ZONA VERDE

DÍA DA TERRA

Hoxe, 22 de abril, celébrase en todo o mundo o Día da Terra. É unha boa ocasión para reflexionar sobre a situación do noso planeta e a imperiosa necesidade de restablecer o equilibrio ecolóxico perdido. É agora cando adquire pleno significado unha serie de frases soadas sobre o medio ambiente que nos farán pensar sobre o papel do ser humano no mundo.

A primeira é de Jacques-Yves Cousteau (1910-19987), explorador mariño francés:

A auga e a terra, os dous elementos esenciais dos que depende a vida, convertéronse en caldeiros globais de lixo.

A segunda é de Roger Tory Peterson (1908-1996), naturalista, ornitólogo e educador norteamericano:

As aves son indicadores do medio ambiente. Se están en perigo, saberemos que nós estaremos pronto en perigo.

A terceira é de Mahatma Gandhi (1869-1948), líder pacifiksta indio:

A Terra prové o suficiente para satisfacer as necesidades de cada home, pero non a avaricia de cada home.

A cuarta, e última, é de Félix Rodríguez de la Fuente (1928-19800), naturalista español:

Hai que facer algo para protexer a unha Nai que non se queixa, que nos deu todo o que temos, e á que estamos a matar!

Bo Día da Terra!

FONTE: farodevigo.es/medio-ambiente   Imaxe: es.wikipedia.org

O VÓRTICE POLAR DA TERRA ESTASE A REVERTER MISTERIOSAMENTE

Vórtice polar / Communications Earth & Environment

O cambio produciuse ao redor do 4 de marzo, provocando un "pico de ozono" sen precedentes, e atópase entre os seis eventos deste tipo máis fortes desde 1979. Foi un repentino quecemento atmosférico e o anel de aire frío está a virar na dirección equivocada, algo que podería afectar os patróns climáticos globais. Con todo, espérase que volva á súa circulación normal en pouco tempo.

O vórtice polar atópase na estratosfera, que comeza entre 6 e 20 quilómetros sobre a superficie do planeta e alcanza aproximadamente 50 quilómetros por encima. Aínda que o vórtice polar é un fenómeno que ocorre durante todo o ano, tendemos a sentir a súa influencia xeada só no inverno, cando é máis forte.

Esta gran masa de aire frío e baixa presión xeralmente vira ao redor do Ártico, fluíndo e refluíndo ao longo das estacións, fortalecéndose no inverno e desaparecendo no verán. Con todo, cando se debilita ou se altera, ese aire frío que adoita estar confinado nas rexións polares, pode filtrarse a latitudes máis baixas e provocar importantes fenómenos meteorolóxicos.

É un xigantesco tornado de aire ártico que vira en sentido contrario ás agullas do reloxo que pode ter consecuencias moi reais para os humanos nas latitudes setentrionais. No pasado, as alteracións do vórtice polar (unha masa xiratoria de aire frío que rodea o Ártico) provocaron climas extremadamente fríos e tormentas en zonas como Estados Unidos ou Canadá, con ondas de frío que poden durar desde días ata semanas sombrías e xélidas.

Aínda que un revertemento de vórtice por mor dun quecemento estratosférico repentino pode provocar un clima frio, este non causou estragos pero si está a acelerar a propagación do ozono desde os trópicos aos polos. Aínda é pronto para analizar as consecuencias deste último revertemento do vórtice polar, pero os científicos xa observaron un aumento nos niveis de ozono na rexión ártica, nunha sorte de buraco de ozono inverso; pero pasado un tempo, os niveis de ozono volverán á normalidade a medida que o vórtice polar regresa ao seu habitual xiro en sentido contrario ás agullas do reloxo e, polo menos ata o de agora, non veu acompañado de cambios climáticos importantes.

Mirando máis a longo prazo, tendo sobre a mesa un mundo en constante quecemento, os científicos do clima non teñen moi claro como podería comezar a cambiar o vórtice polar.

O vórtice polar da Tierra estase a reverter misteriosamente / Midjourney/Sarah Romero

A reversión actual é a segunda deste tipo en 2024, tras o primeiro evento aínda que máis pequeno que tivo lugar en xaneiro que causou unha breve onda de frío nalgúns estados de América do Norte, segundo os datos da National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA).

Como curiosidade, xa comprendemos que cando o vórtice polar é forte, mantén unha corrente en chorro máis estable e predicible, pero cando se debilita, pode provocar patróns climáticos máis extremos e impredicibles. Con todo, os científicos descubriron que un vórtice polar débil fai que os prognósticos meteorolóxicos sexan máis predicibles no norte de Europa, cunha redución no rango de posibles condicións climáticas en aproximadamente un 25%.

"O noso estudo lanza luz sobre fenómenos meteorolóxicos nos que a incerteza das previsións meteorolóxicas con varias semanas de antelación diminúe ou aumenta sistematicamente. Ademais, subliña como o uso práctico dos prognósticos a longo prazo pode beneficiarse dunha comprensión máis profunda do axuste remoto entre diferentes rexións atmosféricas", comenta Jonas Spaeth, estudante de doutoramento no Instituto Meteorolóxico de LMU e autor principal dun estudo publicado na revista Communications Earth & Environment.

