CURIOSIDADES

Arqueólogos galegos descobren o primeiro trilobite confirmado da época romana en Armea

Simulación por ordenador do trilobite de Armea engastado para o seu persoal como ornamento / DUVI

Aínda que o descubrimento remóntase ao ano 2021, non foi ata o pasado mércores, día 16, que a revista Archaeological and Anthropological Sciences publicaba o achado realizado por integrantes do Grupo de Estudos de Arqueoloxía, Antigüidade e Territorio (GEAAT), do primeiro trilobite confirmado da época romana. Dende hai anos, traballan no xacemento ourensán de Arema, na parroquia de Santa Mariña de Augas Santas (Allariz), e o fósil foi atopado nunha estancia utilizada como vertedoiro das vivendas romanas, entre miles de obxectos recuperados, sobre todo cerámicos. Alí, o equipo liderado polo docente e investigador Adolfo Fernández descubriu o que se confirma como o undécimo trilobite coñecido, localizado nun contexto arqueolóxico, procedente dun asentamento romano, que data dos séculos I-III d.C, escavado na Cibdá de Armea.

“O espécime representa o primeiro trilobite confirmado de época romana e é o terceiro do rexistro arqueolóxico mundial recollido e utilizado por humanos hai máis de 1000 anos“, explican as e os investigadores. As súas características paleontolóxicas e de conservación permiten situar a súa probable orixe no afloramento de esquisto del Ordovícico Medio no centro-sur da península ibérica, a máis de 430 quilómetros do xacemento onde se atopou.

O exemplar é membro da familia Reedocalymeninae (Colpocoryphe sp.), de entre 453–460 millón de anos e orixinario da zona centroibérica meridional do macizo ibérico. As modificacións que presenta na súa parte inferior, con ata sete signos de desgaste artificial para aplanar e dar forma ao fósil, interprétanse como indicadores do seu posible uso dentro dun colgante ou pulseira, probablemente servindo como amuleto con propiedades máxicas ou protectoras.

As e os autores do artigo sinalan o interese de emperadores romanos como Augusto e Tiberio polos fósiles de gran tamaño. Ao mesmo tempo, as fontes clásicas tamén mencionan fósiles de organismos máis pequenos, como moluscos, artrópodos ou equinodermos, que os romanos coñecían e consideraban como elementos máxicos e protectores, tanto nos seus lugares de orixe, como no lugar onde se comercializaban.

“A miúdo, acababan servindo como ofrendas ou depósitos votivos en lugares relixiosos, templos ou simples lugares de veneración. Lamentablemente só se coñecen uns poucos casos de fósiles de invertebrados recuperados en contextos arqueolóxicos romanos, o que limita a nosa comprensión do fenómeno”, sinalan os autores do artigo. Ademais, confirman que “o descubrimento presentado neste traballo representa o primeiro trilobite documentado no mundo romano e referencia máis antiga coñecida a este grupo fósil, e á manipulación intencionada dun espécime de trilobite, en toda a antigüidade clásica”.

A escasa presenza de trilobites en arqueoloxía, motivada pola dificultade para desprenderse dos seus restos das duras rochas silíceas ou calcarias masivas nas que xeralmente se atopan e que fixo que pasaran desapercibidos para os coleccionistas en épocas pasadas, é unha das cuestións que confirman os investigadores no seu traballo. Ao mesmo tempo, inciden no feito de que nos dez rexistros arqueolóxico de trilobites anteriores, coma neste, se lle atribuíron funcións máxicas, protectoras ou mesmo medicinais similares ás atopadas noutros grupos de invertebrados en xacementos arqueolóxicos de diversas épocas, mitos, tradicións e farmacopeas antigas.

