Un xigantesco mapa molecular abre o camiño para curar o alzhéimer e o párkinson

As medicións de proteínas no plasma sanguíneo ou o líquido cefalorraquídeo complementarán outros datos como o escáner para entender enfermidades como o alzhéimer / BRIAN SNYDER (REUTERS)

As enfermidades neurodexenerativas, como o alzhéimer ou o párkinson, con 57 millóns de afectados en todo o mundo, son unha das maiores ameazas para a saúde pública nos países avanzados, pero o seu diagnóstico temperán é difícil e os tratamentos limitados. Despois de décadas de investigación, a súa bioloxía encerra moitos misterios. Para acelerar o seu coñecemento constituíuse o Consorcio Global de Proteómica da Neurodexeneración (GNPC), unha organización financiada por asociacións público-privadas, institucións gobernamentais, fundacións e compañías farmacéuticas. Hoxe, o consorcio publica os primeiros resultados dun esforzo xigantesco exposto en varios estudos que aparecen nas revistas Nature Medicine y Nature Aging.

O consorcio, ao que achegaron datos 23 grupos de investigación de todo o mundo, está a tentar dar sentido a unha cantidade inxente de información obtida de máis de 40.000 mostras de fluídos como o plasma sanguíneo ou o líquido cefalorraquídeo coa que puideron realizar 250 millóns de medicións de proteínas. Con todos estes datos trazaron mapas para comparar a gran escala a abundancia de proteínas en varias enfermidades neurodexenerativas para poder definilas mellor e combatelas.

“As primeiras análises realizadas coa primeira versión deste conxunto de datos xa achegaron achados fundamentais. Demostraron que o alzhéimer, o párkinson e a demencia frontotemporal comparten unha serie de vías comúns relacionadas coa resposta inmunitaria e a inflamación. Con todo, cada enfermidade tamén presenta roteiros biolóxicos únicos que permiten distinguilas entre si”, explicou Carlos Cruchaga, investigador da Universidade de Washington en San Luís (EE UU) e un dos líderes do consorcio.

No alzhéimer viuse, por exemplo, o papel destacado da proteína ARPC2, responsable de manter a forma e a estrutura das neuronas, e en párkinson atopáronse alteracións distintas na resposta inmunitaria. Nesta primeira fase do traballo, tamén se atoparon proteínas que cambian ata 20 anos antes de que aparezan os primeiros síntomas e atopáronse perfís proteómicos asociados cun envellecemento saudable que poden axudar a entender que protexe fronte á neurodexeneración.

As análises tamén atoparon vínculos entre o envellecemento de distintos órganos e as enfermidades neurodexenerativas. No caso do alzhéimer ou a demencia frontotemporal viuse que hai persoas con cerebros que parecen máis vellos do que deberían e teñen máis risco de enfermar. En párkinson tamén se achou unha conexión co envellecemento muscular, algo que indica que a neurodexeneración non só é un fenómeno cerebral, senón que está vinculado ao envellecemento xeral.

As análises das proteínas do sangue tamén poden axudar a comprender a heteroxeneidade destas enfermidades. “Hai persoas nas que, a pesar de ter proteína amiloide no cerebro, a súa enfermidade non progresa e outros que si, e non sabemos a que se debe esa diferenza”, explica Marc Suárez-Calvet, investigador do Barcelonaβeta Brain Research Center (BBRC) e coautor dun dos estudos publicados hoxe. “O que vimos cos datos preliminares é que hai diferenzas claras na composición das proteínas do sangue das persoas que progresan e as que non”, afirma.

Un dos estudos tamén indagou no papel do xene APOE ε4, asociado tradicionalmente ao risco de alzhéimer, e ha visto que tamén desempeña un papel importante noutras enfermidades neurodexenerativas como o párkinson ou a Esclerose Lateral Amiotrófica (ELA). Os investigadores identificaron unha firma de proteínas no sangue e o líquido cefalorraquídeo das persoas con estas doenzas que se caracteriza por unha activación crónica do sistema inmunitario e unha inflamación elevada. Isto suxire que ese xene non só incrementa o risco de alzhéimer, senón que presenta unha vulnerabilidade biolóxica xeral que, asociado a factores de estilo de vida, pode desencadear distintos tipos de enfermidade neurodexenerativa.

No esforzo por mellorar o diagnóstico das distintas enfermidades, desenvolveuse unha firma de 256 proteínas no plasma sanguíneo para valorar a gravidade da demencia. A firma, que inclúe biomarcadores relacionados coa neuroplasticidade ou a activación do sistema inmune, suxire que, máis aló dos diagnósticos clínicos, hai procesos biolóxicos de deterioración cognitiva en todas estas enfermidades que se poden medir de forma obxectiva e non invasiva.

Entre os resultados, hai algunhas conclusións intrigantes. Un dos estudos mostrou que a barreira hematoencefálica, que protexe ao cerebro de substancias daniñas, vólvese máis permeable coa idade, permitindo que pasen máis proteínas desde o sangue ao cerebro. Curiosamente, esa permeabilidade era maior entre os homes e, con todo, sábese que o risco de desenvolver demencias é maior nas mulleres.

O traballo do GNPC e a presentación dos primeiros datos é só o principio dunha nova etapa para a investigación deste tipo de enfermidades. Aínda que os participantes tiveron un ano de exclusividade no uso de datos, despois estarán ao dispor de toda a comunidade científica para que os analice. Esta cantidade de mostras, obtidas en grandes cohortes de distintos lugares do mundo, fará máis fácil que os resultados se poidan comparar para asegurarse de que son replicables e poden ter utilidade para os pacientes. “Isto é unha primeira descrición do que se ten, pero o máis interesante vén agora”, resume Suárez-Calvet. Biomarcadores temperáns para o diagnóstico, novas dianas para fármacos máis efectivos e un modelo de medicina de precisión, adaptada ás característicaspersoais de cada paciente, son algunhas das promesas para un grupo de enfermidades cun peso cada vez maior.

Bill Gates, impulsor do consorcio a través da súa fundación, escribiu un artigo de opinión que hoxe acompaña os artigos científicos publicados nas revistas de Nature e nel resume o espírito do proxecto: “Estamos máis preto que nunca do día en que un diagnóstico de alzhéimer deixe de ser unha sentenza de morte, pero só se seguimos apoiando aos investigadores e facilitando que colaboren entre eles”.

FONTE: Daniel Mediavilla/elpais.com