Tendo en conta que os prognósticos meteorolóxicos a longo prazo, con varias semanas de antelación, adoitan ter pouca precisión, parece que os estados do vórtice polar ofrecen información valiosa para mellorar estas predicións.

Esta conclusión ten moitas implicacións prácticas, xa que a previsibilidade do clima é vital para a agricultura, a xestión enerxética e a saúde pública, entre outros sectores. Os agricultores poden planificar seméntaa e a colleita de maneira máis eficiente, os provedores de enerxía poden xestionar mellor a subministración de enerxía e os funcionarios de saúde poden prepararse para os brotes de enfermidades con prognósticos máis precisos, por exemplo.

FONTE: Sarha Romero/muyinteresante.es

HISTORIA DUNHA MARARBILLA NATURAL: A GRAN BARREIRA DE CORAL

Cando o explorador británico James Cook (7 de novembro de 1728 – 14 de febreiro de 1779) embarcouse na súa primeira expedición científica, a Royal Society fíxolle dous encargos: que observase o tránsito de Venus sobre o Sol desde Tahití e que trouxese información do continente máis austral, descuberto o século anterior.

Observado o tránsito astronómico, o HMS Endeavour que capitaneaba Cook puxo rumbo ao novo continente, onde encallou na Gran Barreira de Coral o 11 de xuño de 1770. Os tripulantes pasaron máis de seis semanas arranxando o barco nunha praia próxima na que desembocaba un río, que Cook bautizou como Endeavour, e alí relacionáronse cos aboríxenes locais, coñecedores desde hai séculos desta marabilla natural.

Moi querido polos australianos, o conxunto de arrecifes, cuxo orixe se remonta ao Mioceno, enfróntase a importantes ameazas que están a poñer en risco a súa supervivencia e a das especies que o habitan.

“Do que falo agora é unha cousa apenas coñecida en Europa ou en calquera outro lugar que non sexa nestes mares: é unha parede de rocha coralina que se levanta case perpendicularmente do océano insondable”, escribiu impresionado Joseph Banks, un dos botánicos da expedición de Cook.

A Gran Barreira de Coral (azul claro) nesta imaxe de satélite da NASA do 6 de agosto de 2004 / NAS/AFP via Getty Images

A súa descrición era moi acertada. Este inmenso cinto natural está formado por uns dous mil arrecifes e preto de mil illas. A súa extensión abarca máis de 344.000 quilómetros cadrados, ao nordeste de Australia, e está composto por coral vivo que crece sobre coral morto. É precisamente este animal colonial sen vida o que compón os grandes muros de pedra aos que se refería Banks, que nalgúns puntos miden ata cen metros de altura.

Os primeiros arrecifes remóntanse ao Mioceno, hai uns 23 millóns de anos, cando empezaron a crecer na plataforma Marion. Ao longo dos anos fóronse expandindo, nacendo, crecendo e morrendo. Crese que, hai uns 20.000 anos, cando a costa de Queensland (Australia) situábase moi preto do bordo exterior do arrecife, os aboríxenes australianos tiveron contacto con el e cos miles de seres vivos que o habitaban, como esponxas, peixes, vermes, estrelas de mar, tartarugas, moluscos ou crustáceos.

Na Gran Barreira de Coral, ademais de corais, habitan miles de especies / Jemma Craig/Getty Images

Cook non foi o primeiro europeo en descubrir o enclave mariño. Parece que foron os portugueses nos séculos XVI ou XVII, aínda que o expedicionario británico si foi pioneiro en describilo cientificamente e, ao facelo, os investigadores europeos souberon da súa existencia, entre eles Charles Darwin. A pesar de que o naturalista británico non chegou a observar ao arrecife desde o Beagle, escribiu sobre el grazas a textos doutros exploradores.

A pesar de estar protexido pola UNESCO e pola Autoridade do Parque Mariño da Gran Barreira de Coral, o arrecife atópase en perigo. O culpable é o aumento das temperaturas debido ao cambio climático. Cando a auga quéntase, as algas unicelulares zooxantelas, que viven dentro dos pólipos, comezan a producir moléculas oxidantes que son tóxicas para o coral, polo que este expúlsaas. Ao perder as algas fotosintéticas que lle dan cor, o coral branquéase. Isto non lle produce a morte directa, pero debilítao e faio máis sensible ás enfermidades e á falta de nutrientes, que acaban matándoo.

Corais branquexados na Gran Barreira de Coral durante un episodio de blanquexamento masivo, que se cre foi causado polo estrés térmico debido ao aumento da temperatura da auga / Brett Monroe Garner/Getty Images

Segundo Chris Roelfsema, investigador da Universidade de Queensland (Australia) e director do Proxecto de Cartografado 3D do Hábitat da Gran Barreira de Coral, a decoloración é a maior ameaza para a barreira de coral, ao ser a máis difícil de controlar debido ao cambio climático. “As augas que rodean aos corais aumentaron a súa temperatura máis do normal”, explica.