Escavacións na Cibdá de Armea no momento do descubrimento do trilobite / DUVI

“O feito de que non existan fósiles deste tipo na zona e nas rexións próximas compostas por rochas ígneas ou con forte metamorfose, respalda a existencia dun comercio insospeitado destas pezas dentro da península ibérica, que se desprazaba de sur a norte ao longo de centos de quilómetros”, sinalan os autores do artigo. Tamén destacan o valor como “obxectos sagrados con forte calidades protectoras” que os romanos outorgaban a estes animais ancestrais. “Neste sentido, o aspecto torácico dos trilobites podería inspirar toda unha serie de obxectos protectores e curativos, como as ‘doas de trilobites’ de acibeche, utilizadas principalmente como elementos de protección por mulleres e nenos”, detallan o equipo arqueolóxico. Afirman que o estudo confirmou a recolección e uso do fósil na época romana, posiblemente engastado nun brazalete ou como colgante de banda nun colar e datado o seu abandono entre os séculos I e III d.C. Con todo, a finalidade exacta do seu uso segue a ser obxecto de especulación.

“Non obstante, é plausible considerar que o trilobite de Armea puidera ser percibido como posuidor de poderes máxicos e protectores para o seu portador, como ocorre con fósiles ou mesmo trilobites noutros contextos arqueolóxicos coñecidos”, explican as e os autores do traballo. Na súa consideración final refiren unha coincidencia histórica “simple pero paradoxal”, aseguran. “O trilobite de Armea foi atopado no nivel arqueolóxico xunto a unha moeda de bronce de Augusto, quen, segundo o historiador romano Suetonio, era un coleccionista de fósiles e fundou o primeiro museo paleontolóxico coñecido”, conclúen.

FONTE: gciencia.com

UN PLANETA CON GANAS DE MORRER

A misión Cheops descobre un planeta con ganas de morrer / Daniel Resa

Algúns exoplanetas orbitan moi preto da súa estrela, é o caso de HIP 67522 b, que está tan próximo que exerce influencia magnética sobre a súa anfitrioa, o que pode supoñer a propia desaparición do planeta. Astrónomos da misión CHEOPS, un proxecto espacial da Axencia Espacial Europea (ESA), detectaron que o exoplaneta parece desencadear labaradas de radiación procedentes da súa estrela, as cales, á súa vez, están a destruír a tenue atmosfera do planeta e provocando que se reduza cada ano.

Esta é a primeira vez que se ve un planeta que inflúe na súa estrela anfitrioa, desbaratando a suposición anterior de que estas compórtanse de forma independente, indicou a ESA nun comunicado. Tamén é a primeira proba da existencia dun ’planeta con ganas de morrer’, sobre cuxa existencia teorizárase nos anos noventa, pero as labaradas observadas agora son unhas cen veces máis enerxéticas do esperado, indica unha investigación que publica Nature.

A estrela HIP 67522 é lixeiramente maior, máis fría e moito máis nova que o Sol (17 millóns de anos fronte a 4.500 millóns), e ten dous planetas, o máis próximo, HIP 67522 b, obxecto deste estudo, tarda só sete días en virar ao redor dela.

Desde que se descubriu o primeiro exoplaneta nos noventa, os astrónomos preguntáronse se algúns poderían estar a orbitar o suficientemente preto como para perturbar os campos magnéticos das súas estrelas anfitrioas, pois de ser así poderían desencadear labaradas.

O equipo, encabezado por Ekaterina Ilin, do Instituto Holandés de Radioastronomía (Astron) usou o Satélite de Sondaxe de Exoplanetas en Tránsito (TESS) da NASA, para localizar estrelas que puidesen lanzar labaradas pola interacción dos seus planetas e deron con HIP 67522.

Os investigadores recorreron ao Satélite para a Caracterización de Exoplanetas (Cheops) da ESA, co que observaron esas labaradas cando o planeta transitaba por diante da estrela vista desde a Terra, o que facía moi probable que sexan provocadas polo propio planeta. O equipo deduciu que o planeta está o suficientemente preto como para exercer a súa propia influencia magnética sobre a súa estrela anfitrioa.

O planeta acumula enerxía na súa órbita e rediríxea en forma de ondas ao longo das liñas do campo magnético da estrela, coma se azoutase unha corda. Cando a onda alcanza o final da liña de campo magnético na superficie da estrela, desencadea unha labarada masiva.

