Como se orixina un tsunami? Desde o terremoto ata a costa, que factores poden agravalo
Nin todos os terremotos no mar provocan tsunamis, nin todos os tsunamis teñen a súa orixe nun sismo. Un como o que xerou alertas por todo o océano Pacífico este mércores dáse só cando coinciden determinados factores que xeran ese masivo movemento das augas mariñas. Polo xeral, debe producirse un sismo de magnitude importante cuxo epicentro (a proxección na superficie da súa orixe subterránea) estea no fondo mariño ou non moi lonxe da costa. Ademais, o mecanismo do terremoto xeralmente debe propiciar ese xigantesco impulso das augas, porque haxa unha ruptura do leito mariño, cun súbito empuxe desde o fondo oceánico de maneira vertical. É dicir, o terremoto ten que producirse baixo o mar e liberando moita enerxía nun movemento vertical, para que a codia empuxe cara arriba ou cara abaixo a columna de auga que ten encima.
O empuxón inicial xera ondas que se propagan a gran velocidade polo océano, ata 800 quilómetros por hora en mar aberto. Pero as ondas sísmicas viaxan moito máis rápido que o tsunami, polo que, unha vez que se produciu un gran terremoto como o deste mércores na península rusa de Kamchatka, os sistemas de alerta poden predicir o comportamento, a dirección e a chegada do fenómeno con suficiente marxe de tempo para alertar á poboación. En concreto, na rexión do Pacífico hai moitos países con gran experiencia facendo fronte a tsunamis, como Xapón, EE UU e Chile, o que lles permite reaccionar con gran rapidez. O Centro de Alerta de Tsunamis do Pacífico adiantou as súas proxeccións pouco tempo despois do sismo, prognosticando unhas ondas de ata tres metros nas costas rusas, de Ecuador e das illas de Hawai. Nestas últimas, as primeiras ondadas medíronse por encima do metro de altura na illa de Fío, tras percorrer o tsunami uns 5.000 quilómetros desde a súa orixe.
Existen varios factores que poden agravar o risco de que un terremoto derive en tsunami, como cando se produce baixo o mar ou moi preto da costa. O risco aumenta, sobre todo, cando o sismo é de gran magnitude (7 ou máis), é pouco profundo e provoca un desprazamento vertical do fondo mariño, xa sexa levantando ou afundindo o chan. Este tipo de movementos mobiliza enormes volumes de auga. Ademais, os terremotos tamén poden desencadear esvaramentos de terra submarinos que empuxan a auga e xeran ondas moi grandes. Joanna Faure Walker, profesora de Xeoloxía de Terremotos e Redución do Risco de Desastres no University College de Londres, explicou nun comunicado do Science Media Centre (SMC) que, ademais, tamén inflúe o desprazamento do fondo mariño, a profundidade e a forma da liña costeira, e a existencia de barreiras mariñas ou medidas de protección física. Así como os obstáculos en terra, xa sexan naturais ou construídos polo ser humano. “As zonas extensas de terreo baixo son particularmente vulnerables, xa que poden ser devastadas en gran parte por un tsunami”, detallou.
O tempo que transcorre entre o terremoto e a chegada das ondas depende da distancia. Se o epicentro está moi preto da costa, as ondas poden chegar en poucos minutos, ás veces en menos de 10 ou 20. Se o epicentro está máis lonxe, as ondas tardan máis, mesmo horas, e os sistemas de alerta poden avisar a tempo, como sucedeu neste caso en Xapón e EE UU. A vixilancia adoita estenderse entre polo menos tres e seis horas porque o tsunami non sempre consiste nunha soa onda, poden chegar varias e a primeira non necesariamente é a máis grande.
En caso de tsunami, a clave é actuar con rapidez e sen esperar instrucións oficiais cando hai sinais claros de perigo. En caso de estar na costa e sentir que se produce un terremoto forte e prolongado, o máis sensato é asumir que pode seguirlle un tsunami. Tamén hai que reaccionar se se observa que o mar se retira de maneira repentina, deixando a praia seca, ou se comeza a soar un ruído estraño e forte proveniente do mar, parecido a un ruxido, producido polo movemento da auga.
Ante calquera destes sinais, o máis seguro é afastarse inmediatamente da costa e dirixirse a zonas altas ou terra dentro, polo menos dous quilómetros cara ao interior ou a lugares elevados, como cerros ou edificios de varios pisos. É importante non quedar mirando o mar nin tentar achegarse para ver o que pasa.
Durante a evacuación, se hai conxestión de tráfico, é preferible desprazarse a pé para non quedar atrapado. Non se debe regresar á praia ata que as autoridades indíqueno, xa que poden producirse varias ondas ao longo de horas. Despois do tsunami, hai que acatar as instrucións da garda civil, evita entrar en zonas asolagadas ou tocar cables caídos. A axuda a outras persoas debe facerse sempre que non implique poñer en risco a seguridade persoal.
No océano profundo, os tsunamis teñen lonxitudes de centos de quilómetros e alturas de só uns poucos metros, facéndoos imperceptibles. Por iso adoita dicirse que os mariñeiros en alta mar normalmente non notarán un tsunami cando pase por baixo dos cascos dos seus barcos. Con todo, ao achegarse á costa, a velocidade diminúe e a altura da onda aumenta, podendo superar os 30 metros. Por tanto, o perigo real decídese nos últimos quilómetros, cando o tsunami xerado por un terremoto deixa o océano profundo e chega á costa, onde a xeomorfoloxía do litoral é crucial para disipar a súa forza ou agravar a súa intensidade.
O terremoto de magnitude 8,8 de Kamchatka é un dos 10 maiores rexistrados no mundo desde o ano 1900, segundo o Servizo Xeolóxico de Estados Unidos. É o peor desde o tráxico sismo de 9,0 xurdido en Tohoku (Xapón) en 2011, que provocou o tsunami de Fukushima que arrasou a súa central nuclear.
O deste mércores é o último dunha secuencia de sismos iniciada hai 10 días fronte á costa da península de Kamchatka. Antes do terremoto deste mércores, rexistráronse outros 50 de magnitude maior que 5, incluíndo un de 7,4 o 20 de xullo, segundo destacou o Servizo Xeolóxico de Estados Unidos. Este 30 de xullo, detectáronse 24 réplicas cunha magnitude maior que 5, incluíndo unha de 6,9.
A capa externa da Terra está dividida en enormes placas tectónicas que encaixan como as pezas dun quebracabezas. O terremoto ocorreu nunha rexión moi activa sísmicamente, na que a placa do Pacífico deslízase por baixo da placa de América do Norte. Na rexión da península de Kamchatka, a placa do Pacífico móvese cara ao noroeste a unha velocidade duns oito centímetros cada ano, o que a converte nun dos bordos converxentes máis rápidos do mundo, segundo o Servizo Xeolóxico de Estados Unidos. En 1952 xa se viviu alí un terremoto de magnitude 9, cun epicentro situado apenas a 30 quilómetros do deste mércores. Desde entón, a placa moveuse case seis metros. En 1923, outro gran terremoto, de magnitude 8,4, sacudiu a península rusa. A axencia estadounidense cre que o sismo de 8,8 deste mércores encheu “calquera pequeno baleiro” entre a rotura de 1923 e a de 1952.
FONTE: elpaís.com Imaxe: Europa-Press/elmundo.es
