NOMES PROPIOS

Gerty Cori: a bioquímica que explicou como o corpo transforma o azucre en enerxía muscular

Nunha época en que poucas mulleres podían acceder á investigación científica, Gerty Cori rompeu barreiras e deixou unha marca indeleble na medicina. O seu traballo sobre o metabolismo dos azucres revelou un ciclo fundamental para a vida humana, e converteuna na primeira muller en gañar o Nobel de Medicina, cambiando para sempre a nosa comprensión de como o corpo produce e reutiliza enerxía.

Gerty Theresa Cori naceu o 15 de agosto de 1896 en Praga, entón parte do Imperio Austrohúngaro. Foi unha científica brillante, pioneira no estudo do metabolismo dos carbohidratos e a primeira muller en recibir o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina. A súa vida, marcada por unha profunda paixón pola ciencia e pola colaboración co seu esposo Carl Cori, deixou unha pegada indeleble na historia da medicina.

Xunto a Carl, Gerty Cori desenvolveu unha liña de investigación revolucionaria que permitiu entender como o corpo procesa e almacena enerxía, un coñecemento esencial para o tratamento de enfermidades como a diabetes. O seu traballo conxunto valeulles o Nobel en 1947, e aínda que a súa carreira foi breve debido a unha enfermidade incurable, o seu legado segue iluminando a ciencia biomédica.

Gerty creceu nunha familia culta de orixe xudía, e desde pequena mostrou unha gran inclinación polas ciencias. Estudou medicina na Universidade Alemá de Praga, onde coñeceu a Carl Ferdinand Cori, quen sería o seu esposo e compañeiro científico para sempre. Ambos compartían non só intereses académicos, senón unha visión idealista do que a ciencia podía lograr para a humanidade.

Durante a súa época universitaria, Gerty comezou a interesarse pola bioquímica, un campo que entón apenas empezaba a desenvolverse. Graduouse en 1920 co título de doutora en medicina. Ese mesmo ano casou con Carl, selando unha unión que sería tanto afectiva como intelectual. Pouco despois, traballaron xuntos en diversas áreas clínicas como pediatría, patoloxía e farmacoloxía, aínda que sempre cunha inquietude científica máis profunda.

A situación política e económica da Europa de entreguerras impulsou aos Cori a buscar mellores oportunidades. En 1922 emigraron a Estados Unidos, onde comezaron a traballar no Instituto Estatal para o Estudo de Enfermidades Malignas en Buffalo, Nova York. Alí iniciaron estudos sobre o metabolismo de tumores, o cal os levou a interesarse profundamente por como o corpo transforma os carbohidratos.
Nesta primeira etapa estadounidense, a parella enfrontou numerosos desafíos. Gerty tivo maiores dificultades que o seu esposo para atopar un posto de investigación formal, debido aos prexuízos de xénero. Con todo, nunca se detivo: continuou colaborando con Carl de forma constante e rigorosa, publicando investigacións conxuntas de alto nivel científico.

En 1931, os Cori mudáronse a St. Louis, Missouri, para unirse á Facultade de Medicina da Universidade de Washington. Alí foi onde as súas carreiras alcanzaron a súa máxima proxección. Aínda que Gerty tardou máis que Carl en ser recoñecida oficialmente (non foi nomeada profesora ata 1947), o seu papel nos descubrimentos foi fundamental.

Durante esta etapa, abandonaron os estudos en animais completos para centrarse en sistemas encimáticos illados. Descubriron a glicosa-1-fosfato, chamada logo “éster de Cori”, e encimas crave como a fosfoglucomutasa, que transforma dita glicosa nunha forma utilizable polo corpo. Tamén lograron cristalizar a encima fosforilasa, que permite descompoñer o glucógeno e liberar enerxía.

Estes avances permitiron non só entender como se almacena e libera a enerxía nas células, senón tamén abrir unha nova porta ao diagnóstico e tratamento de enfermidades metabólicas. De feito, Gerty logrou identificar catro tipos diferentes de enfermidades de almacenamento de glucóxeno, contribuíndo enormemente ao coñecemento da fisiopatoloxía humana.

