ZONA VERDE

Do paraíso natural á extinción local: cando se perderon todos os esturións do río Miño

O sollo foi capturado a unha milla da costa da Coruña / Casa dos Peixes

Por que motivos sinala o Miño como un dos mellores (ríos) de Europa? Polo simple feito de que nas súas augas poden pescarse esturións de 100 a 300 quilos de peso (…). Aquí, no Miño, as condicións son excelentes. Así contaba un xornal no ano 1963 o que supoñía pescar un sollo rei no río máis caudaloso de Galicia. Non era algo raro, nin novo. A súa poboación mantívose en bo estado ata hai relativamente pouco en termos históricos. Con todo, durante a segunda metade do século XX desapareceu, ao igual que en gran parte de España.

Nas primeiras décadas do século XX, a súa poboación era abundante e a carne utilizábase de fertilizante. Os seus ovos, agora prezados para facer caviar, eran usados como alimento para os porcos. A chegada de novas tecnoloxías permitiu a construción de encoros e presas. Co paso dos anos, estas provocaron a alteración do seu hábitat, a diminución dos caudais e sumáronse as capturas ilegais. O conxunto destas causas foron algúns motivos para a extinción local deste animal. A finais dos anos sesenta xa desaparecera por completo.

“Principalmente foi a construción de presas e a sobrepesca”, explica o catedrático en Bioloxía, Fernando Cobo, que recorda que este peixe sufriu un proceso similar en toda Europa. Os esturións precisan de zonas caudalosas para poder reproducirse pero, coas alteracións dos leitos, os lugares onde poñen os ovos acaban destruídos.

Non foi unha situación exclusiva de Galicia, senón algo que ocorreu en toda Europa. Os sollos conviviron cos dinosauros pero, a pesar de estar tan presente na historia da Terra, agora todas as súas especies están ameazadas. Case dúas terceiras partes atópanse en “perigo crítico” e é un dos grupos de especies nunha maior situación de vulnerabilidade do mundo, segundo o Foro Mundial para a Natureza. Hai apenas tres anos, o esturión bastardo desapareceu de forma definitiva do Danubio.

“Hai moitas figuras de protección en distintas normativas”, explica Cobo. O Convenio de Berna ou a Directiva de Hábitats da Unión Europea son algúns deses marcos, pero a recuperación da especie é máis complicado ca iso. Unha das poucas infraestruturas dedicadas á súa conservación é o Instituto Nacional en Ciencias e Tecnoloxías para o Medio Ambiente e a Agricultura (Irstea), en Francia. De feito, a última aparición dun esturión en Galicia foi no ano 2017, a partir dun espécime procedente daquela piscifactoría.

Un proxecto de recuperación do sollo foi planeado no ano 2018, coa intención de buscar o lugar ideal para devolver o esturión á península. “O río Miño neste momento é o mellor sitio para recuperalo”, afirma Cobo, fronte a outras opcións como o Guadalquivir. “Aínda que está a presa de Frieira, quedan algúns sitios e pozos de caudais que poderían manter unha poboación testemuñal de esturión” explica.

Unha das dificultades é que debería ser un proxecto a moi longo prazo. Os sollos machos acadan a súa madurez sexual entre os oito e os doce anos, e as femias entre os 13 e os 16. O desenvolvemento do ovo dura ao redor dun mes e precisa estar preto dos 17 graos de temperatura. Ademais dos obstáculos propios dun desafío coma este, a falta de vontade política non axuda, segundo Cobo. “No seu día propuxémolo pero caeu en saco roto”, explica. Un proxecto coma o de recuperación do sollo podería durar, como pouco, 25 anos. Moitos ríos están moi estragados para esta reintegración e precisarían dunha execución “ambiciosa”, recorda o experto. Unha cantidade de tempo e un investimento que, para o biólogo, é algo do que ninguén se quere facer cargo.

“A capacidade de facelo está aí”, recorda, aínda que precisaría a cooperación cos franceses. Cobo tamén cre que pode ser unha especie que acade moito apoio de asociacións e de colectivos sociais, pero ve necesario concienciar.

O sollo rei é unha especie que pode alcanzar os 350 centímetros de lonxitude e ata os 300 quilogramos. Ademais, pode vivir ata un cento de anos, segundo a Base de Datos da Natureza. O seu corpo non presenta escamas, pero si está cuberto por pequenos dentículos e ten cinco filas de placas óseas.

