XERGA DOS VULCANÓLOGOS PARA ENTENDER O VOLCÁN DA PALMA

Erupción do volcán Cabeza de Vaca da Palma / Imaxe: bbc.com

A erupción do volcán de Cabeza de Vaca, na illa canaria da Palma, puxo en circulación unha serie de palabras da xerga dos vulcanólogos. Estes son algúns dos conceptos máis relevantes para entender o que está a pasar na Palma.

Bombas volcánicas: Fragmentos de rocha, en estado líquido ou semilíquido, expulsados durante unha erupción. Na súa traxectoria vaise arrefriando e, segundo o seu tamaño poden ser proxectados a quilómetros de distancia. As súas dimensións dependen de factores como o material fundido ou o tipo de erupción. Algunhas, como a famosa bomba de Lanzarote, son tan grandes como un camión.

Caldeira: Unha gran depresión de orixe volcánico. Fronte á imaxe convencional dos volcáns cónicos, aquí trátase dun cráter de grandes dimensións (hainos cun diámetro de máis de 50 quilómetros, como a da Pacana, en Chile). Xéranse por erupcións que provocan o colapso da capa superficial ou, mesmo do volcán preexistente. En España, a máis famosa é a que dá nome ao parque nacional da Caldeira de Taburiente, na Palma.

Cinza: Xunto ás bombas e os lapilli (ver máis abaixo), forma o material magmático en estado sólido expulsado por vía aérea durante unha erupción volcánica. Trátase de partículas moi finas de rocha pulverizada cun diámetro de menos de dous milímetros. Son o maior perigo dos volcáns a escala global, xa que poden ser transportadas a grandes distancias pola circulación atmosférica. A erupción do Eyjafjallajökull, por exemplo, provocou o colapso aéreo en boa parte do hemisferio norte durante días. A do Pinatubo (Filipinas) en 1991 emitiu tantas cinzas que provocou un arrefriado global de 0,3º C. E a do Tambora (Indonesia) en 1815 fixo que non houbese verán aquel ano.

Coada: O elemento máis característico das erupcións non explosivas, como a da Palma. Trátase dun manto de lava que brota do volcán e, como os ríos, flúe terra abaixo buscando a súa chegada ao mar. Pode ser como un gran río ou segregarse en varias mangas, como na illa canaria, onde xa hai tres linguas diferentes.

Erupción, tipos: Existen distintos tipos de volcáns e de erupcións volcánicas. A maioría deben o seu nome a algún volcán ou ámbito xeográfico específico. A protagonista do imaxinario colectivo é a estromboliana, que debe o seu nome ao volcán italiano Stromboli. A erupción é permanente, de lavas fluídas e salpicada de brotes explosivos. Outra das máis habituais é a hawaiana, relativamente pouco conflitiva e protagonizada por grandes cantidades de lava moi fluída que morre no mar. Outro tipo é o vesubiano, que debe o seu nome ao volcán homónimo. Está entre as máis explosivas, debido á acumulación de grandes cantidades de gases. Os habitantes de Pompeya e Herculano morreron por unha destas erupcións. A erupción peleana, con lavas viscosas de lento desprazamento, é, xunto á estromboliana, a que mellor encaixa co que está a suceder na Palma. A krakatoana, polo Krakatoa, resérvase para as erupcións con grao de cataclismo. A pliniana é unha erupción explosiva que arroxa gran cantidade de material. Están entre as máis fortes e deben o seu nome a Plinio o Vello, que morreu por unha delas, a do Vesubio do 79 DC.

Índice de explosividade volcánica: É a medida estándar que usan os científicos para establecer a magnitude dunha erupción volcánica. A escala é relativa e o seu valor determínase con base no volume dos produtos expulsados, a altura que alcanza a nube eruptiva e o tipo erupción. Parte dun valor 0, propio das erupcións efusivas hawaianas e chega ata un valor 8, para erupcións ultraplinianas que expulsan máis de 1.000 quilómetros cúbicos de materiais. Son catastróficas, como a de Yellowstone. Por fortuna prodúcense cada moitos miles de anos.

Lapilli: Pequenos fragmentos de rocha fragmentada expulsados á atmosfera. O seu diámetro vai desde os 2 mm das cinzas ata os 64 mm, que xa entrarían na categoría de bombas volcánicas. Adoitan saír do interior da terra en estado líquido e endurecerse no seu traxecto aéreo.

Malpaís: Grandes extensións rochosas, áridas e de difícil tránsito, xeradas por determinadas erupcións volcánicas. O termo, en español, incorporouse á xerga da vulcanología noutros idiomas. O seu nome define o que queda cando a lava arrefríase, malas terras. O termo define moi ben a boa parte das terras volcánicas de Canarias.

Piroclastos: Todos os materiais sólidos que unha erupción arroxa ao aire, desde as cinzas ata as bombas, pasando polo lapilli. Estes materiais de rocha fundida saen do volcán a temperaturas superiores aos 1.000º C. O termo é idéntico ao de tefra volcánica, agora en desuso.

Tipos de volcáns: Como sucede coas erupcións, existen distintos tipos de volcáns. Máis aló da típica forma cónica dun único cráter do monte Fuji, en Xapón, hai outro catro grandes morfologías volcánicas. Unha xa se describiu máis arriba, as caldeiras. Tamén están os volcáns de escudo, como o Kilauea hawaiano, coas súas ladeiras suaves, conos de grandes dimensións e lavas fluídas. Un cuarto é o domo de lava, xeralmente máis pequenos e empinados. Por último están os conos de cinzas ou escoria. Son relativamente pequenos e adoitan formarse por erupciones estrombolianas, de magma viscoso. A do volcán de Cabeza de Vaca entraría nesta categoría.

FONTE: Miguel Ángel Criado/elpais.com/ciencia