O ciclo de Cori é probablemente a achega máis soada de Gerty e Carl Cori. Explica como o corpo converte a glicosa en enerxía durante a actividade muscular e logo recíclaa para volver usala. En resumo: cando os músculos traballan intensamente e non hai suficiente osíxeno, transforman a glicosa en ácido láctico. Este ácido láctico pasa ao sangue, chega ao fígado, onde se converte novamente en glicosa e reutilízase.

Este proceso é vital durante o exercicio intenso e permite que os músculos sigan funcionando mesmo en condicións de esforzo extremo. Ademais, o seu descubrimento foi fundamental para entender enfermidades como a diabetes, xa que mostrou como se interrompe ou se altera este ciclo en persoas con trastornos metabólicos.

O achado do ciclo de Cori non só foi un logro técnico, senón tamén un exemplo de como o traballo paciente e colaborativo pode revelar os segredos máis esenciais da vida. Foi por este descubrimento que ambos recibiron o Nobel en 1947.

O traballo dos Cori foi amplamente recoñecido en vida. Gerty recibiu numerosos premios, graos honorarios e membresías en academias científicas. Con todo, nunca perdeu a súa humildade nin o seu amor pola ciencia. Nun ensaio titulado Glories of the Human Mind, compartiu a súa filosofía: vía na ciencia e a arte as máis grandes expresións do espírito humano.

Tamén recoñecía que a ciencia, mal utilizada, podía converterse nunha ferramenta perigosa en mans equivocadas. Aínda así, defendía que o coñecemento é una forza esencial para o benestar e a xustiza, se se guía pola compaixón e a ética. A súa vida mesma foi un testemuño dese ideal.

En 1947, o mesmo ano en que recibiu o Nobel, Gerty foi diagnosticada con mielofibrosis, unha enfermidade rara que afecta a medula ósea. A pesar da deterioración progresiva da súa saúde, continuou traballando durante case unha década máis. Nunca abandonou o seu laboratorio nin o seu papel como mentora de mozas científicas e científicos.

Faleceu o 26 de outubro de 1957, en St. Louis, Missouri, aos 61 anos. O seu esposo, Carl Cori, anotou a data no seu calendario persoal, un pequeno xesto que simboliza o vínculo profundo e duradeiro que compartiron.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com     Imaxe superior: ChatGPT + Canva

Leona Woods: A muller do átomo e a orixe do poder nuclear

Nos grandes relatos da ciencia, hai nomes que se repiten ata a saciedade. Con todo, entre as engrenaxes menos visibles da historia, hai figuras que, aínda que esenciais, de cando en cando convértense en protagonistas. Unha delas é Leona Harriet Woods, unha moza física de apenas 23 anos que formou parte do equipo que puxo en marcha o primeiro reactor nuclear da historia. Aquel día de 1942, cando a humanidade deu un paso irreversible cara á era atómica, ela era a única muller presente na sala. Preguntoulle a Enrico Fermi: “Cando empezamos a ter medo?”.

Desde os laboratorios ocultos baixo un estadio ata o seu papel pioneiro en estudos de cambio climático, a vida de Woods percorre as capas máis densas da ciencia e a política nuclear, pero tamén ofrece unha mirada sincera e aguda do que significou ser muller, científica e nai no medio da carreira armamentística.

Leona Woods naceu o 9 de agosto de 1919 en Illinois e graduouse da universidade aos 18 anos. Aos 23, xa completara o seu doutoramento. Non só destacaba pola súa intelixencia, senón tamén pola súa determinación. Aínda cando un dos seus posibles mentores, o Nobel James Franck, advertiulle que “como muller, morrería de fame” se se dedicaba á física, ela persistiu e elixiu traballar con Robert Mulliken, quen tamén gañaría os Nobel anos despois.

Durante a súa formación, Woods demostrou habilidade coa tecnoloxía sen carga e a manipulación de detectores de partículas, dúas destrezas fundamentais que máis tarde serían cruciais no Proxecto Manhattan. A súa tese doutoral, centrada nas bandas do óxido de silicio, foi aceptada en 1943, en pleno desenvolvemento da Segunda Guerra Mundial. Mentres moitos compañeiros incorporábanse ao esforzo bélico, ela foi recrutada para traballar xunto a Enrico Fermi, o arquitecto da primeira pila nuclear.