FONTE: Rubén Beiró/gciencia.com

Unha soa regra explica como se distribúe a vida na Terra

Un equipo científico internacional de Suecia, España e Reino Unido identificou unha regra simple que parece explicar como se distribúen as especies na Terra a gran escala, independentemente de se habitan en arrecifes coralinos, selvas tropicais ou chairas africanas. O estudo, publicado na revista Nature Ecology & Evolution, revela que, en grandes rexións xeográficas como poden ser os continentes, a pesar das diferenzas en formas de vida e condicións ambientais, a biodiversidade mundial obedece a un patrón común: a maioría das especies concéntranse nun “núcleo” central e a biodiversidade diminúe gradualmente a medida que se avanza cara á periferia.

A investigación estivo liderada pola Universidade de Umeå (Suecia) e contou coa colaboración da Estación Biolóxica de Doñana–CSIC, o Instituto de Investigación en Cambio Global da Universidade Rey Juan Carlos (IICG-URJC), a Universidade Pablo de Olavide e a Universidade de Sevilla. Para realizar esta investigación, o equipo estudou biorrexións de todo o mundo analizando formas de vida moi distintas: anfibios, aves, libélulas, mamíferos, raias mariñas, réptiles e árbores.

A vida na Terra está repartida como un gran mosaico: diferentes grupos de especies habitan rexións do planeta illadas por barreiras naturais como océanos, montañas ou desertos. Estas rexións, chamadas biorrexións, actúan como experimentos naturais, onde cada grupo de especies seguiu o seu propio camiño evolutivo, adaptándose á súa contorna. Dadas as enormes diferenzas entre biorrexións (tanto nas súas condicións ambientais e históricas, como nas especies e estratexias de vida que teñen, xa sexa voar, reptar, nadar ou permanecer fixas no substrato) o equipo científico esperaba atopar patróns de distribución moi variables. Sorprendentemente, achouse o mesmo patrón en todas partes.

 “Atopamos que, en cada biorexión, sempre hai unha zona central onde vive a maioría das especies”, explica Rubén Bernardo-Madrid, autor principal e investigador na Universidade de Umeå (Suecia). “Desde ese núcleo, as especies expándense cara ás zonas periféricas, pero só unhas poucas logran establecerse. Parece que estes núcleos ofrecen condicións óptimas para que as especies evolucionen e sobrevivan, actuando en certa maneira como fonte de vida para o resto da biorrexión”.

Este patrón pon de relevo o papel ecolóxico desproporcionado que xogan estas pequenas áreas no mantemento da biodiversidade de toda a biorrexión. Como subliña José Luis Tella, coautor da Estación Biolóxica de Doñana-CSIC, “protexer estas zonas núcleo é, por tanto, fundamental, xa que representan prioridades críticas para as estratexias de conservación”.

Pero que impulsa este patrón? O feito de que se repita en rexións con historias tan distintas apunta a un proceso xeral coñecido como filtro ambiental. “Non importa se o factor limitante é a temperatura, a dispoñibilidade de auga ou a salinidade”, explica Manuela González-Suárez, coautora da Universidade de Reading de Reino Unido. “O resultado é sempre o mesmo: só as especies capaces de tolerar eses filtrados ambientais logran establecerse e persistir, xerando unha distribución predicible da vida na Terra”.

O filtro ambiental foi considerado desde hai tempo un principio teórico clave en ecoloxía para explicar a distribución de especies. Ata o de agora, con todo, había pouca evidencia empírica a escala global. Este estudo proporciona unha confirmación ampla en múltiples ramas da árbore da vida e a unha escala planetaria.

A existencia dun mecanismo organizador universal ten profundas implicacións para a comprensión da vida na Terra. Como destaca Joaquín Calatayud, coautor do Instituto de

Investigación en Cambio Global da Universidade Rey Juan Carlos, “este patrón suxire que a vida na Terra pode ser, en certo xeito, predicible”. Esta previsibilidade pode axudar á comunidade científica a rastrexar como evolucionou a vida ao longo do tempo e ofrecer pistas valiosas sobre como poderían responder os ecosistemas aos cambios ambientais globais.