HIP 67522 b non só provoca labaradas, senón que o fai na súa dirección, polo que experimenta seis veces máis radiación da que recibiría noutras condicións. Ese bombardeo de tanta radiación de alta enerxía non é un bo agoiro para HIP 67522 b, que ten un tamaño similar ao de Xúpiter, pero a súa densidade é a de "un algodón de azucre", o que o converte nun dos exoplanetas máis delgados xamais atopados, agregou a ESA.

Co tempo, a radiación está a erosionar a atmosfera do planeta, o que significa que está a perder masa moito máis rápido do esperado e nos próximos cen millóns de anos, podería pasar de ser un planeta case do tamaño de Xúpiter a un moito máis pequeno do tamaño de Neptuno.

Cando se descubriu, HIP 67522 b era o planeta máis novo coñecido que orbitaba tan preto da súa estrela anfitrioa, pero desde entón, os astrónomos detectaron un par de sistemas similares e é probable que haxa ducias máis no Universo próximo.

O satélite Cheops contribuíu a esta investigación dunha forma que non se previu, pois desenouse para caracterizar o tamaño e a atmosfera dos exoplanetas. O científico do proxecto Cheops da ESA, Maximillian Günther, destacou que é "realmente fermoso ver como a misión contribúe a este e outros resultados que van moito máis alá do que se previu que fixese".

FONTE: 20minutos.es

Prototaxites: Que eran estes misteriosos seres vivos de oito metros de altura?

Durante o período Devónico temperán, hai máis de 400 millóns de anos, a vida na Terra experimentaba unha explosión de diversidade. Entre fentos primitivos e primeiras plantas vasculares, emerxeron formas de vida que hoxe resúltanos irrecoñecibles. Unha delas é Prototaxites, un fósil que desafía calquera clasificación coñecida. Os científicos debateron durante décadas se se trataba dun fungo, unha planta, unha alga ou algo completamente distinto. Para comprender o misterio, convén saber que os eucariotas son organismos cuxas células teñen núcleo e estruturas internas complexas. Tamén hai que coñecer compostos como a quitina, típica de fungos, e a lignina, presente nas plantas. Este vocabulario é esencial para seguir as pistas que nos deixou este fósil xigante.

Durante máis de 165 anos, Prototaxites foi un crebacabezas biolóxico. Con ata oito metros de altura, alzábase sobre a paisaxe do Silúrico tardío, parecendo un tronco sen ramas nin follas. Descuberto en 1859 polo xeólogo canadense John William Dawson, que o interpretou como un tronco de conífera en descomposición, o nome —que significa “primeira conífera”— mantívose, aínda que nunca encaixou do todo.

Co tempo, a hipótese de que se trataba dun fungo gañou tracción, especialmente tras os estudos do paleontólogo Francis Hueber en 2001. Hueber argumentou que certas estruturas tubulares achadas no fósil lembraban a anatomía dun fungo xigante. En 2017, outros investigadores mesmo creron ver corpos frutíferos (estruturas reprodutivas típicas dos fungos ascomicetos) nos restos fósiles. Pero había un problema: eses supostos órganos reprodutores nunca estaban conectados ao corpo principal do organismo. E se eran fragmentos doutro ser?

Agora, un novo estudo, publicado en Biorxiv, liderado por científicos da Universidade de Edimburgo puxo patas arriba todas as teorías anteriores. Ao analizar unha especie escocesa do fósil, Prototaxites taiti, conservada na excepcional formación de Rhynie chert, os investigadores descubriron que o organismo non se parece químicamente nin anatomicamente a ningún fungo coñecido.

A clave foi unha fósil etiquetaxe como NSC.36, unha sección transversal que revelou unhas enigmáticas manchas escuras chamadas «manchas medulares», xunto cunha rede complexa de tres tipos de tubos internos. O primeiro, fino e ramificado. O segundo, máis groso e con paredes dobres lisas. O terceiro, o máis estraño: tubos grosos con engrosamentos en forma de aneis, sen equivalente en ningún fungo coñecido. Estes tubos entrelazábanse nunha estrutura densa e intrincada.

