ASÍ É O ESCUDO MAGNÉTICO QUE PROTEXE Á TERRA E FAI POSIBLE A VIDA

Representación do campo magnético da Terra / NASA

Ocorre a miúdo que o máis importante pasa absolutamente desapercibido. Por exemplo, cando foi a última vez que pensaches no campo magnético terrestre, se é que algunha vez fixéchelo? Ademais de dirixir as agullas dos compases cara ao norte ou a migración das aves, o campo magnético terrestre ten algún outro efecto no noso día a día?

Imos comezar cun spoiler: o campo magnético terrestre desvía cada segundo uns 1,5 millóns de toneladas de material exectado do Sol a alta velocidade. Se non estivese aí, a atmosfera sufriría unha erosión directa e continuada, non tería capacidade para esquivar o impacto directo desas partículas solares, que arrastrarían con elas todo o que nos protexe. Por tanto, sen campo magnético terrestre, non existiría a vida tal e como a coñecemos na superficie do noso planeta. Desde logo, tampouco serían posibles nosas sociedades tecnolóxicas, xa que o campo magnético protexe tamén os nosos equipos electrónicos, non só noso ADN, diste mesmo bombardeo.

A Terra (igual que Mercurio, Xúpiter, Saturno, Neptuno e Urano) está rodeada por un campo magnético relativamente intenso que ten a súa orixe, na súa maior parte, no interior do planeta. Crese que, agora, nesta etapa da evolución terrestre, está alimentado polo arrefriado e a cristalización do núcleo: iso axita o ferro líquido que o rodea, creando potentes correntes eléctricas que xeran ese campo magnético que se estende cara ao espazo. A este tipo de campo magnético coñéceselle como xeodinamo e á estrutura de campos de forzas que desvía a maior parte do vento solar, formando un escudo protector, a chama magnetosfera.

Para dar algúns detalles de como funciona, viaxemos agora uns 80 quilómetros por encima das nosas cabezas. Alí, a esa altura por encima do chan, ocorre algo fundamental. E é que unha fracción importante do gas nesta rexión está ionizado, é dicir, que as partículas están cargadas eléctricamente, en xeral porque perderon algún electrón na súa estrutura debido á radiación enerxética da nosa estrela. As partículas cargadas compórtanse dunha maneira moi especial: seguen as liñas de campo magnético e, por tanto, móvense como en autoestradas concretas, é coma se fosen por carrís.

Antes de seguir, puntualicemos algo importante: o Sol, como todas as estrelas, ademais de enerxía electromagnética en todo o rango (os nosos ollos só son sensibles á luz visible, que é un rango moi estreito), execta grandes cantidades de material en forma de partículas cargadas a alta velocidade. Isto é o que se coñece como vento estelar; ou vento solar, no caso da nosa estrela. Na conexión entre a magnetosfera e o vento solar está o corazón do que se coñece como clima espacial.

Se puidésemos visualizar o campo magnético terrestre veriamos que é o que coñecemos como campo magnético dipolar, onde as liñas de forza saen dun hemisferio e métense no outro. Na convención normal, as liñas do campo que saen, as que apuntan cara a fóra son o norte magnético e as que entran o sur. No caso da Terra, ás veces para evitar confusión co norte xeográfico invístese a convención e o polo norte magnético apunta cara ao sur e o polo sur magnético cara ao norte. No norte, as liñas de campo apuntan cara a dentro, ao revés que cos imáns. Está ademais inclinado 11,5 graos respecto ao eixo de xiro do planeta, que é o que define os polos norte e sur xeográficos.

O campo magnético terrestre é dúas veces máis intenso nos polos que no ecuador. Isto sabémolo grazas aos instrumentos colocados en satélites que exploraron tanto a intensidade como a dirección do campo magnético terrestre e confirmado a súa natureza en forma de dipolo. A forma que adquire é, ademais de complexa, variable. Algúns dos seus compoñentes son os cintos de radiación de Van Allen, a corrente de anel, a cola magnética ou a magnetopausa.

Demos tan só algúns detalles fascinantes da estrutura do campo magnético que rodea a Terra. Rodeando o planeta existe unha rexión que está formada por plasma frío e denso que rota coa Terra. Están tamén aí fose os cintos de Van Allen, onde as partículas móvense con enerxías relativistas (próximas á velocidade da luz).

No que se coñece como a corrente de anel, os ións enerxéticos móvense a moita menos velocidade que nos cintos de Van Allen, pero teñen unha densidade máis alta e producen unha corrente eléctrica que rodea á Terra. Os electróns móvense da zona do crepúsculo á zona onde é de noite e os ións cargados positivamente fano ao revés. Esta corrente de anel xera un campo magnético que apunta na dirección oposta do campo magnético terrestre e que, cando se intensifica, diminúe a intensidade do campo que se mide en superficie. Hai máis correntes que conectan a corrente de anel coa ionosfera e que xogan un papel esencial nas auroras boreales e o clima espacial.

Para entender a configuración global da forma en que se moven as partículas na nosa contorna espacial fáltanos un ingrediente fundamental: o vento solar, que ademais é magnético. Unha maneira de visualizar de maneira sinxela esa interacción é imaxinar o vento solar como a corrente dun río e a Terra e o seu campo magnético como unha pedra xigante. Como o vento solar é supersónico temos un choque de proa e detrás do obstáculo temos a cola, unha cola magnética. O das tormentas magnéticas e a súa orixe deixámolo para outra ocasión.

FONTE: Eva Villaver/elpais.com/ciencia