Este avance na comprensión da vida na Terra só é posible grazas ao apoio sostido á ciencia básica, como o descubrimento de novas especies e as súas distribución, e á colaboración entre disciplinas. Como conclúe Martin Rosvall, da Universidade de Umeå, “o investimento continuado en ciencia básica e a colaboración global permítennos poñer a proba ideas sobre as que se sustenta o noso coñecemento e que revelan como se conformou a biodiversidade”.

FONTE: ebd.csic.es

Sorpresa científica: os océanos do mundo estanse escurecendo

Cambios na profundidade da zona fótica en metros entre 2003 e 2022 baixo a luz solar (A) e a Lúa chea (B). As áreas vermellas mostran unha redución na profundidade da zona fótica, mentres que as áreas azuis mostran un aumento / Davies & Smyth, Global Change Biology, 2025 

Máis dunha quinta parte dos océanos do planeta (unha área que abarca máis de 75 millóns de quilómetros cadrados) está a sufrir un evidente escurecemento desde hai dúas décadas, segundo desvelou unha nova investigación que deixou perplexos aos científicos.

O escureciemento oceánico prodúcese cando os cambios nas propiedades ópticas do mar reducen a profundidade das súas zonas fóticas, que son aquelas onde chega a luz e que albergan o 90 % de toda a vida mariña. Trátase de lugares onde a luz solar (e tamén a lunar) impulsan grandes interaccións ecolóxicas.

Para realizar este estudo, publicado en Global Change Biology, os investigadores utilizaron unha combinación de datos satelitales e modelos numéricos para analizar os cambios anuais que se producen nas profundidades das zonas fóticas en todo o planeta.

Descubriron que, entre 2003 e 2022, o 21% do océano global (incluíndo grandes extensións de rexións costeiras e mar aberto) escureceuse.

Ademais, máis do 9% do océano (unha área de máis de 32 millóns de quilómetros cadrados, similar en tamaño ao continente africano) experimentou unha redución da profundidade da zona fótica de máis de 50 metros, mentres que o 2,6% viuna reducida en máis de 100 metros.

As zonas fóticas, donde chega a luz, estanse escurecendo / Ibanat

Con todo, o panorama non se limita a un océano que se escurece, xa que noutras partes do mar prodúcese o efecto exactamente contrario: ao redor do 10% do océano (máis de 37 millóns de quilómetros cadrados) aclarouse nos últimos 20 anos.

Aínda que as consecuencias exactas destes cambios non están do todo claras, os investigadores afirman que poderían afectar a un gran número de especies mariñas do planeta e, por tanto, aos servizos ecosistémicos que proporciona o océano no seu conxunto.

O estudo foi realizado por investigadores da Universidade de Plymouth e o Laboratorio Mariño de Plymouth (Reino Unido), quen dedicou máis dunha década para examinar o impacto da luz artificial nocturna (ALAN) nas costas e océanos do mundo.

Ao referirse ás posibles causas deste fenómeno, os expertos autores do estudo consideran que os cambios probablemente débanse a unha combinación de nutrientes, materia orgánica e carga de sedimentos preto das costas, causada por factores como a escorrentía agrícola e o aumento das precipitacións.

Cando se produce en mar aberto, cren que pode deberse a factores como os cambios na dinámica da floración de algas e variacións na temperatura superficial do mar, que reduciron a penetración da luz nas augas superficiais.

Thomas Davies, profesor asociado de conservación mariña na Universidade de Plymouth, afirmou: Realizáronse investigacións que mostran como a superficie do océano cambiou de cor nos últimos 20 anos, posiblemente como resultado de cambios nas comunidades de plancto. Os nosos resultados proporcionan evidencia de que devanditos cambios causan un escurecemento xeneralizado que reduce a cantidade de océano dispoñible para os animais que dependen do Sol e a Lúa para a súa supervivencia e reprodución.

Tamén dependemos do océano e as súas zonas fóticas para o aire que respiramos, os peixes que comemos, a nosa capacidade para combater o cambio climático e para a saúde e o benestar xeral do planeta. Tendo en conta todo isto, os nosos achados representan un verdadeiro motivo de preocupación, engadiu.

O profesor Tim Smyth, do Laboratorio Mariño de Plymouth, engadiu: O océano é moito máis dinámico do que a miúdo se cre. Por exemplo, sabemos que os niveis de luz na columna de auga varían enormemente ao longo dun período de 24 horas, e os animais cuxo comportamento depende da luz son moito máis sensibles aos seus procesos e cambios.