A nivel microscópico, a confusión aumentou. As manchas medulares contiñan todos os tipos de tubos, ademais de filamentos aínda máis finos de só un micrómetro de diámetro. O patrón de ramificación era un caos absoluto, sen a orde xerárquica típica dos fungos actuais. En palabras do equipo: “Non existen estruturas análogas ás manchas medulares nos fungos actuais”.

Descartada a súa natureza fúngica, o equipo pasou a analizar a súa composición química usando espectroscopía FTIR, unha técnica que identifica moléculas segundo como absorben a luz infravermella. Compararon P. taiti con fungos, plantas, animais e bacterias do mesmo xacemento. O resultado foi desconcertante: Prototaxites non contiña quitina nin quitósano, compoñentes clave das paredes celulares fúngicas. Tampouco presentaba perileno, un marcador químico típico dos ascomicetos.

En lugar diso, as células do fósil contiñan compostos aromáticos e fenólicos similares á lignina vexetal, aínda que cunha química diferente. Parecía lignina, pero non era vexetal. Unha rareza total.

Para rematar, o equipo aplicou modelos de aprendizaxe automática para comparar as «pegadas moleculares» do fósil coas doutros organismos. Os algoritmos, adestrados para distinguir grupos biolóxicos, identificaron Prototaxites como algo completamente distinto cunha precisión superior ao 90%.

Prototaxites non era planta, fungo, animal, bacteria, alga, lique nin oomiceto. Non encaixaba en ningún grupo coñecido. Os investigadores propuxeron que se trata dun eucariota extinto, pertencente a unha liñaxe que non deixou descendencia algunha.

Aínda que probablemente alimentábase de materia en descomposición, como fan os saprótrofos, e vivía ancorado ao chan, a súa bioloxía interna era única. Formaba estruturas verticais xigantescas desde unha rede subterránea, coma se a natureza probase unha arquitectura biolóxica que nunca máis volveu usar.

Prototaxites foi, segundo os autores, un “experimento perdido da evolución”. Sen parentes vivos, sen un lugar claro na árbore da vida, e sen pistas definitivas sobre o seu comportamento ou ciclo vital. Só un fósil xigante que, millóns de anos despois, segue facendo que a bioloxía se rasque a cabeza.

Este descubrimento non só resucita un misterio paleontolóxico, senón que lembra que a historia da vida na Terra está chea de camiños esquecidos, liñaxes que xurdiron, prosperaron un tempo, e logo desapareceron para sempre. No caso de Prototaxites, quizá nunca saibamos exactamente que foi… pero o que si sabemos é que non se parece a nada máis.

FONTE: quo.eldiario.es

A astronomía entra nunha nova era coas imaxes máis detalladas do cosmos xamais gravadas

O Observatorio Vera C. Rubin, situado no cume do cerro Pachón ao norte de Chile, liberou a súa primeira quenda de imaxes a toda cor. As novas instantáneas e datos científicos publicados onte, luns, retratan a vista a cámara rápida (estafe-lapse) máis detallada do cosmos. Unha verdadeira película que dará vida ao universo, revelando un tesouro de descubrimentos: asteroides e cometas, estrelas pulsantes e explosións de supernovas que aínda son descoñecidos para a humanidade.

As fotografías marcan o comezo das operacións científicas do observatorio despois dunha década de construción, desenvolvido baixo a supervisión de AURA, un consorcio conformado por 49 universidades estadounidenses e afiliados internacionais. O clima seco desa zona situada ao sur do deserto de Atacama ofrece un escenario perfecto para contemplar o ceo e, durante un tempo, será o instrumento astronómico máis potente do mundo. O Rubin únese á xa extensa rede de observatorios científicos da rexión de Coquimbo, como é o caso de Gemini Sur.

O Observatorio Rubin conta co Large Synoptic Survey Telescope (LSST), unha xigantesca cámara de oito metros de longo cunha resolución de 3.200 megapíxeles que permite que cada imaxe que tome teña unha extensión similar ao diámetro de 40 lúas cheas. Yusra AlSayyad, subdirectora asociada de xestión de datos de Rubin, asegura que co proxecto é posible observar o dinamismo constante do ceo: “Rubin permitiranos capturar ese movemento con tecnoloxías que fai vinte anos eran inimaxinables. Cada 30 segundos tomará unha imaxe”, dixo durante unha rolda de prensa organizada pola Fundación Nacional de Ciencias e a Oficina de Ciencia do Departamento de Enerxía de EE UU.

