Parece unha mandarina, pero é unha ra diminuta descuberta en Brasil: ten a pel brillante e é do tamaño da punta dun lapis

Serra do Quiriri, un enclave de montañas envoltas en néboa no sur de Brasil, acaba de regalarlle ao mundo unha nova especie de anfibio. Pequena como a punta dun lapis, de cor laranxa brillante e con apenas uns milímetros de lonxitude, esta ra foi bautizada como Brachycephalus lulai e o seu achado supón moito máis que unha nova especie na lista.

Publicada en PLOS ONE por un equipo de investigadores liderado por Marcos R. Bornschein, a descrición científica de Brachycephalus lulai non só detalla a súa peculiar anatomía e comportamento, senón que tamén lanza unha alerta sobre o fráxil equilibrio dos ecosistemas de montaña que aínda esconden especies descoñecidas para a ciencia. A nova ra é tan exclusiva que só habita nunha superficie estimada de 8 quilómetros cadrados, nunha contorna que serviu como refuxio climático durante milenios.

A primeira ollada, Brachycephalus lulai podería pasar desapercibida entre a follaxe do bosque atlántico. Pero quen saiba escoitar poderá identificala polo seu canto inconfundible: dous notas breves emitidas en grupos, coma se tocase unha melodía en miniatura. Esta foi unha das claves que permitiu aos investigadores diferenciala doutras especies do seu xénero.

Ademais do son, o equipo recorreu a ferramentas de alta precisión para confirmar a súa singularidade: análises xenéticas, tomografías computarizadas e estudos osteolóxicos detallaron diferenzas crave respecto a outras ras da súa contorna. Os seus ollos negros, a ausencia dun quinto dedo nas patas e o seu corpo de forma bufoniforme (redondeado e robusto) son algúns dos trazos que a distinguen.

Curiosamente, Brachycephalus é un xénero cheo de rarezas. Estas ras non teñen fase larval acuática: nacen directamente como pequenas réplicas dos adultos, un fenómeno chamado desenvolvemento directo. Moitas delas presentan bioluminiscencia ósea ou adaptacións cutáneas extraordinarias. Pero B. lulai ten outra peculiaridade: foi dedicada simbólicamente ao presidente brasileiro Luiz Inácio Lula da Silva, como un xesto para fomentar a conservación do bosque atlántico e a súa fauna máis vulnerable.

A Serra do Quiriri, onde se descubriu esta especie, é unha rexión de transición entre pasteiros de altura e bosques nubrados. Ao longo do tempo, estes ecosistemas serviron de "microrefuxios", illando poboacións animais que co paso de miles de anos evolucionaron en especies diferentes. Así ocorreu con B. lulai e os seus parentes próximos, B. quiririensis e B. auroguttatus, que tamén habitan nesta serra.

O illamento xeográfico, causado pola fragmentación dos bosques en cumes separados por vales, foi un potente motor de especiación neste grupo. O fascinante é que este proceso evolutivo non é cousa do pasado: aínda hoxe, os científicos observan como novas áreas de bosque nubrado son colonizadas por estas ras, continuando o ciclo de diversificación.

Pero ese mesmo illamento que permitiu a súa evolución agora convérteas en especies vulnerables. Calquera alteración no seu diminuto hábitat (como incendios, cambio climático ou expansión agrícola) podería resultar catastrófica.

A pesar do seu rango xeográfico limitado, os investigadores non consideran a B. lulai como unha especie en perigo inmediato. Propoñen clasificala como "Preocupación Menor" na Lista Vermella da UICN. Con todo, isto non implica que poida relaxarse a protección. Ao contrario: o equipo de científicos propuxo a creación do Refuxio de Vida Silvestre Serra do Quiriri, unha figura de conservación que non requiriría expropiar terras privadas, pero que permitiría preservar formalmente este ecosistema.

A historia de B. lulai ten algo de paradoxal. É unha especie rechamante, de cor laranxa intensa, que canta con insistencia durante o día. E con todo, pasou desapercibida para a ciencia ata o de agora. O seu descubrimento pon de manifesto o pouco que aínda sabemos da biodiversidade dos trópicos, mesmo en rexións tan estudadas como Brasil.

Tamén lembra que a conservación da biodiversidade non depende só de protexer grandes especies carismáticas. As ras do tamaño dunha uña poden ser igual de fascinantes e cumpren roles ecolóxicos esenciais como controladores de insectos e como indicadores do estado ambiental.

En tempos nos que a crise climática e a perda de biodiversidade avanzan con rapidez, cada achado como o de B. lulai é tamén unha chamada de atención. Lémbranos que aínda queda moito por descubrir, e que protexer a vida, en todas as súas formas, é unha urxencia científica, ética e política.

FONTE: Christian Pérez/muyinteresante.com         Imaxe: Luiz Fernando Ribeiro