Se a zona fótica redúcese uns 50 metros en grandes franxas do océano, os animais que necesitan luz veranse obrigados a achegarse á superficie, onde terán que competir con outras especies polo alimento e outros recursos que necesitan. Isto podería provocar cambios fundamentais en todo o ecosistema mariño, agregou.

Para avaliar os cambios na zona fótica, os investigadores utilizaron datos da Rede de Cor do Océano da NASA, que desagrega o océano global nunha serie de píxeles de 9 km.

Estes datos satelitais permitíronlles observar cambios na superficie do océano para cada un destes píxeles, mentres que un algoritmo desenvolvido para medir a luz na auga de mar utilizouse para definir a profundidade da zona fótica en cada localización.

Tamén utilizaron modelos de irradiación solar e lunar para examinar cambios específicos que poderían afectar as especies mariñas durante o día e a lúa, demostrando que os cambios na profundidade da zona fótica durante a noite eran pequenos en comparación cos diúrnos, pero seguían sendo importantes desde o punto de vista ecolóxico.

Os cambios máis notables na profundidade da zona fótica en mar aberto observáronse na parte superior da Corrente do Golfo e ao redor do Ártico e a Antártida, áreas do planeta que experimentan os cambios máis pronunciados como resultado do cambio climático.

O escurecemento tamén está estendido nas rexións costeiras e mares pechados, como o mar Báltico, onde as precipitacións terrestres achegan sedimentos e nutrientes ao mar, estimulando o crecemento do plancto e reducindo a dispoñibilidade de luz.

Con todo, no Reino Unido, o panorama foi heteroxéneo. O estudo indicou que áreas do Mar do Norte e o Mar Céltico, as costas orientais de Inglaterra e Escocia, as costas de Gales e os elementos setentrionais do Mar de Irlanda escurecéronse nas últimas dúas décadas. Con todo, as augas da Canle da Mancha e das rexións que se estenden desde o norte de Escocia ata as illas Orcadas e Shetland volvéronse máis claras.

FONTE: Joan Lluís Ferrer/informacion.es/medio-ambiente

5 DE XUÑO: DÍA MUNDIAL DO MEDIO AMBIENTE

Día Mundial do Medio Ambiente / aevae.net

Hoxe, 5 de xuño, o mundo celebra o Día Mundial do Medio Ambiente, unha data emblemática para reflexionar e actuar en defensa do noso planeta. Este ano, a temática proposta polas Nacións Unidas céntrase novamente na redución da contaminación plástica, pero cun enfoque renovado: a natureza como fonte de inspiración para solucións sostibles.

Cada ano prodúcense a nivel mundial máis de 400 millóns de toneladas de plástico e crese que a metade deste material concíbese para unha vida útil dun só uso. Menos do 10% recíclase.

Estímase que 11 millóns de toneladas de refugallos plásticos terminan cada ano en lagos, ríos e mares. Iso equivale ao peso de ao redor de 1,089 Torres coma a Eiffel xuntas.

Así mesmo, os microplásticos (partículas plásticas cuxo diámetro é inferior a 5 mm) invaden os alimentos, a auga e mesmo o aire.

Estímase que as persoas inxeren máis de 50.000 partículas de plástico cada ano, e mesmo moitas máis se se teñen en conta as partículas inhaladas. Os produtos plásticos dun só uso que resultan refugados ou queimados non soamente prexudican á saúde humana e a biodiversidade, senón que igualmente contaminan todo tipo de ecosistemas, desde os picos de montaña ata o leito mariño.

É posible facer fronte ao problema da contaminación por plásticos se se aproveitan os avances científicos e as solucións existentes.

Para resolver esta crise, é necesario que os gobernos, o sector privado e demais partes interesadas amplifiquen e implementen medidas xa en todos os recunchos do mundo.

Este Día Mundial do Medio Ambiente, o PNUMA, o programa da ONU que traballa pola natureza, alzará a voz fronte á crecente evidencia científica sobre os efectos da contaminación plástica e convidaranos a transformar a nosa relación co plástico: a rexeitalo, reducilo, reutilizalo, reciclalo e, sobre todo, a repensalo para construír un futuro máis limpo e sostible.

É algo no que tod@s temos que axudar polo ben noso e do noso planeta!