Segundo a Fundación da Gran Barreira de Coral, os arrecifes australianos sufriron polo menos seis grandes episodios deste tipo desde 1998, o último deles en 2022. Este último, cun blanquexamento observado no 91% dos corais, foi especialmente preocupante porque sucedeu nun verán no que se deu o fenómeno da Nena, caracterizado por un arrefriado do Pacífico ecuatorial. En 2023 observouse unha recuperación cun crecemento récord do 36%, pero os científicos advirten de que será transitorio, e que o cambio climático continuará facendo estragos.

Pero o blanquexamento non é a única ameaza do arrecife. Os impactos dos ciclóns e a proliferación da estrela de mar coroa de espiñas, que devora corais vivos e medra mellor en augas máis cálidas, tamén ameazan a supervivencia da barreira. Segundo os científicos, estes dous factores foron os principais responsables da perda dun 50% da cobertura de coral entre 1985 e 2012

Estas ameazas están a repercutir en especies que viven ao redor dos corais como 30 tipos de baleas e golfiños, incluíndo especies vulnerables como o golfiño de aleta chata australiano (Orcaella heinsohni) e o golfiño rosado de Hong Kong (Sousa chinensis); os dugongos, tamén ameazados, e algunhas especies de quenllas. Tamén están a diminuír as praderías mariñas, das que se alimentan os dugongos e as tartarugas verdes.

A Gran Barreira de Coral é, tras a banquisa antártica, a maior estrutura viva que se divisa desde o espazo. O seu incalculable valor ecolóxico fixo que a UNESCO a nomease Patrimonio da Humanidade en 1981. Un tesouro natural que os australianos senten parte da súa identidade. “É un ecosistema icónico que ten unha profunda influencia nos australianos de todo o país”, sinala Jeremy Goldberg, da Escola de Negocios, Leis e Goberno da Universidade James Cook (Australia).

As ameazas á supervivencia da barreira causan tamén a diminución das praderías mariñas, das que se alimentan os dugongos e as tartarugas verdes / Jonas Gratzer/LightRocket via Getty Images

Goldberg dirixiu un estudo no que os investigadores preguntaron a un dous mil australianos diferentes cuestións sobre o arrecife. O 77% afirmou sentir que a Gran Barreira de Coral era parte da súa identidade como australianos e o 54% afirmou que lle afectaría persoalmente se a Gran Barreira vísese prexudicada. En vista da degradación do ecosistema, organizacións como Earthjustice e Environmental Justice Australia acusaron ao país de non actuar o suficiente contra o cambio climático e de propiciar con iso a deterioración da Gran barreira de Coral. Como consecuencia diso, a propia UNESCO recomendou ao Comité do Patrimonio da Humanidade que a Gran Barreira de Coral inclúase na lista de enclaves Patrimonio da Humanidade en perigo.

FONTE:  Javier Yanes/bbvaopenmind.com

PROTEXER OS BOSQUES PARA PROTEXER A VIDA

Os bosques, ese hábitat asombroso onde a natureza desprega toda a súa diversidade, son o fogar do 80% das especies animais e vexetais do planeta. Tanta importancia teñen que, en 2012, as Nacións Unidas proclamaron o 21 de marzo como o Día Internacional dos Bosques, unha data que celebramos desde 2013. Os organizadores oficiais, incluíndo o Foro das Nacións Unidas para os Bosques e a FAO, traballan en conxunto con outras entidades para destacar a vitalidade destes ecosistemas.

A pesar de ocupar un terzo da superficie terrestre, aproximadamente 4.000 millóns de hectáreas en case todos os continentes, os bosques enfrontan unha ameaza crítica. Na última década, a taxa de desaparición destes ecosistemas alcanzou unha media de 5,2 millóns de hectáreas por ano.

Pero aínda hai máis información que vale a pena explorar.
 

1. Os bosques: os grandes almacéns de CO₂  

O que máis se escoita é que as árbores limpan o aire de gases contaminantes como o monóxido de carbono, óxidos de nitróxeno, de xofre etc.. pero a realidade é que as árbores son particularmente bos para almacenar carbono nos seus troncos leñosos. Son tan bos, que os bosques tropicais conteñen máis carbono do que a humanidade emitiu no últimos trinta anos queimando carbón, petróleo e gas natural.

 

 Os bosques son capaces de almacenar entre 1.500 e 2.400 Gt de CO₂ enoa seus solos

Os bosques absorben carbono durante a fotosíntese, pero tamén poden liberar carbono almacenado debido á deforestación, incendios e descomposición. Pero a cantidade de carbono que os bosques poden capturar a medida que o planeta se quenta depende do equilibrio entre o crecemento das árbores, estimulado polos niveis máis altos de carbono atmosférico, e o estrés e a morte das árbores causadas polo aumento das temperaturas e a seca.

Por tanto, hai que exporse unha correcta xestión forestal para evitar un desenlace fatal para a humanidade e seguir gozando destas fascinantes xoias naturais.

