Guy Callendar, o pioneiro esquecido do cambio climático

Cando en 1988 o climatólogo James Hansen declarou diante o Senado de EEUU que o aumento do CO₂ atmosférico provocado polo ser humano estaba a alterar o clima, era o principio da popularización dunha idea que tardou décadas en consolidarse. Pero era tamén a culminación dunha carreira científica que comezaba na década de 1820, cando Joseph Fourier descubría que a Terra estaba máis quente do que debía e que a actividade humana podía influír. En 1856 Eunice Newton Foote suxería que o CO₂ da atmosfera retiña a calor, apuntando para o efecto invernadoiro que despois John Tyndall demostrou e Svante Arrhenius cuantificou en 1896. A partir de 1958, as medicións de CO₂ de Charles David Keeling en Hawai comezaron a documentar o aumento do efecto invernadoiro. Pero entre Arrhenius e Keeling encaixa unha peza esencial do quebracabezas, a miúdo inxustamente esquecida: Guy Callendar.

O labor de Guy Stewart Callendar centrábase en motores de vapor, e con todo pronto comezou a dedicar o seu tempo libre a outro campo que lle suscitaba especial interese, a meteoroloxía e o clima / GHI/Universal Images Group via Getty Images.

Guy Stewart Callendar (9 de febreiro de 1898 – 3 de outubro de 1964) tivo un ilustre precedente e poderosa influencia: o seu pai, o británico Hugh Longbourne Callendar, traballara no Laboratorio Cavendish como discípulo de Joseph John Thomson, a quen se atribúe o descubrimento do electrón. Callendar pai tiña estudos superiores, pero non de física, e foi un home de intereses moi diversos: deportes, natureza, astronomía, invención ou mesmo taquigrafía, creando un sistema que Thomson utilizou. En física destacou en termometría e termodinámica, e chegou a estar nomeado ao Premio Nobel.

Callendar tivo un ilustre precedente:: o seu pai, Hugh Longbourne Callendar, traballara no Laboratorio Cavendish como discípulo de Joseph John Thomson (na imaxe), a quen se atribúe o descubrimento do electrón / Mondadori PortfolioMondadori via Getty Images.

Pero sobre todo, a súa paixón eran eses novos inventos de entón, automóbiles e motocicletas; unha paixón que Guy herdou. O segundo dos catro fillos de Hugh naceu en Montreal, onde a súa familia mudouse temporalmente. Guy seguiu os pasos do seu pai, en cuxo laboratorio do Imperial College London entrou a traballar, xa de regreso en Inglaterra, mesmo antes de abordar os seus estudos de mecánica e matemáticas. O seu labor centrábase en motores de vapor, e con todo pronto comezou a dedicar o seu tempo libre a outro campo que lle suscitaba especial interese, a meteoroloxía e o clima.

Seguindo o ronsel de Arrhenius e do seu colega Nils Gustaf Ekholm, outro propoñente pioneiro do efecto do CO₂ antropoxénico no quecemento global, en 1934 Callendar comezou a reunir datos detallados de temperaturas ao longo dos anos, promediando temperaturas medias globais a partir dos rexistros publicados pola Smithsonian Institution e outras fontes. En paralelo, colleitou os datos dispoñibles para calcular canto CO₂ se estaba emitindo á atmosfera pola queima de combustibles, estimando unha cifra de 4.300 millóns de toneladas para 1938.

En 1934 Callendar comezou a reunir datos detallados de temperaturas ao longo dos anos, promediando temperaturas medias globais a partir dos rexistros publicados pola Smithsonian Institution e outras fontes / © G.S Callendar 1938.

Callendar correlacionou ambos parámetros, e en 1938 publicou o seu traballo, “A produción artificial de dióxido de carbono e a súa influencia na temperatura”, na revista Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. Calculaba que no medio século anterior a temperatura aumentara a razón de 0,005 °C ao ano debido a esta emisión de CO₂, mostrando por primeira vez que o especulado polos seus predecesores era real e estaba a ocorrer xa entón.  

O estudo, con todo, foi recibido con enorme escepticismo. Callendar era considerado un personaxe ao estilo do clásico gentleman scientist de tempos anteriores, un científico amateur sen formación específica que practicaba a ciencia por afección. E con todo, as súas conclusións ían moito máis alá de mostrar unha simple correlación: por entón, algúns especialistas obxectaban que a alta concentración de vapor de auga na atmosfera, un poderoso gas de efecto invernadoiro, empequeñecía calquera posible contribución do CO₂. Callendar mostrou que o CO₂, concentrado a maior altura que o vapor de auga e que pervive durante centos de anos, atrapaba calor en lonxitudes de onda que escapaban a este, polo que o efecto invernadoiro que achegaba o dióxido de carbono era acumulativo ao do vapor.

Pero a pesar das duras críticas que recibiu o seu estudo, Callendar continuou defendendo a súa teoría ata a súa morte en 1964, e o efecto ao que se bautizou co seu nome seguiu discutíndose, cada vez con máis evidencias a favor. Se os seus datos foron cuestionados por obterse reunindo e promediando rexistros fragmentarios de fontes diferentes, as medicións de Keeling, recollidas nun único lugar e de forma sistemática e consistente, probaron que Callendar estaba no certo. De feito, a comparación dos seus gráficos con estimacións históricas baseadas en datos actuais resulta incriblemente precisa.

Guy Callendar colleitou os datos dispoñibles para calcular canto CO₂ se estaba emitindo á atmosfera pola queima de combustibles, estimando unha cifra de 4.300 millóns de toneladas para 1938 / mirrorpix/Mirrorpix/Mirrorpix via Getty Images.

O único no que este pioneiro, hoxe reivindicado, errou foi na súa previsión das consecuencias: como moitos en épocas pasadas e algúns aínda hoxe, prevía beneficios deste quecemento global: “A combustión de combustible fósil […] probablemente demostrarase beneficiosa para a humanidade de varias maneiras, ademais da provisión de calor e enerxía”, escribía. Mencionaba como exemplo os cultivos nas rexións do norte, e engadía: “En calquera caso, o regreso dos glaciares letais debería atrasarse indefinidamente”.

Claro que, aínda que acertou nos seus datos retrospectivos, en cambio quedou moi curto nos prognósticos a longo prazo: predixo un aumento de temperatura de 0,39 °C para o século XXI, moi lonxe da fronteira de 1,5 °C que xa estamos a piques de alcanzar. Pouco imaxinaba Callendar que os efectos do cambio climático hoxe serían unha das secuelas planetarias máis temidas. E pouco gustoulle saber que as súas amadas motocicletas serían parte do problema.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com