Boas noticias! Novo récord do lince ibérico en España e Portugal

Durante séculos, o lince ibérico (Lynx pardinus) foi unha sombra en retroceso, unha xoia biolóxica que se esvaecía entre as rochas de Serra Morena. Hoxe, contra todo prognóstico, a historia reescríbese. O ano 2024 pechou cunha cifra sen precedentes: 2.401 linces censados na Península Ibérica, o que representa un crecemento do 19 % respecto ao ano anterior.

Este novo fito non só marca o máximo histórico desde que existen rexistros fiables, senón que sitúa á especie máis preto que nunca do ansiado status de conservación favorable.

O informe, coordinado pola Dirección Xeral de Biodiversidade, Bosques e Desertificación do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico (MITECO), xunto co Instituto de Conservación da Natureza e os Bosques (ICNF) de Portugal, detalla unha repartición poboacional esperanzadora.

España concentra o 85,3 % do total con 2.047 exemplares, mentres que Portugal alberga 354 linces, consolidando núcleos reprodutores en ambas as rexións ibéricas.

As cifras revelan que Castela-A Mancha encabeza o censo con 942 individuos, seguida por Andalucía (836), Estremadura (254), e Murcia (15). Dentro destes territorios, Serra Morena segue sendo o bastión máis forte, albergando a máis de 1.000 individuos nas súas ladeiras e vales. Esta distribución pon en evidencia que as accións de conservación emprendidas hai máis de dúas décadas empezan a dar os seus froitos de maneira sostida.

En canto á estrutura poboacional, os adultos e subadultos suman 1.557, cun equilibrio admirable entre machos e femias. As 470 femias reprodutoras rexistradas en 2024 marcan un novo ascenso, achegándose ao limiar de 750 femias reprodutoras que garantirían a viabilidade xenética e demográfica do lince.

Pola súa banda, a cifra de 844 cachorros nados no mesmo ano reflicte unha taxa de fecundidade robusta, de 1,8 crías por femia territorial.

Un dos piares deste éxito foi o programa de cría en catividade e reintroducción, que desde 2011 liberou 403 linces en contornas seleccionadas. Estes espazos, desde A Olivilla en Xaén ata o Cerrato Palentino en Castela e León, foron elixidos coidadosamente pola súa idoneidade ecolóxica. Na actualidade, son xa 17 as áreas xeográficas distintas onde a especie reprodúcese, unha expansión que parecía impensable hai apenas unha década.

O renacer do lince ibérico tamén é o resultado dunha sinerxia exemplar entre institucións públicas, propietarios privados, Ong e cidadanía. Baixo a batuta de programas como LIFE da Unión Europea, os fondos e esforzos humanos converxeron nun modelo de cooperación internacional que xa é referente global.

Con todo, non todo é motivo de celebración. En 2024 contabilizáronse 214 mortes de linces, das cales o 75,4 % foron causadas por atropelos. Este dato pon de relevo a urxencia de reforzar medidas de conectividade ecolóxica e seguridade viaria, conforme á Estratexia Española de Infraestrutura Verde.

A loita pola supervivencia desta especie endémica continúa, pero o presente ofrece motivos para a esperanza. Desde os escarpados montes de Serra Morena ata as terras novas de Castela e León, cada paso do lince é unha pegada cara á resiliencia.

En paralelo a esta tendencia continental, Cataluña foi testemuña en datas recentes dun avistamento excepcional de lince ibérico na provincia de Lleida.

Aínda que é pronto para falar de presenza estable, os expertos non descartan que este indicio represente o inicio dunha posible colonización espontánea desde o sur, favorecida pola conectividade de hábitats restaurados e o efecto dos corredores verdes. As autoridades xa traballan na verificación xenética do exemplar observado e na análise da contorna para valorar a súa capacidade de acollida.

Este pequeno suceso, case anecdótico, cobra unha importancia simbólica poderosa: o lince ibérico, símbolo da natureza mediterránea, podería volver algún día para poboar áreas que hai séculos víronlle cazar en liberdade.

FONTE: Sergio Parra/ nationalgeographic.com.es

A enigmática vida das anguías: todas as de España veñen do Triángulo das Bermudas

A anguía europea está en perigo crítico de extinción / Acuario de Xixón

A anguía é un animal sorprendente cuxa vida non pode deixar indiferente a ninguén. Enfrontado a un serio perigo de extinción, a anguía europea é capaz de prodixios que custa comprender. Mentres os expertos reclaman unha moratoria na súa captura para permitir recuperar as súas ameazadas poboacións, a ciencia segue descubrindo facetas incribles da anguía, aínda que aínda gran parte das súas características seguen sendo un misterio.

