COMO EVOLUCIONOU O PESCOZO DUNHA XIRAFA?

Unha xirafa nun safari de Emiratos Árabes / Imaxe:Kamran Jebreili AP

Poucos animais terán un valor tan simbólico na historia das teorías evolutivas. A xirafa, de feito, co seu pescozo alongado ata unhas dimensións extravagantes, converte a calquera visitante dun zoo nun teórico evolutivo. Ninguén dubida da utilidade de alcanzar esas estratosferas da bioloxía cando as follas escasean a menores altitudes, pero como demos se fai iso?

O primeiro gran teórico da evolución, o francés Jean-Baptiste Lamarck, pensaba que os cambios logrados durante a vida do individuo podían transmitirse á descendencia (isto é o que hoxe coñecemos como lamarckismo, ou herdanza dos caracteres adquiridos) e por tanto utilizou á xirafa para confeccionar un conmovedor relato de superación transgeneracional: o esforzo de mamá jirafa por alcanzar as follas máis altas das árbores acabou por alongar un pouco o seu pescozo, e ese incremento de lonxitude transmitiuse á prole, e así unha xeración tras outra.

Charles Darwin foi moi consciente de que as teorías de Lamarck foran ridiculizadas, e dedicou os seus mellores esforzos a formular un mecanismo evolutivo que puidese resultar crible para os científicos

Desde que se converteu ao evolucionismo durante a travesía do Beagle, Darwin foi moi consciente de que as teorías de Lamarck foran ridiculizadas e vituperadas ata o escarnio, e dedicou os seus mellores esforzos intelectuais a formular un mecanismo evolutivo que puidese resultar crible para os científicos da súa época. A súa fonte de inspiración foi a selección artificial que os agricultores e gandeiros utilizaran durante milenios para xerar as espectaculares variedades domésticas de animais e plantas que afán acabar no noso prato.

O gran naturalista inglés sabía que non había ningunha forza intrínseca que levase ás sementes para facerse máis grandes ou ás vacas para producir máis leite: era o granxeiro o que, en cada xeración, seleccionaba as sementes maiores ou as vacas máis leiteiras. E formulou así a teoría da selección natural, onde o granxeiro queda substituído polas presións do medio, é dicir, por uns recursos sempre máis escasos que a exponencial capacidade de reprodución dos seres vivos. Así, as xirafas (ou pre-xirafas, mellor devandito) de calquera xeración varían ao azar na lonxitude do seu pescozo, e é a contorna o que mata de fame ás que teñen o pescozo máis curto. Unha xeración tras outra deste proceso cego e mecánico acaba xerando o pescozo desmesurado sen máis axuda que o paso duns cuantos millóns de anos.

A xenómica definiu agora os 70 xenes responsables da evolución do pescozo da xirafa, e doutros cambios imprescindibles asociados a ela, como un turbo-corazón capaz de bombear o sangue ao longo dos dous metros que lle separan do cerebro do animal. Polo menos tres destes xenes mostran signos evidentes de selección natural darwiniana, o que dá a razón ao británico. Aínda que sen quitarlla necesariamente ao francés, pois tres xenes de 70 pódense ver como unha vitoria pírrica.

FONTE: Javier Sampedro/Xornal El País/Materia