2. Os bosques: os supermercados da humanidade

Os sistemas forestais captan o CO₂ da atmosfera grazas á enerxía do sol. As plantas transforman as moléculas inorgánicas en moléculas orgánicas que usan na construción das súas estruturas vitais: flores, froitos, ramas, troncos, raíces, follas, etc. Estes produtos elaborados serán consumidos polos animais e os seres humanos, e o carbono que conteñen, será liberado de novo á atmosfera.

A humanidade atopou unha fonte “inesgotabel” de recursos nos bosques

Os bosques son fontes vitais que proporcionan unha variedade de produtos, como madeira, froitos do bosque, resinas e outros, con mercados significativos a nivel local, nacional e internacional. Estes produtos, a parte de xerar ingresos e emprego, tamén proporcionan alimentos, medicamentos e combustible para quentar as casas e cociñar.

Ademais, a madeira extraída dos bosques tamén se utiliza de maneira máis sostible na construción de vivendas e estruturas en pobos e cidades, destacando a súa contribución ao desenvolvemento responsable e respectuoso co medio ambiente.

 
3. Os bosques: os pulmóns do planeta

Na Terra, a cada momento, fabrícanse inmensas cantidades de osíxeno. Pero aínda que a selva amazónica sexa a maior extensión de bosque do planeta, en realidade a súa contribución a esa produción total de osíxeno, é minoritaria. Aproximadamente,  o 50% da fotosíntesis ten lugar nos océanos, grazas ao fitoplancto e ás algas presentes na capa superior de auga que recibe a luz do sol. Este dato levou a afirmar que  os océanos son o verdadeiro pulmón do planeta.

 

Os bosques, os océanos e o resto dos ecosistemas son os controis centrais de regulación do clima terrestre / Jacob Plumb

Pero aínda que os bosques non resulten ser estes pulmóns, e volvendo á selva amazónica, non respiramos grazas a ela,  a súa importancia para a saúde do planeta é case indescritible: alberga a maior biodiversidade global, desde os seus 2,5 millóns de especies de insectos ata o 20% das aves de todo o mundo, pasando polos seus 40.000 tipos de plantas distintas, todo iso que coñezamos ata o de agora. Polo río Amazonas flúe a quinta parte das augas doces que se verten aos océanos, e o seu papel no ciclo global da auga e na regulación do clima terrestre é insubstituíble.

4. Os bosques: salvadores das cidades

Existen certos mitos ao redor do que as plantas poden ou non poden facer, pero non hai ningunha dúbida de que o seu espazo non se limita ao natural, senón que deben estar tamén no noso: son unha parte esencial das cidades máis sostibles e das contornas interiores máis saudables, e cada vez serano en maior medida.

Unha soa árbore pode reducir nun 3% da enerxía consumida por un fogar aos cinco anos de plantarse, e o 12% en 15 anos / Robert Bye

A presenza de zonas verdes nas cidades vai máis aló de proporcionar estética e recreación, ofrecendo beneficios que contribúen a cumprir múltiples Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) das Nacións Unidas.

Segundo as botánicas ambientais Jessica Turner-Skoff e Nicole Cavender, “os beneficios que as árbores proporcionan poden axudar ás cidades e os países para cumprir polo menos 15 dos 17 Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) de Nacións Unidas”. Ademais, o Foro Económico Mundial (FEM) destaca cinco os beneficios esenciais das cidades verdes a nivel ambiental, social, económico, para a biodiversidade e a saúde

En termos ambientais, as árbores actúan como reguladores naturais do clima, reducindo o efecto de illa de calor e diminuíndo o consumo de enerxía. Funcionan como “aspiradoras de dióxido de carbono”, equilibrando o sistema ecolóxico ao absorber CO₂. Esta presenza arbórea non só protexe contra enfermidades relacionadas coa contaminación, senón que tamén mellora a calidade xeral da saúde dos residentes.

Ademais, as árbores en contornas urbanas fomentan a calidade de vida, a igualdade social e a inclusión, actuando como construtores de comunidades locais, promovendo a biodiversidade urbana e,  ofrecendo protección e mellora a todos aqueles que coexisten na súa contorna.

 
5. O lume: o seu maior inimigo?

O cambio climático está a aumentar a frecuencia e a intensidade dos incendios forestais en todo o mundo. Son unha das grandes ameazas para a natureza e os seus habitantes, incluídos os humanos. No seu Sexto Informe de Avaliación, publicado en 2021-22, o Panel Intergobernamental de Cambio Climático de Nacións Unidas (IPCC) constataba que “no Amazonas, Australia, América do Norte, Siberia e outras rexións, os incendios forestais están a queimar áreas máis amplas que no pasado”. Ademais, o aumento destes incendios retroalimenta o cambio climático debido ao carbono acumulado na biomasa que se libera á atmosfera.

Nos anos 90 EEUU comezou a introducir un maior uso dos lumes controlados como ferramenta de xestión dos ecosistemas / Wikimedia Commons.