A anguía europea (Anguilla anguilla), que vive en España e noutros países da contorna, nace nun lugar tan remoto como o Mar dos Sargazos (nos arredores do famoso Triángulo das Bermudas), a máis de 6.000 quilómetros das costas europeas.

Desde entón, grazas ás correntes do Golfo, emprenden unha longa viaxe ata Europa e penetran os seus ríos e estuarios. Aquí permanecerán durante a súa mocidade, ao longo de entre 5 e 15 anos, desenvolvéndose ata a fase de subadulto.

Roteiros migratorios e área final de destino / Nature

Cando logran acadar unha determinada talla e unha adecuada cantidade de graxa no seu corpo, o animal sofre unha metamorfose no seu aspecto e coloración, e transfórmase en ‘anguía prateada’.

É entón cando inicia a súa longa viaxe de regreso ao Mar dos Sargazos. Para volver alí, fano nadando, como é lóxico, pero tamén reptando sobre terra firme. E é que este animal só precisa dun pouco de humidade para desprazarse polo chan, incluso superando certos desniveis.

Unha vez no Atlántico, diríxense cara aos Sargazos, onde se reproducirán e, finalmente, morrerá.

Un dos maiores misterios consiste en que, en realidade, non se coñece aínda con exactitude nin onde nin como se reproduce a anguía. É máis, nunca se conseguiu capturar un exemplar na zona onde supostamente reprodúcese.

Un científico chamado Johannes Schmidt descubriu a principios do século XX que as anguías desovan no Mar dos Sargazos a forza de ir comprobando que no Mar Mediterráneo e no Océano Atlántico había anguías cada vez máis novas segundo íase aproximando á devandita zona situada fronte a Florida. Os exemplares máis novos que atopou estaban, efectivamente, na área do Triángulo das Bermudas.

Ese descubrimento ocorreu hai 100 anos (foi publicado en 1923) e, con todo, aínda non se atopou evidencia directa de que as anguías desoven nos Sargazos. A doutora en xeoloxía e apaixonada destes animais Emily Finch explica que isto foi así ata hai moi pouco. En 2022, “os investigadores finalmente puideron rastrexar as anguías europeas ata o Mar dos Sargazos utilizando dispositivos por satélite”. “Pero, a pesar diso, ninguén viu aínda fisicamente unha anguía adulta no Mar dos Sargazos”, engade. É como, simplemente, desaparecesen, alimentando así o aura de misterio que rodea a esta zona do planeta.

Custou moito reconstruír o roteiro migratorio das anguías (viuse que, a pesar das súas diferentes orixes, converxen todas nunha mesmo roteiro tras pasar polas Azores), tras realizar unha viaxe de entre 5.000 e 10.000 quilómetros. Con todo, segue sen saberse como logran chegar ao sitio onde naceron tantos anos despois e ignórase se é grazas ao magnetismo, a temperatura ou outros factores. Os resultados desta investigación mediante 26 dispositivos vía satélite foron publicados na revista Scientific Reports.

A anguía europea é só una das moitas especies que existen, e sufriu unha diminución nas súas poboacións do 95% desde a década de 1980. A Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) tena catalogada como especie en Perigo Crítico de Extinción.

É por iso que cada vez se alzan máis voces pedindo que se prohiba a súa pesca e comercialización, pois é un prato aínda moi apreciado na alta cociña. Os científicos reclaman unha moratoria internacional na súa captura, parecida á vixente para as baleas, para permitir a recuperación da anguía europea.

FONTE: Joan Luís Ferrer/farodevigo.es

Corzos, raposos e xabarís paséanse polo monte de Santa Trega polas noites

Imaxe dun corzo recollida por unha cámara de fototrampeo / Anabam

O mes pasado, un corzo parouse a comer fronte a unha das cámaras de fototrampeo que a Asociación Naturalista Baixo Miño (Anabam) colocou no monte de Santa Trega da Guarda para monitorizar a poboación de xabarís. «Non ano 2022 comezamos esta campaña de seguimento para poder ter unha idea dá tendencia destes animais máis alá dá percepción social», explica Noé Ferreira, biólogo e membro de Anabam. Constaron que a presenza do animal non chega a valores altos pero si suficientes para afectar os agricultores da zona. A aparición do corzo, «unha especie moi esquiva e que hai dez anos estaba desaparecida non lugar», foi unha das grandes sorpresas captadas polas 30 cámaras de fototrampeo que coloca Anabam cada ano no Trega.