O enorme campo de visión (resultado do traballo conxunto de centos de científicos de Estados Unidos e Francia), permitirá aos expertos tanto afastarse para observar galaxias como achegarse para seguir fondos densos. O ritmo que terá o observatorio será demasiado rápido para a intervención humana, polo que a intelixencia artificial terá un gran protagonismo á hora de recompilar datos. A IA apoiará a cadea de procesamento de imaxes, clave para filtrar petabytes de datos e indicar movementos en tempo real.

O sistema posúe dúas modalidades de entrega, a través de alertas inmediatas (ata 10 millóns de eventos cada noite) que se farán públicas e estarán dispoñibles en tempo real, ademais de lanzamentos anuais de datos que serán acumulativos e calibrados.

Unha das primeiras imaxes publicadas:

Nebulosas Trífida e Lagoa: son dúas rexións de formación estelar situadas na constelación de Saxitario, a uns 5.000 anos luz da Terra. Esta imaxe combina 678 imaxes independentes tomadas polo Rubin en pouco máis de sete horas de observación. Nelas revélanse con claridade detalles que doutro xeito serían tenues ou invisibles, como as nubes de gas e po.

FONTE: Constanza Cabrera/elpais.com/ciencia   Imaxe de cabeciera: rubinobservatory.org/es

A cor púrpura non existe, invéntao o noso cerebro

A luz é unha forma de radiación electromagnética que se move en ondas, e a maior parte provén do Sol. Estas ondas teñen diferentes lonxitudes, é dicir, a distancia entre unha crista e a seguinte. Todo o conxunto destas lonxitudes forma o espectro electromagnético. Os nosos ollos, con todo, só poden ver unha ínfima parte dese espectro: un 0,0035 %, para ser exactos. Esta fracción chámase o espectro visible, e vai aproximadamente desde os 350 ata os 700 nanómetros. Dentro desta gama atópanse as cores que coñecemos como vermello, laranxa, amarelo, verde, azul, índigo e violeta, e podémolos observar nun arco da vella ou cando a luz pasa por un prisma.

Todos coñecemos as cores do arco da vella, e cada un deles ten a súa propia lonxitude de onda: o vermello está ao redor dos 650 nm (nanometros) e o azul nos 470 nm. As cores como o verde e o amarelo atópanse no centro. Pero o púrpura é unha excepción: non ten a súa propia lonxitude de onda. É unha “cor non espectral” que aparece cando os nosos ollos detectan simultaneamente lonxitudes de onda longas (vermello) e curtas (azul). Como non hai unha soa lonxitude de onda que o represente, o cerebro vese obrigado a improvisar unha solución creativa para “inventalo”.

Non hai que confundir o púrpura co violeta, que si ten a súa propia lonxitude de onda (ao redor dos 400 nm). A cor púrpura, ademais dunha famosa novela, é unha cor maxenta escuro que está entre o violeta e o carmesí, e atópase en cousas cotiás como as berenxenas chinesas ou a remolacha. Aínda que o violeta si forma parte do espectro visible, o púrpura non. Violeta e púrpura non son o mesmo, aínda que se parezan, pero a forma na que o noso cerebro procésaos é moi distinta.

Ver cores comeza nos ollos, que están recubertos na parte posterior por células sensibles á luz chamadas conos. A maioría das persoas ten tres tipos de conos, coñecidos popularmente como vermello, verde e azul, aínda que en realidade clasifícanse polas lonxitudes de onda que detectan: longas, medias e curtas. Os conos que responden as ondas longas captan o que chamamos vermello; os que responden as medias, o verde; e os que responden ás curtas, o azul ou o violeta.