Con todo, nos anos 90 EE.UU. comezou a introducir un maior uso dos lumes controlados como ferramenta de xestión dos ecosistemas, dado que o lume é unha parte natural das comunidades forestais de coníferas, e hai numerosas especies de plantas e animais que dependen de lumes graves para sobrevivir. Por exemplo as secuoyas, cuxas piñas dependen do lume para abrirse e liberar as sementes. Nalgunhas zonas dos parques de Yosemite e Sequoia-Kings Canyon, o lume reduciu a masa forestal nun 20%, o que promoveu o crecemento de matogueira e praderías, o aumento da humidade do chan no verán nun 30%, favoreceu  a diversidade de especies, diminuíu a mortalidade das árbores pola seca e facilitou a adaptación ao cambio climático. Pero non é ouro todo o que reloce, xa que os grandes incendios están a destruír a capa de ozono.

Os bosques son un dos ecosistemas máis importantes do planeta. Non só son o fogar dunha gran cantidade de especies animais e vexetais, senón que tamén son esenciais para a regulación do clima e a calidade do aire. Ademais, son unha fonte importante de recursos naturais para os seres humanos. Con todo, os bosques están a ser ameazados pola deforestación e o cambio climático. É importante que tomemos medidas para protexer e preservar estes valiosos ecosistemas para as xeracións futuras.

FONTE: Paz Palacios/bbvaopenmind.com/ciencia/medioambiente

OS LIQUES SON PLANTAS?

Paisaxe con liques en Goginan, Gales, Reino Unido, en marzo de 2023 / Mike Kemp (In Pictures via Getty Images)

Os liques non son plantas, son fungos dun grupo especial que ten unha facilidade moi grande para asociarse con algas e formar iso que chamamos liques. Hainos de moi diversos tipos, pero característicamente son unha asociación simbiótica obrigada dun fungo cun alga unicelular que se presenta como unha colonia dentro do fungo. Liques parecidos aos actuais existen no planeta desde fai máis de 300 millóns de anos, pero os grandes liques son moito máis modernos. Estes acompañan frecuentemente aos bosques ou crecen formando alfombras na tundra ou costras protectoras noutros ambientes inhóspitos.

Cando dicimos que os liques son produto dunha simbiose obrigada, quero dicir que ese fungo non pode vivir se non hai un alga ou bacteria dese tipo, que é o tipo que lle convén, para simbiotizar. Por que a evolución facilitou a aparición dese ser mestura de dúas? Séguese investigando para entender mellor o seu éxito evolutivo, pero seguramente será porque serve para moitas cousas. É moi útil para moitos insectos, serve para refrescar a cortiza das árbores ou para colonizar rochas.

Ese organismo simbiótico que son os liques non teñen raíces, non se meten moito na cortiza, só mantéñense sobre ela e á árbore non lle fan ningún dano, pero proporciónanlle maior frescor e maior humidade na súa cortiza. E sobre as rochas, os liques poden penetrar a metade do seu corpo e iso axuda a ir rompendo a rocha, fan pequenas gretas nas que se forma terra, con ese pouquiño de terra xa pode empezar a desenvolverse musgos e algunhas pequenas plantas o que é o principio dun sistema máis complexo. E co paso de miles de anos pode chegar a formarse chan, así que os liques tamén colaboran na formación de chan sobre as rochas. Pero no que si colaboran en períodos moito máis curtos de tempo é en facer da rocha un sistema habitable cunha biodiversidade grande.

Os liques, grazas á participación do simbionte clorofílico, son fungos que se converten en fotosintéticos. É dicir, vólvense produtores de osíxeno. Isto é unha sorte de marabilla da evolución.

Cada especie de lique é unha especie diferente de fungo, con todo, as algas unicelulares que forman parte deses liques pertencen a uns poucos grupos moi parecidos entre si. Cada especie de lique é un fungo distinto, pero as algas que forman liques poden ser as mesmas ou distintas nuns e noutros.

Dixemos ata o de agora que os liques son organismos compostos por dous seres vivos: fungo e alga unicelular. Pero non sempre é así. Hai algúns liques que no canto de algas están simbiotizados por cianobacterias que son bacterias que poden realizar fotosíntese.

Hai liques en case todos os lugares da Terra. Pero o seu paraíso son as zonas polares. E iso é así porque alí non hai case ningún outro ser clorofílico que sobreviva, por exemplo na Antártida marítima só hai 2 especies de plantas vasculares e ao redor de 300 especies de liques. Alí forman bosques en miniatura tapizando o chan e as rochas, o escaso chan que queda, zonas que permanecen moito tempo sen cubrir pola neve ou que, mesmo, non chegan a cubrirse pola neve. Os liques resisten moi ben as baixas temperaturas e mesmo soportan que conxele a auga que teñen no interior do seu organismo. Cando iso ocorre, o lique entra nun estado letárxico e non lle pasa nada. Ao chegar o desxeo, cando sobe a temperatura, deixan de estar cubertos de neve e chégalles a luz, a auga volve ser líquida e o lique revive.