O programa da asociación converteuse así nun visor da vida nocturna que acolle o monte cun dos castros mellor conservados de Galicia. «Quizais ou que máis nos sorprendeu ver foi unha lontra que estaba de paso polo lugar», explica o biólogo. Entre a fauna que atopan no Trega destacan, sobre todo, os xabarís e os raposos, pero, ademais do corzo e a londra, «tamén vimos xenetas, garduñas e teixugos, hai unha boa poboación deles nunha zona do monte», continúa Noé. Para que estes animais sexan identificados teñen que pasar por diante da cámara para activar o sistema de fototrampeo que, ao momento, os fotografa.

Imaxe dun xabaril recollida por unha cámara de fototrampeo / Anabam

Os resultados obtidos polo proxecto de Anabam tamén permitiulles probar distintos repelentes co obxectivo de evitar os danos que os xabarís provocan nos cultivos, «pero vimos que non son moi eficaces. A mellor maneira de protexelos é a través de valados ou sistemas eléctricos. Está constado que a súa eficacia é dun 90 %», continúa Ferreira.

Ademais, todos os datos que extraen destes estudos de fototrampeo son remitidos ás administracións para que os teñan en conta á hora de aplicar medidas de control das poboacións de animais. Ferreira lembra que o proxecto naceu despois dunhas polémicas batidas de xabarís.

Desde Anabam insisten que estes estudos permiten saber unha media dos animais que habitan o monte de Santa Trega e, tamén, verificar se as súas poboacións crecen ou decrecen. Saben que «hai decisións que se toman tendo en conta a opinión social, pero esta, moitas veces, está influenciada pola aparición continuada dalgunha especie nos medios de comunicación ou nas redes sociais», indica Ferreira. Polo biólogo lembra que na asociación comezaron en 2013 a recoller estas opinións e constataron que no Baixo Miño crese que, por exemplo, a poboación de raposo está a crecer, «cando é exactamente ou contrario». O mesmo pasa co xabaril que «ten máis ou menos a poboación que hai dez anos».

FONTE: Pedro Rodríguez/lavozdegalicia.es

Nonmevés: unha xoia botánica ibérica redescuberta na Serra Norte de Sevilla tras máis de 40 anos desaparecida en Andalucía

Exemplar de nonmevés, planta redescuberta na Serra sevillana tras 40 anos / PABLO VARGAS (CSIC)

A planta nonmevés, considerada unha xoia botánica ibérica ao ser un fósil vivente con máis de 25 millóns de anos, foi redescuberta na Serra Norte de Sevilla tras máis de 40 anos desaparecida en Andalucía. Esta especie foi achada en 1982 na serra sevillana e logo localizouse en dúas ladeiras de Ponferrada (León) e Cadalso de los Vidrios (Madrid), pero continúa en perigo crítico de extinción polos seus escasos individuos e fugaz floración.

“Cando a vin, sabía que era ela. Desde 2001 todos os anos buscábaa, os primeiros con máis esperanza, os últimos case dándoa por perdida. Atopeime uns 10 exemplares nese momento e logo noutras exploracións ata un centenar”, explica entusiasmada a bióloga Rosario Velasco, que tras 24 anos infrutuosos, deu coa planta o pasado 1 de abril na última das súas procuras, nos mesmos montes onde foi descuberta a principios da década dos 80 e dada a coñecer ao mundo científico de maneira inmediata.

Existen moi poucos fósiles viventes no globo [especies sen parentes próximos coñecidos, salvo os fosilizados] e a nonmevés é un deles. De apenas un palmo de altura, pertence á liñaxe dos nonmeolvides. A planta sobreviviu a todo tipo de cambios climáticos históricos e variou pouco o seu aspecto co paso do tempo, destacan os biólogos botánicos expertos. Os científicos teñen nun pedestal a esta planta e por iso é das primeiras das que se obtivo o seu xenoma completo. A planta ten un anel característico no froito e tanto as follas como as flores e os seus froitos están enfrontados, algo moi inusual nesta enorme familia das boraxináceas, con 150 xéneros. Xermina en chans areosos e o seu parente máis próximo son as nonmeolvides (xénero Myosotis).