O 2 de decembro de 1942, no soto do estadio Stagg Field, Fermi e o seu equipo lograron o impensado: a primeira reacción nuclear autosostida. Naquel lugar escuro, entre bloques de grafito e controis rudimentarios, Leona Woods era a única muller presente. O seu papel non foi menor. Encargouse de calibrar detectores de neutróns e construílos con técnicas de soprado de vidro, habilidades pouco comúns entre os físicos de entón.

A mesma Woods foi clave para interpretar os datos que confirmaban que o reactor estaba a funcionar. Preguntou con ironía e algo de nerviosismo cando debían asustarse. O seu colega Laura Fermi describiuna como “unha moza alta, con corpo de atleta, que podía facer o traballo dun home, e facelo ben”. O seu compromiso era tal que, mesmo embarazada, seguiu traballando no reactor sen que moitos o soubesen. Usaba roupa folgada para ocultalo e subíase cada mañá a un autobús militar sen calefacción, “chegando xusto a tempo para vomitar antes de comezar a súa xornada”.

Un episodio fundamental da súa carreira ocorreu en Hanford, Washington, onde os primeiros reactores industriais producían plutonio para as bombas. Leona e o seu esposo John Marshall estaban alí cando o reactor apagouse de forma misteriosa poucas horas despois de ser aceso. Mentres moitos pensaban nunha fuga de auga, Woods propuxo outra hipótese: a presenza dun veleno radioactivo.

Xunto con outros colegas, analizaron os datos con regras de cálculo e concluíron que o responsable era o xenón-135, un subproducto que absorbía neutróns e apagaba a reacción. Grazas a un deseño que incluía tubos de combustible extra, puideron sobrealimentar o reactor e sortear o problema. Este achado foi crucial para a produción estable de plutonio, un paso decisivo cara ás bombas lanzadas sobre Xapón.

Anos despois, ao reflexionar sobre a súa participación no desenvolvemento das armas nucleares, Woods non expresou remorso. Nas súas palabras: “Se os alemáns conseguírono antes que nós, non se que pasaría co mundo... Era unha época moi aterradora”. Tamén engadiu, sobre o bombardeo atómico, que o número de mortos sería maior nunha invasión convencional. Non xustificaba o horror, pero si o entendía como parte dunha lóxica bélica desapiadada.

É relevante destacar que Woods non só era científica, senón tamén nai. O seu segundo fillo naceu en 1949. Nunha época en que moi poucas mulleres traballaban fóra do fogar, ela combinaba experimentos con cueiros, cálculos con deberes escolares. Cando se separou de John Marshall, quedou a cargo dos seus fillos e continuou a súa carreira científica sen interrupcións.

Tras deixar a física nuclear, Woods (xa coñecida como Leona Marshall Libby, polo seu segundo matrimonio co Nobel Willard Libby) deu un xiro cara á ecoloxía e o medioambiente. Nos anos 70, desenvolveu un método para estudar o cambio climático a través dos aneis das árbores, medindo as proporcións de distintos isótopos de osíxeno, carbono e hidróxeno. Esta técnica permitiu reconstruír patróns climáticos de centos de anos atrás, cando non existían rexistros meteorolóxicos.

Esta transición non foi menor, pois Woods pasou de traballar en armas de destrución masiva a estudar como as árbores poden contar historias sobre secas, choivas e temperaturas. O seu traballo foi pioneiro na dendroclimatología, unha disciplina hoxe fundamental nas ciencias do clima.

Ademais da súa investigación sobre o clima, Woods foi unha firme defensora da irradiación de alimentos, técnica que permite eliminar bacterias sen usar produtos químicos. Afirmaba que as regulacións eran demasiado estritas e propoñía alternativas como usar radiación no canto de pesticidas. Tamén escribiu máis de 200 artigos científicos, moitos deles fóra das marxes tradicionais da física.

Nos seus últimos anos traballou na RAND Corporation, participou como profesora en universidades como UCLA e publicou a súa autobiografía, The Uranium People. Nese libro, non só repasou os feitos técnicos, senón tamén o ambiente humano, as dúbidas, os medos e as tensións cotiás. Foi testemuña e protagonista dunha época en que a ciencia cambiou o curso da historia.