Pero os liques viven tamén, e ás veces moi ben, en case calquera medio hostil para outros seres vivos, por exemplo nos desertos. Nos desertos de Atacama ou do Kalahari hai uns enormes tapices de liques. Nos nosos mundos tépedos viven dentro dos bosques ou na súa periferia e coexisten con outros seres vivos, en particular coexisten moi ben coas plantas e os insectos. Tamén viven nas rocas espidas ás que chegan a tapizar proporcionándolles bellísimos cores.

Os únicos lugares onde non viven son os ambientes contaminados. Non viven tampouco en lugares moi intervidos polas persoas, non viven nos chans cultivados. Pero é moi de sinalar que non viven nas cidades ou nas contornas dos polos industriais debido á contaminación. Cando en medios tépedos unha non ve liques debe exporse que está a pasar aí.

Houbo un liquenólogo finés moi famoso que viviu longo tempo en París, William Nylander, que xa en 1866 notou a falta de liques en París, nos xardíns de Luxemburgo, e deuse conta de que era polo ambiente urbano que se volvía inhóspito e seco. Estamos a falar xusto da revolución industrial. E os seus estudos sobre a desaparición dos liques en ambientes contaminados son a base dos posteriores traballos sobre o uso dos liques como bioindicadores da calidade ambiental.

FONTE: Ana Crespo de las Casas/elpais.com/ciencia

COP28: CONCLUSIÓNS

Os ministros falan durante a sesión plenaria final no cume climático da COP28 en Dubai, Emiratos Árabes Unidos, o 13 de decembro 2023 / AP Photo/Kamran Jebreili

Na COP28 alcanzouse un acordo que sinala o principio do fin dos combustibles fósiles.

Sorprendentemente, é a primeira vez que un cume de Nacións Unidas sobre o clima conclúe cun chamamento para abordar a principal causa da crise climática.

O anfitrión da COP28 en Dubai cualificouna de histórica por ese motivo. En certo sentido, non pode deixar de selo, dada a conxuntura crítica na que se atopa o mundo con 1,2 °C de quecemento global e o aumento dos desastres climáticos.

Pero a COP28 e os expertos en clima están moi divididos sobre a dirección que tomará o acordo e a que velocidade. Aquí presentamos algunhas das reaccións máis informadas sobre os temas clave.

1. Que di o acordo da COP28 sobre os combustibles fósiles?

Nalgún momento pareceu que non chegaría, pero a COP28 alcanzou o destino que se supón que deben ter as COP: un conxunto de decisións legais, acordadas por todas as partes da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático (CMNUCC).

Cun texto crucial, o fondo de perdas e danos, acordado xusto ao comezo do cume, o evento estivo dominado polos debates ao redor dos combustibles fósiles.

En particular, prestouse especial atención á forma en que o texto sobre o balance mundial describirá o futuro dos combustibles fósiles. Este primeiro balance mundial é unha resposta ao Acordo de París (o acordo verdadeiramente histórico alcanzado en 2015 para limitar o quecemento global a 1,5 ºC) e establece como os países chegarán a ese obxectivo que actualmente están moi lonxe de alcanzar.

O texto acordado en Dubai recoñece a necesidade de reducións profundas, rápidas e sostidas das emisións de gases de efecto invernadoiro en consonancia coas traxectorias de 1,5 °C e pide ás Partes que contribúan aos seguintes esforzos mundiais, de maneira determinada a nivel nacional, tendo en conta o Acordo de París e as súas diferentes circunstancias, traxectorias e enfoques nacionais...

En canto aos combustibles fósiles, insta os países a: [Facer o proceso] para abandonar os combustibles fósiles nos sistemas enerxéticos, de maneira xusta, ordenada e equitativa, acelerando as medidas neste decenio crítico, a fin de lograr a redución neta a cero para 2050, de conformidade cos coñecementos científicos.

Os expertos da COP están a analizar cada palabra. Desde a débil linguaxe das "chamadas" ata a "transición á eliminación", moi lonxe da opción inicial de eliminación que querían os activistas, e o prazo recomendado.

2. Que significa o acordo da COP28 para os combustibles fósiles?

Envía un sinal claro ás industrias e aos investidores de que o tempo se acaba para o petróleo e o gas, así como para o carbón, que foi obxecto dunha "redución progresiva" na COP26 de Glasgow.

Os grandes produtores de petróleo, como Arabia Saudita, loitaron por desfacerse das opcións de eliminación progresiva que aparecían en borradores anteriores do texto. Pola súa banda, as economías emerxentes resistíronse a unha eliminación progresiva que podería habérselles esixido sen o apoio financeiro adecuado para abandonar os combustibles fósiles.

Os titulares de todo o mundo dirán hoxe que nos estamos afastando dos combustibles fósiles. "Por fin estamos a nomear ao elefante na habitación. O xenio nunca volverá á botella. As futuras COP non farán senón dar aínda máis voltas de porca á enerxía sucia", afirma Mohamed Adow, director de Power Shift Africa.

"Os centos de miles de millóns investidos na expansión dos combustibles fósiles parecen considerablemente máis arriscados. Os activos fósiles varados son agora máis, non menos probables, tras esta COP e o impulso que xerará".

