A FORMA SONORA DA AUGA

 

“Os violíns, os profundos tons dos contrabaixos, e moi especialmente os instrumentos de vento personificaban entón para min toda a forza das horas do crepúsculo. Vin todas as miñas cores na miña mente, estaban ante os meus ollos. Liñas salvaxes, case toleadas debuxáronse fronte a min”. Así describía Vasili Kandinsky o que experimentou durante unha representación da ópera Lohengrin de Wagner. A descrición non responde só á poética que adoitaban desprender as palabras do artista, senón a que o xenial pintor ruso era sinestésico.

A sinestesia é unha estraña capacidade sensorial (só a ten ao redor do 1% da poboación, aínda que a cifra non está determinada con exactitude) que permite asimilar de forma conxunta ou diferida varios tipos de sensacións, de diferentes sentidos, nun mesmo acto perceptivo. É dicir, un sinestésico pode ver un son literalmente. Non no imaxina ou utiliza a expresión como metáfora: é completamente real. Os estudos neurolócicos non explicaron aínda porque se produce, aínda que hai científicos que aseguran que todos nacemos sinestésicos, aínda que despois perdemos esta capacidade. O que si se demostrou, en cambio, é que se trata dunha característica que ten maior incidencia en mulleres e que pode ter compoñentes hereditarios.

O descoñecemento que acompaña a esta peculiaridade sensorial non foi obstáculo para que dese orixe a unha figura retórica utilizada mesmo na linguaxe popular (quen non describiu algo como de cor amarela chillón?). En literatura denomínase sinestesia para o efecto de atribuír unha sensación a un sentido que non lle corresponde. Os exemplos son numerosos, aínda que algúns deles, pola súa potencia imaxinaria, resultan máis elocuentes que outros; así cando William Faulkner escribe no ruído e a furia “Caddy abrazoume e xa nos oía a nós e á escuridade, e a algo que se podía cheirar”, o lector case pode oír a escuridade como o protagonista da novela. A metáfora adquire aquí unha forza descritiva imposible de lograr cunha simple enumeración de percepcións.

A obsesión do artista Ricky van Broekhoven por inducir novas sensacións a quen se achega ás súas obras podería, aínda que non exactamente, catalogarse tamén dentro da sinestesia. Á fin e ao cabo, a súa pretensión é converter o son en algo tanxible. “En todos os proxectos que fixen, o son como enerxía foi o tema central”, afirma Van Broekhoven, formado como deseñador e arquitecto de interiores na escola Sandberg de Amsterdam. As súas propostas sitúanse na intersección entre a tecnoloxía, a arte e o deseño, centrándose sempre nas posibilidades expresivas do son e, máis concretamente, na súa tanxibilidade. En Fluíde Resonance, unha das súas últimas obras, busca “unha nova forma de interactuar e comunicarse con outros sen usar as palabras” cunha instalación na que varios sensores permiten manipular un líquido a través de ondas sonoras. En Somos Ignitia, outro dos seus traballos, a música aviva ou suaviza os distintos focos de lume, facendo que varíe a potencia da chama e a calor que desprende. Menos efémera é a súa proposta Solid Vibration, na que unha canción ou un son modifican a impresión 3D dunha peza de cerámica, “ encapsulando un pedazo de tempo para sempre”. A idea de van Broekhoven coas súas obras é conseguir que o son se “converta en cousas”, un paradoxo sinestésica que emocionaría a Kandinsky.

FONTE: José L. Álvarez Cedena/xornal El País