Leona Woods faleceu o 10 de novembro de 1986, debido a un accidente cerebro vascular.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com        Imaxes: es.wikipedia.org

PEDRO MARTÍN CUATRECASAS

O máis seguro é que nunca escoitases o seu nome, con todo, as achegas do español Pedro Cuatrecasas ao mundo da medicina salvaron a vida de miles de persoas (e poida que a túa tamén). As creacións deste bioquímico español foron tan importantes que estivo a piques de gañar dous premios Nobel. Con todo, a súa morte o pasado mes de marzo en Estados Unidos non acaparou titulares nin na súa terra de orixe nin de adopción. Pero, quen foi Cuatrecasas?

Pedro Martín Cuatrecasas naceu en Madrid o 27 de setembro de 1936, fillo de José Cuatrecasas Arumí e de Martha Maria Nowack, de nacionalidade checa. A súa familia, de filiación política republicana, tivo que exiliarse como consecuencia do Golpe de estado en España de xullo de 1936 ao final da Guerra civil española en 1939. Desde Madrid foron a Valencia e Barcelona, posteriormente a París, América do Sur e finalmente Estados Unidos, onde recibiu toda a súa formación profesional. En 1956 conseguiu a cidadanía estadounidense.

En 1958 licenciouse na facultade de Medicina da Universidade de Washington, en St. Louis (Misuri), completando a súa formación en 1962 cun doutoramento en Medicina. Alí traballou estreitamente cos profesores que lle introduciron na bioquímica como Carl Ferdinand Cori (premio nobel de Medicina en 1947, que tamén inspirou a Severo Ochoa e outros españois), en farmacoloxía con Oliver Lowry, en microbiología con Herman Eisen ou en endocrinoloxía con David Kipnis. Posteriormente trasladouse á Facultade de

Medicina do Hospital Johns Hopkins de Baltimore, onde traballou con enfermos críticos durante algún tempo.

En 1964 trasladouse aos Institutos Nacionais de Saúde (NIH) en Bethesda, onde traballou como investigador baixo a influencia de Christian B. Anfinsen, cuxas investigacións sobre a ribonucleasa pancreática culminaron co Premio Nobel de Medicina en 1971.

En 1975 a súa carreira como científico trasladouse cara ao sector industrial: o dos Laboratorios de Investigación Wellcome, da empresa Burroughs Wellcome Company de Carolina do Norte, onde se converteu en vicepresidente. Ademais de continuar coas súas múltiples liñas de investigación, introduciu no mercado Zovirax (aciclovir) o primeiro e único produto antiviral aprobado pola Axencia Federal das Drogas (FDA) de EE. UU. para o tratamento do virus do herpes.

Pedro Cuatrecasas é coñecido pola súa invención e o desenvolvemento da cromatografía de afinidade e as súas aplicacións nas ciencias biomédicas.​

A cromatografía de afinidade é unha técnica que foi concibida por Cuatrecasas e Wilchek e converteuse nunha poderosa ferramenta para o illamento e a purificación de moitas moléculas biolóxicamente importantes.

O principio da cromatografía de afinidade, empregada no diagnóstico clínico e terapéutico, baséase no axuste covalente de moléculas que se poden unir selectivamente, o que permite novos enfoques para o estudo dos mecanismos encimáticos e as propiedades das superficies celulares, e permite a separación de moitos outros compoñentes biolóxicos.

Cuatrecasas traballou para desenvolver e perfeccionar a metodoloxía de cromatografía de afinidade, utilizándoa para purificar os receptores de insulina e os receptores de estróxenos. Tamén utilizou os receptores purificados para determinar a súa estrutura e producir anticorpos cos que estudar a súa biosíntese, regulación e función nos estados de enfermidade (é dicir, a diabetes no caso dos receptores de insulina e o cancro de mama no caso dos estróxenos receptores).

Participou no descubrimento, desenvolvemento e comercialización de máis de corenta medicamentos.