Con todo, os activistas sinalan as ‘lagoas’ que quedan para a industria (como a tecnoloxía de captura e almacenamento de carbono (CAC) non probada que menciona o texto) e as ‘fochancas’ no camiño que queda por percorrer.

3. E as enerxías renovables?

Na mesma sección, o texto do balance mundial avoga por Triplicar a capacidade mundial de enerxías renovables e duplicar a taxa media anual mundial de mellora da eficiencia enerxética de aquí a 2030.

Segundo os expertos en enerxía, trátase dunha gran vitoria. Por primeira vez, o mundo recoñeceu o grao de ambición necesario nesta década para construír un novo sistema de enerxías limpas, afirma Dave Jones, do grupo de reflexión sobre enerxías limpas Ember.

As enerxías renovables e a eficiencia deben ocupar un lugar prioritario en todos os plans enerxéticos e climáticos. Xuntas son as accións máis importantes que poden conseguir unha rápida redución dos combustibles fósiles esta década.

O director xeral da Axencia Internacional de Enerxías Renovables (IRENA), Francesco La Camera, cualifica o resultado de monumental e de corrección do rumbo máis realista para acelerar urxentemente a transición enerxética mundial.

4. Que fixo a COP28 polo financiamento climático?

Subxacente á acción climática está a necesidade de financiala adecuadamente con fondos para: axudar aos países en desenvolvemento a realizar a transición; axudar aos países vulnerables a adaptarse ao cambio climático; e axudarlles a recuperarse cando este golpea de forma letal.

O financiamento da adaptación presenta unha das lagoas máis flagrantes entre o que se necesita e o que se achega. O obxectivo mundial de adaptación, establecido no marco do Acordo de París, pretende axudar a cambiar esta situación. A COP28 xa acordou o texto para poñelo en práctica, pero a linguaxe tamén se suavizou.

Mentres que o borrador do texto pide aos países desenvolvidos que proporcionen financiamento aos países en desenvolvemento, a versión final di que necesítase urxentemente un apoio internacional continuo e reforzado para os países en desenvolvemento.

Pero algúns expertos están a atopar os aspectos positivos aquí tamén. Aínda que as Partes non lograron un Obxectivo Global de Adaptación tan sólido como os países vulnerables querían, agora hai un camiño cara a adiante para mellorar as accións de adaptación, marcando o comezo dun esforzo mundial coordinado formal para a adaptación e a resiliencia, di a investigadora de E3G Ana Mulio Álvarez.

Para resumir os avances da COP28, o presidente do cume, Ao Jaber, incluíu a mobilización de máis de 85.000 millóns de dólares (78.800 millóns de euros) en novos compromisos financeiros, en todas as áreas climáticas.

Pero, como tamén recoñeceu aos países na sesión plenaria de clausura, un acordo é tan bo como a súa implementación.

5. Que significa a COP28 para as futuras COP?

Despois de vivir o ano máis caloroso rexistrado, a xente en todo o mundo está a buscar cada vez máis accións reais, e moitos son escépticos sobre a capacidade do cume da ONU para lograr iso.

Como mencionamos antes, o proceso multilateral da CMNUCC (o que significa que todos deben estar de acordó) é a súa maior fortaleza e debilidade.

É posible que a algunhas persoas subíronlles demasiado as expectativas para esta reunión, pero este resultado sería inaudito hai dous anos, especialmente nunha reunión da COP nun ’petroestado’, agrega Adow. Mostra que mesmo os produtores de petróleo e gas poden ver que nos diriximos cara a un mundo libre de fósiles.

Aínda que moitos comentaristas de alto perfil están a dar a benvida aos avances realizados na COP28, o Centro para o Dereito Ambiental Internacional (CIEL) cualificouno como un fracaso impulsado polos fósiles. Necesitamos foros alternativos para manexar o declive dos combustibles fósiles, libres da influencia de quen se beneficia deles, di Nikki Reisch, directora do Programa de Clima e Enerxía do CIEL.

Outros activistas suxeriron substituír a toma de decisións por consenso coa votación. Quizais sexa unha discusión para outro día. Por agora, deixarémoste cun recordatorio importante de Greta Thunberg, ancorado á parte superior do seu canal de contidos de Twitter/X durante dous anos:

As persoas no poder non necesitan conferencias, tratados ou acordos para empezar a tomar medidas climáticas reais. Poden comezar hoxe. Cando suficientes persoas únense, entón o cambio virá e podemos lograr case calquera cousa. Así que, en lugar de buscar esperanza, empezar a creala.

FONTE: Lottie Limb/es.euronews.com

2023 SERÁ O ANO MÁIS CALOROSO XAMAIS REXISTRADO

Europa está a quentarse case o dobre que a media mundial, uns 2,2C por encima da época preindustrial.

Análise visual da evolución do clima no planeta seguindo a pegada humana e o rastro deixado polas temperaturas nos aneis das árbores, o xeo e os sedimentos / elpais.com

Os científicos confirmaron que o verán de 2023 foi a estación máis calorosa xamais vista no mundo, cunha ampla marxe.