Cando a luz entra nos ollos, activa unha combinación específica de conos, e o noso cerebro traduce ese “código” nunha cor. Por exemplo, se a luz activa os conos de lonxitude longa e media, pero non os curtos, percibimos a cor laranxa. Se estimula sobre todo os conos de lonxitude curta, vemos azul ou violeta. A luz verde activa principalmente os conos de lonxitude media.

Ata aquí, todo ben. Pero hai un problema: non existe ningunha lonxitude de onda que, por si soa, active os conos de lonxitudes longas e curtas ao mesmo tempo. E con todo, cando vemos algo púrpura, como unha remolacha ou unhas uvas, exactamente iso é o que sucede: actívanse os conos de ondas longas (vermello) e curtas (azul), mentres que os de lonxitude media (verde e amarelo) apenas se inmutan.

Isto confunde ao cerebro. Se os sinais indican vermello, por que tamén hai sinais de azul? Estas lonxitudes de onda están en extremos opostos do espectro visible. Como pode algo estar preto dos dous extremos á vez?

A resposta é enxeñosa: o cerebro invéntase un atallo. En lugar de interpretar o espectro como unha liña recta, o curva en forma de círculo. Dese modo, os extremos, o vermello e o azul, acaban xuntos. E nese punto de unión, onde a física queda sen explicacións, o cerebro crea o púrpura para “encher o oco”. Así nace o círculo cromático que todos coñecemos.

Esta creación mental fai que o púrpura sexa unha cor non espectral, é dicir, un que non provén dunha soa lonxitude de onda. As cores do arco da vella, as cores espectrais, pódense producir cun só tipo de onda. O púrpura necesita polo menos dous, e ademais de extremos opostos. Iso é o que o fai especial.

Este curioso fenómeno lémbranos que, ao final, todas as cores son unha construción cerebral. En realidade, todas as cores invéntaos o cerebro. Son unha interpretación dos sinais que os ollos envían, pero achegan un significado enorme ao que percibimos. A cor dun negrón dime canto tempo ten. O dunha froita, que madura está. O dunha peza de roupa, se se lavou moitas veces ou acaba de saír de fábrica.

Así que, a próxima vez que vexas un ramo de lilas ou unha berenxena relucente, lembra: o que ves non é real. É o cerebro facendo o que mellor sabe facer: converter datos caóticos en beleza visual.

FONTE: quo.eldiario.es

NON, OS ELEFANTES NON SON PAQUIDERMOS

Se pensamos en elefantes, á maioría vénsenos á mente o termo de paquidermo. Pero a realidade é que esta denominación tradicional non fai referencia ao clado (en bioloxía, grupo de organismos que comparten un antepasado común e todos os seus descendentes, tanto actuais como extintos) actual ao que pertencen realmente estes animais. 

O motivo é que se refire en realidade a unha característica morfolóxica, o grosor da pel, que moi pouco ten que ver coa clasificación moderna baseada nas particularidades filoxenéticas dos seres vivos.

Noutras palabras. Desde o punto de vista biolóxico, dicir que un elefante é un paquidermo equivale a clasificalos na mesma categoría que os hipopótamos ou os porcos, algo que non ten demasiado sentido desde o punto de vista xenético. Entón, por que moita xente segue chamándoos así?

En realidade, o termo paquidermo significa, literalmente, ‘pel grosa’, unha denominación que bebe das voces gregas pachys (groso) e derma (pel). Evidentemente, non se trata dunha clasificación casual.

Esta denominación foi introducida polo naturalista francés George Cuvier a principios do século XIX para agrupar a todos aqueles animais que tiñan este tipo de pel: desde os rinocerontes ata os elefantes, desde os hipopótamos ata os porcos. 

Aquela primeira denominación deveu na antiga orde Pachydermata, que, como se indicou, en realidade correspondíase cunha agrupación superficial, baseada en características morfolóxicas, non en particularidades xenéticas.

Con todo, aquela clasificación non caería nin moito menos en saco roto, pois non só perdurou durante gran parte do século XIX, senón que chegou ata os nosos días. E, en certa medida, é a responsable de que aínda sigamos chamando paquidermos aos elefantes.