En 1987 Pedro Cuatrecasas gañou o Premio Wolf de Medicina en 1987, xunto con Meir Wilchek pola invención e desenvolvemento da cromatografía de afinidade e as súas aplicacións nas ciencias biomédicas.​

Pedro Martín Cuatrecasas  morreu en A Jolla-San Diego-California, Estados Unidos, 19 de marzo de 2025 aos 88 anos.

FONTE e Imaxe: es.wikipedia.org

PETER DAVID LAX: UN DOS MATEMÁTICOS MÁIS BRILLANTES DO SÉCULO XX

Peter Lax na súa oficina na Universidade de Nova York, o 18 de marzo de 2005 / Joe Tabacca (The New York Times/ContactoPhoto)

O pasado 16 de maio faleceu, en Manhattan-Nova York, un dos matemáticos máis brillantes do século XX, Peter David Lax, galardoado co Premio Abel (o “Nobel das matemáticas”) en 2005. Os seus logros científicos foron enormes: realizou achegas fundamentais á teoría de ecuacións en derivadas parciais e aos métodos para resolvelas, claves en simulacións físicas e na predición do clima, entre moitas outras cuestións. Foi pioneiro no estudo de ondas de choque e sistemas hiperbólicos e o seu traballo transformou a computación científica moderna.

Lax naceu o 1 de maio de 1926 en Budapest (Hungría) nunha familia de médicos de orixe xudía. Viviu unha infancia e mocidade inmersa nun ambiente cosmopolita e intelectual ata que, a comezos de 1941, despois de que o país se unise ás potencias do Eixo encabezadas pola Alemaña nazi, a familia tivo que emigrar a Estados Unidos. O seu pai era o médico do cónsul americano en Budapest, o que lles axudou na súa fuxida, primeiro en tren e logo nun barco desde Lisboa.

En Nova York, Lax incorporouse no Instituto Stuyvesant, pero non cursou matemáticas, xa que, segundo afirmaba, sabía máis que a maioría dos profesores. Ao rematar, completou tres semestres de Matemáticas na Universidade de Nova York, pero tivo que abandonar a carreira ao ser recrutado polo exército estadounidense. Tras o adestramento básico, o Exército destinoulle á Universidade A&M de Texas, logo ao Laboratorio Nacional de Oak Ridge e, pouco despois, aos Álamos, Novo México, onde se integrou no proxecto Manhattan, o programa secreto de Estados Unidos destinado a desenvolver a primeira bomba atómica.

Ao terminar a guerra, Lax retomou os seus estudos na Universidade de Nova York: graduouse en 1947 e doutorouse en 1949 cun traballo sobre ecuacións en derivadas parciais. A partir de 1951, incorporouse como profesor nesa mesma universidade, onde desenvolveu o resto da súa carreira profesional.

Lax interesouse en certas ecuacións diferenciais, chamadas non lineais. Son expresións que xorden en numerosos campos (a aerodinámica, a meteoroloxía ou a elasticidade) e que se caracterizan porque as súas incógnitas aparecen elevadas a potencias, multiplicadas entre si ou dentro de funcións (como seos ou logaritmos), o que fai que estudar as súas solucións sexa moito máis complicado que nas ecuacións lineais, onde as incógnitas só aparecen multiplicadas por constantes e sumadas ou restadas. Nas décadas de 1950 e 1960, Lax sentou as bases da teoría moderna de certos tipos de ecuacións non lineais moi complexas: as ecuacións hiperbólicas.

Habitualmente, debido á imposibilidade de achar solucións exactas para estas ecuacións, úsanse aproximacións das mesmas, que se chaman solucións numéricas. Lax centrouse en desenvolver criterios para determinar cando unha aproximación numérica é válida, e formulou o chamado teorema de equivalencia de Lax (unha ferramenta aínda fundamental hoxe en día), que establece as condicións baixo as cales un método numérico proporciona unha solución fiable a unha ecuación diferencial.

Doutra banda, traballou no campo dos chamados sistemas integrables, que se utilizan na física, a bioloxía ou a economía. Lax desenvolveu un novo concepto matemático hoxe denominado “pares de Lax”, que axudou a comprender estes sistemas e a atopar solucións. Formulou tamén unha teoría xeral dos fenómenos de dispersión. Sorprendentemente, todos estes traballos tiveron un enorme impacto non só noutras ciencias e enxeñería, senón tamén en áreas afastadas das matemáticas, como a teoría de números.