Cambios na temperatura media próxima á superficie en comparación co período preindustrial (1851-1900) (1851-2022) / European Environment Agency • (HadCRUT5)

2023 vai camiño non só de bater o récord do verán máis caloroso, senón de ser o ano máis caloroso que o mundo vise xamais. Actualmente, está 0,01 graos por detrás de 2016 para o mesmo período.

Os investigadores descubriron que cada grao centígrado que se quenta a atmosfera aumenta nun 7% a cantidade de vapor de auga que pode conter.

Cando falamos de evitar un cambio climático galopante limitando o quecemento global a 1,5 ºC (segundo o Acordo de París), o que conta é a media global. Na actualidade, o mundo atópase ao redor de 1,2 ºC por encima dos niveis preindustriales.

Europa está a quentarse máis rápido que a media mundial, uns 2,2C por encima da época preindustrial (cara a 1850-1900). A temperatura media do continente este verán foi de 19,63ºC, 0,83ºC por encima da media, o que a converte na quinta máis cálida da estación estival.

Francia rexistrou o maior aumento da temperatura terrestre en 2022.

Cambio na temperatura global en comparación coa media de 1951-1980
(1980-2022) / UNFAO

Entre 2013 e 2022, as temperaturas terrestres europeas aumentaron entre 2,04 e 2,10 °C, segundo a Axencia Europea de Medio Ambiente (AEMA).

O quecemento global a nivel de países tamén varía en Europa. A Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO) publicou recentemente estatísticas sobre o cambio de temperatura da terra, que nos permiten comparar as tendencias entre os países europeos.

En 2022, a temperatura anual global en terra foi 1,39 °C máis cálida que a media de 1951-1980. Europa rexistrou o maior aumento de temperatura (2,23 °C) de todos os continentes o ano pasado.

En 2022, Europa experimentou o seu sexto ano na última década con aumentos no quecemento da terra por encima dos 2 °C de media.

Os modelos climáticos indican que é probable que alcancemos 1,5 C durante un ano enteiro a principios da década de 2030. Pasarán uns 20 anos antes de que os científicos poidan afirmar con seguridade que perdemos a oportunidade de limitar o quecemento global a este limiar crítico.

Isto deberase a que as concentracións de gases de efecto invernadoiro na atmosfera aumentaron ata tal punto que agora temos un manto ao redor da Terra que mantén a calor atrapada, afirma Samantha Burgess, subdirectora del Servicio de Cambio Climático Copérnico (C3S) de la UE.

"Canto antes déanse conta os responsables da toma de decisións en todo o mundo de que necesitan dar un paso adiante e tomar medidas para mitigar os impactos futuros, mellor será o planeta non só para a xente da nosa xeración, senón para as xeracións vindeiras", precisa.

FONTE: es.euronews.com

COP 28

Dubái (Emiratos Árabes Unidos) convértese no epicentro mundial do diálogo achega do cambio climático. Baixo o lema Unite.Act.Deliver (Unir, Actuar, Ofrecer resultados), a COP28 preséntase como un fito na axenda climática global desta década coa presentación do primeiro balance mundial sobre os avances globais respecto a os obxectivos do Acordo de París, adoptado en 2015 na COP21.

A visión da Presidencia da COP28, articúlase ao redor de 4 eixos de acción:

1. Acelerar a transición enerxética e reducir as emisións a 2030: O obxectivo de triplicar a capacidade renovable en 2030 é unha das grandes metas deste cume. Tamén se pretende duplicar o cociente de eficiencia enerxética, aumentar a electrificación e reducir as emisións de metano a 2030 así como o uso de combustibles fósiles.

2. En materia de financiamento climático: cumprir as promesas feitas e sentar as bases para un novo acordo global nese ámbito. O financiamento é un tema clave nun ano no que se debate a reforma do sistema financeiro multilateral para responder mellor ás necesidades dos países en desenvolvemento. Elementos importantes son asegurar que se cumpra o obxectivo de duplicar o financiamento para adaptación en 2025 así como avanzar para sentar as bases do Novo Obxectivo Colectivo Cuantificable de Financiamento Climático que deberá aprobarse en 2024 e cubrir as necesidades dos países en desenvolvemento.

3. Situar no centro da acción climática á natureza, as persoas, as vidas e os medios de vida. Na COP 28 espérase a posta en marcha do Fondo para Perdas e Danos, aprobado en Exipto o ano pasado e un dos principais resultados da COP27, así como avanzar na adopción dun marco robusto para o Obxectivo Global de Adaptación. Por primeira vez nunha COP celebrarase unha reunión ministerial sobre o nexo clima-saúde.

4. Mobilizar a todos os actores para organizar a COP máis inclusiva da historia. Espérase unha moi alta participación de mozas, así como delegacións paritarias e con representación de comunidades indíxenas.

Veremos que sae desta. Igual xa é demasiado tarde!

FONTE: iberdrola.com      Imaxe: right2city.org