O 1 de xullo de 1858 produciuse un feito transcendental na historia da bioloxía. Os naturalistas Charles Darwin e Alfred Russell Wallace presentaron conxuntamente na Sociedade Linnea unha nova teoría da evolución das especies baseada na selección natural.

O texto chamado Sobre a tendencia das especies para formar variedades; e sobre a perpetuación das variedades e especies por medios naturais de selección. Deu paso á bioloxía moderna, e, con ela, un novo sistema de clasificación taxonómica baseado na filoxenia, isto é, nas relacións de parentesco entre os distintos taxóns, e non nas formas dos animais. 

Neste senso, a medida que se introduciu o factor xenético e evolutivo na nova teoría clasificatoria, fíxose evidente que o termo paquidermo deixaba de ser adecuado para clasificar a estes animais, pois non compartían o mesmo pasado evolutivo, nin formaban parte da mesma familia.  Isto é, non procedían do mesmo fío nin tiñan as mesmas particularidades xenéticas, que son os criterios básicos da filoxenia. 

"O termo paquidermo está actualmente en desuso, pois se trata dunha denominación antiga e meramente descritiva de animais de pel grosa e sen pelo na que se incluía aos hipopótamos, rinocerontes, elefantes e manatíes, explica Miguel Casares, director xeral de Bioparc Valencia quen puntualiza, con todo, que estas especies  pertencen en realidade a grupos moi diferentes entre si: os hipopótamos son parte da orde de ungulados artiodáctilos, máis emparentados cos suidos e os ruminantes, mentres que os rinocerontes forman parte do grupo dos perisodáctilos, e están emparentados cos tapires e os équidos".  De feito, segundo apunta, os manatís serían os que están máis emparentados cos elefantes.

Algo que queda patente no seguinte feito: ningún dos animais tradicionalmente agrupados xunto cos paquidermos compartía un devanceiro común exclusivo, co que a característica da pel grosa era, de feito, unha adaptación converxente: isto é, unha coincidencia evolutiva á que chegaran especies de distintas ramas da árbore filoxenético, e non unha característica herdada dun devanceiro común. 

Se os elefantes non son paquidermos, entón que son? En realidade, estes animais son proboscidios (en latín, Proboscidea), unha orde de mamíferos placentarios que pertencen ao clado dos penungulados (cuxo significado viría ser algo parecido a ‘case pezuño’). 

Trátase dunha orde cunha soa familia: elephantidae: da que forman parte tres especies: o elefante de sabana (Loxodonta africana) o elefante de bosque (Loxodonta cyclotis) e o elefante asiático (Elephas maximus). 

Son parte dun legado moi reducido dun grupo moi diversificado xurdido hai uns 60 millóns de anos da que formaron parte outras criaturas, como os mamuts ou os mastodontes.

A palabra proboscídio provén da probóscide, que, á súa vez, é unha adaptación  da voz grega προβοσκίς (proboskis), que significa trompa ou tentáculo. A primeira referencia histórica deste clado fai referencia a espécimenes que poboaron África hai uns 60 millóns de anos, durante o período paleoceno, aínda que naquela época os proboscidios eran moito máis pequenos que os actuais elefantes.

Entón, por que seguimos chamando aos elefantes paquidermos? Este termo deixou de ser válido desde o punto de vista taxonómico, aínda que actualmente aínda se usa na linguaxe popular e literaria para referirse aos elefantes. Mesmo se usa en contextos científicos para agrupar á familia dos elefántidos, á que tamén pertencen os mamuts e os mastodontes.

Evidentemente, para moitos lectores resulta moito máis complicado falar de proboscidios que de paquidermos. Con todo, habería que lembrar que a denominación taxonómica non responde a ningún capricho. En realidade, a terminoloxía ilustra ata que punto a ciencia avanza desde clasificacións baseadas en trazos superficiais ata sistemas que reflicten verdadeiras relacións evolutivas. 

FONTE: Sergi Alcalde/ nationalgeographic.com.es    Imaxe: Beverly Joubert/National Geographic Creative

Por que as cóxegas fannos rir mesmo cando molestan e outras incógnitas que desconcertan á neurociencia