Ao longo da súa carreira, Lax foi un fervente defensor das matemáticas aplicadas. “As matemáticas e as ciencias, principalmente a física, pero non só ela, nútrense mutuamente de ideas, conceptos, problemas e solucións”, aseguraba. O seu pensamento matemático foi modelado pola súa estancia nos Álamos, segundo admitía, por “a experiencia de formar parte dun equipo científico –non só de matemáticos, senón de persoas con diferentes puntos de vista– cuxo obxectivo non era [demostrar] un teorema, senón [obter] un produto. Iso non se aprende nos libros, hai que vivilo”.

Tamén alí, en particular, baixo a influencia de John von Neumann, pai dos computadores modernos, deuse conta da crucial importancia da informática para a ciencia e as matemáticas. Lax dicía que Estados Unidos non podía quedar atrás no desenvolvemento e aplicacións da computación e, cando foi nomeado director do centro informático da Universidade de Nova York, xogou un papel principal na adquisición dun supercomputador CDC 6600 da Control Data Corporation, considerado o computador máis rápido do mundo neses anos.

Eran tempos de axitación nos campus universitarios: as protestas contra a guerra de Vietnam intensificábanse e as autoridades respondían con dureza. A tensión alcanzou un punto crítico cando a Garda Nacional, enviada polo gobernador de Ohio, James A. Rhodes, abriu fogo contra unha multitude de manifestantes, causando a morte de catro mozos e deixando a outros nove feridos. Como represalia, membros do grupo activista Transcendental Students tomaron o edificio onde se atopaba o computador central, esixindo un rescate de 100.000 dólares. A intervención decidida de Peter Lax e varios colegas logrou impedir que o destruísen.

Peter Lax recibiu innumerables recoñecementos e premios na súa vida: nomeamentos como membro de numerosas academias, participación como conferenciante plenario no Congreso Internacional de Matemáticos (en 1983, en Varsovia), o Premio Wolf en 1987 ou o xa mencionado Premio Abel en 2005. Entre os motivos para a concesión deste último, a Academia Norueguesa de Ciencias e Letras destacaba “as súas revolucionarias contribucións á teoría e aplicación das ecuacións en derivadas parciais e ao cálculo das súas solucións”. Máis aló diso, foi capaz de aplicar todos aqueles impresionantes resultados teóricos –“teoremas”– a “produtos” en grao sumo variados —sistemas integrables, dinámica de fluídos e ondas de choques, física de solitones ou leis de conservación hiperbólica.

Descanse en paz!

FONTE: Manuel de León e Ágata A. Timón/elpais.com/ciencia

Mary-Claire King: Premio Princesa de Asturias Investigación Científica e Técnica (XLV edición)

Mary-Claire King, no seu laboratorio / UW Medicine

O xurado do Premio Princesa de Asturias Investigación Científica e Técnica decidiu entregar o galardón á xenetista estadounidense Mary-Claire King (Wilmette-Illinois - 27 de febrero de 1946). A científica é coñecida polo descubrimento do primeiro xene relacionado co cancro de mama, e o seu posterior traballo na identificación de vítimas da ditadura Arxentina comparando o ADN de avós e netos.

As investigacións de King sobre a orixe xenética do cancro de mama nos anos 90 do século pasado levárona a identificar e nomear o xene BRCA1, que multiplica o risco de sufrir este tipo de tumor. O seu traballo e o doutros investigadores neste campo acabou identificando o xene BRCA2, relacionado con tumores de mama e ovario. As proteínas que codifican estes xenes reparan o ADN danado e manteñen a saúde celular. Cando estes xenes fallan, pérdese esa protección xenética e aumenta o risco de cancro. O achado de King foi fundamental para facer un diagnóstico temperán e tomar decisións para o seu tratamento.

Nos anos 80, King axudou a identificar os nenos roubados durante a ditadura arxentina (1976-1983). A investigadora desenvolveu unha técnica para analizar o ADN mitocondrial, que se herda de nais a fillas, que permitía demostrar quen eran os avós dos nenos que foron apartados dos seus pais, en moitos casos asasinados pola xunta militar. O traballo de King axudou a reunificar máis de 100 familias.