“É un fósil vivente espectacular, xa debería estar extinguido, pero coincidiu cos humanos xusto no seu momento máis crítico. Por exemplo, en Madrid non está protexida. No mundo só quedan entre 500 e 1.500 exemplares que morren de forma natural todos os anos e ten unha floración mínima, durante uns poucos meses”, subliña Pablo Vargas, profesor investigador do Centro Superior de Investigacións Científicas (CSIC) no Real Xardín Botánico de Madrid. O nonmevés xermina a primeiros de ano cando as condicións son adecuadas e morre antes do verán, non sen antes dispersar as súas sementes.

A Península Ibérica destaca, xunto aos Balcáns, como as dúas rexións coa flora máis diversa en Europa, onde se seguen describindo moitas especies (unhas 200 novas nos últimos anos), pero ningunha tan especial como o nonmevés, subliñan os expertos.

En 1982 Benito Valdés, catedrático emérito de bioloxía vexetal e ecoloxía na Universidade de Sevilla, descubriu a especie por primeira vez no cerro Negrillo de Constantina, na Serra Norte sevillana. O investigador deu a coñecer nunha revista alemá a planta e denominouna co nome científico Gyrocaryum oppositifolium Valdés. “Un observador non perspicaz confundiríaa, pero cando os expertos exploramos o territorio sempre nos chocan cousas. Esta vez chocoume que se parecía a Omphalodes e Miosotys [nonmeolvides], estudeina e vin que era un xénero novo, con características moi diferenciais”, explica Valdés, de 83 anos. “As poboacións son moi dinámicas e dependen do ciclo de temperaturas e precipitacións. As sementes están no banco de sementes do chan e non xerminan. Ata o de agora”, engade feliz tras o recente achado no mesmo bosque de aciñeiras, sobreiras e carbas do seu primeiro eureka.

Descartado un problema xenético por estudos en Madrid, á marxe do cambio climático, o peor inimigo para a supervivencia desta planta adoitan ser as cabras, por iso os expertos protexeron algunhas delas con gaiolas na Comunidad de Madrid. A pesar de que Valdés e Velasco achacan a xerminación na serra sevillana ás copiosas choivas (a provincia de Sevilla bateu este marzo o seu rexistro histórico), Vargas non apoia esta hipótese, pois en condicións de cultivo non precisa choivas torrenciais. De feito, producíronse abundantes precipitacións este ano en León e Madrid e as súas poboacións seguen contando con similar número de individuos, apunta o experto.

“Se o ano que vén mantén unha pluviometría normal, tras tantos anos de seca, espero que a vexamos de novo, aínda que quizais non con tantos individuos. Xa lle faremos o noso seguimento adecuado”, avanza Velasco, que pertence á Rede Andaluza de Xardíns Botánicos e Micolóxico.

Unha flor de nonmevés / Pablo Vargas (CSIC)

Vargas, que estudou esta planta as dúas últimas décadas xunto a outros oito expertos de Madrid, León e Sevilla, propón un programa de procuras no campo e reintroducións. En concreto, o Goberno debería declarala “en situación crítica” para así conseguir fondos suficientes das Administracións.

O nonmevés figura no catálogo andaluz de flora ameazada e no castelánleonés, pero non está protexida na Comunidade de Madrid, cuxo catálogo non se actualiza desde 1992, critica Vargas. A Xunta de Andalucía busca obter estes días sementes das poboacións achadas, para así conservalas no banco de xermoplasma vexetal andaluz, para futuras accións, segundo informou a Consellería andaluza de Sustentabilidade e Medio Ambiente.

A Unión pola Conservación da Natureza (UICN) incluíuna en 2006 na súa lista de especies en perigo crítico. Está por ver se perdurará a supervivencia desta xoia do patrimonio nacional, aínda que os expertos non son optimistas. Se non se adoptan medidas contundentes, é moi posible que o nonmevés extíngase este século XXI pola competición doutras especies vexetais e o pastoreo, letal para as pequenas colonias que aínda perviven desde hai 25 millóns de anos.

FONTE: Javier Martín-Arroyo/elpais.com/medioambiente