Posteriormente, o goberno arxentino pediulle axuda para identificar restos de persoas asasinadas. King aplicou o mesmo enfoque e logrou dar nome a persoas asasinadas e enterradas en fosas comúns a través da análise do ADN conservado na pulpa dos dentes, mesmo décadas despois.

“A ciencia é neutra, pódese usar para ben ou para mal, e este é un exemplo paradigmático do poder que ten a ciencia para axudar a causas xustas polos dereitos humanos”, dixo King en 2023 durante unha visita a Arxentina na que foi homenaxeada polo seu traballo.

Este galardón científico está destinado, segundo sinala o seu regulamento, a galardoar “o labor de cultivo e perfeccionamento da investigación, descubrimento e/a invención na astronomía e a astrofísica, as ciencias médicas, as ciencias tecnolóxicas, as ciencias da Terra e do espazo, as ciencias da vida, a física, as matemáticas e a química, así como das disciplinas correspondentes a cada un dos devanditos campos e das técnicas relacionadas con elas”.

As deliberacións na categoría científica comezaron este mércores en Oviedo, cun xurado de 17 membros presidido polo físico Pedro Miguel Echenique, no que figuraban a bióloga Cristina Garmendia, a matemática Peregrina Quintela, o xenetista Ginés Morata e o paleoantropólogo Juan Luis Arsuaga. Nesta ocasión, ao galardón optaban un total de 59 candidaturas de 23 nacionalidades.

O de Investigación Científica e Técnica é o sétimo dos oito galardóns en fallarse na XLV edición dos Premios Princesa de Asturias. A cerimonia de entrega, como é tradicional, celebrarase no mes de outubro nunha solemne cerimonia presidida polos reis no Teatro Campoamor de Oviedo, acompañados pola princesa Leonor e a infanta Sofía.

FONTE: Nuño Domínguez/elpais.om

Habemus papam: León XIV (Robert Francis Prevost Martínez)

Novo Papa León XIV / Andrew Medichini/Andrew Medichini (AP)

Robert Francis Prevost Martínez naceu 14 de setembro de 1955 (69 anos), na cidade estadounidense de Chicago. Fillo de Louis Marius Prevost, de ascendencia francesa e italiana, e Mildred Martínez, de ascendencia suramericana. Ten dous irmáns, Louis Martín e John Joseph.

Realizou a súa formación secundaria no Seminario Menor dos PP. Agostiños, graduándose en 1973. Na Universidade Villanova (1973-1977), obtivo o grao en Ciencias Matemáticas, xunto cunha especialización en Filosofía.

O 1 de setembro de 1977, ingresou ao noviciado da Orde de San Agustín, na provincia de Ntra. Sra. do Bo Consello, en Saint Louis. Realizou a súa primeira profesión de votos relixiosos, o 2 de setembro de 1978 e realizou a súa profesión solemne o 29 de agosto de 1981. A súa ordenación sacerdotal foi o 19 de xuño de 1982, en Roma, a mans do arcebispo Jean Jadot. Foi destinado a traballar na misión de Chulucanas, en Perú (1985-1986), sendo vicario parroquial da Catedral e Chanceler.​

Estudou na Unión Teolóxica Católica–Chicago, onde obtivo unha mestría en Divindade (en Teoloxía), con mención en Misión Intercultural, en 1982. Posteriormente trasladouse a Roma para proseguir os seus estudos en Dereito canónico na Universidade Angelicum, onde obtivo a licenciatura en 1984, e logo obtivo o doutoramento con mención «magna cum laude», coa tese titulada: «O rol do prior local da Orde de San Agustín» (1987).

Entre 1987 a 1988, foi promotor da pastoral vocacional en EE. UU. e director de misións da Provincia agustiniana «Nai do Bo Consello» en Olympia Fields (USA); ademais dedicouse a conseguir fondos económicos para as misións da súa provincia, en especial para a misión de Chulucanas.

Ao seu regreso a Perú en 1988, foi enviado á misión de Trujillo para ser o director do proxecto de formación común dos aspirantes agostiños dos Vicariatos de Chulucanas, Iquitos e Apurímac. Alí desempeñouse como prior da comunidade (1988-1992), director de formación (1988-1998) e mestre de profesos (1992-1998).

Na arquidiócese de Trujillo prestou servizo como vigairo xudicial (1989-1998), profesor de Dereito canónico, Patrística e Moral no Seminario Maior; tamén exerceu como director de estudos do mencionado centro de formación sacerdotal, e foi reitor encargado durante un ano.

Foi párroco fundador da Parroquia A nosa Señora de Monserrat (1992-1999) e da Capela Ntra. Sra. Nai de la Iglesia (hoxe Parroquia Santa Rita de Cascia), entre 1988 a 1999.

En 1998, foi elixido prior provincial da súa Provincia “Nai do Bo Consello” (Chicago), para asumir o cargo en marzo de 1999. En 2001, o Capítulo Xeral Ordinario elixiuno como prior xeral. Foi elixido para un segundo mandato de seis anos en 2007.

Foi moderador do Instituto “Augustinianum” e responsable das relacións da súa Orde cos dicasterios vaticanos.

De 2013 a 2014, foi director de formación no Convento de San Agustín en Chicago, así como primeiro conselleiro e vigairo provincial da Provincia da nosa Nai do Bo Consello.

O 3 de novembro de 2014, o papa Francisco nomeouno bispo titular de Sufar e administrador apostólico de Chiclayo. O 7 de novembro seguinte, tomou posesión canónica da Sede ante a presenza do entón nuncio apostólico en Perú, James Patrick Green, e do Colexio de Consultores. Foi consagrado o 12 de decembro do mesmo ano, na Catedral de Chiclayo, a mans do arcebispo James Patrick Green. O 26 de setembro de 2015, o papa Francisco nomeouno bispo de Chiclayo.​

O 2015, obtivo a nacionalidade peruana polo seu longo amor ao Perú. O 13 de xullo de 2019, foi nomeado membro da Congregación para o Clero. O 15 de abril de 2020, foi nomeado administrador apostólico sede vacante do Callao,​ cargo que ocupou ata o 26 de maio de 2021. O 21 de novembro de 2020, o papa Francisco nomeouno membro da Congregación para os Bispos.

Robert Francis Prevost Martínez en 2021 /es.wikipedia.org

Desde marzo do 2018 ata xaneiro de 2023 foi vicepresidente segundo da Conferencia Episcopal Peruana, sendo tamén parte do consello permanente.​ Foi presidente da Comisión de Educación e Cultura. Tamén foi membro do consello económico e membro da dirección de Caritas Perú.

O 30 de xaneiro de 2023, o papa Francisco nomeouno prefecto do Dicasterio para os Bispos e presidente da Pontificia Comisión para América Latina, elevándoo á vez á dignidade de arcebispo ad personam.​

O 7 de febreiro de 2023 foi nomeado membro da Sección para a primeira evangelización e as novas Igrexas particulares do Dicasterio para a Evangelización, e dos dicasterios para a Doutrina da Fe, para as Igrexas Orientais, para os Institutos de Vida Consagrada e as Sociedades de Vida Apostólica e para a Cultura e a Educación. O 25 de abril de 2023 foi nomeado membro do Dicasterio para os Textos Lexislativos, ad quinquennium et durante munere.

Foi creado cardeal polo papa Francisco durante o consistorio do 30 de setembro de 2023, co titulus de cardeal diácono de Santa Mónica.​ O 4 de outubro de 2023 foi nomeado membro da Sección para a primeira evangelización e as novas Igrexas particulares do Dicasterio para a Evangelización, dos dicasterios para a Doutrina da Fe, para as Igrexas Orientais, para o Clero, para os Institutos de Vida Consagrada e as Sociedades de Vida Apostólica, para a Cultura e a Educación, para os Textos Lexislativos e da Comisión Pontificia para o Estado da Cidade do Vaticano.

O 6 de febreiro de 2025, foi promovido á orde dos bispos do Colexio Cardinalicio, asignándolle a sede suburbicaria de Albano.

É políglota, pois fala o español, italiano, francés, portugués; e le o latín e o alemán.

Hoxe, 8 de Mayo do 2025 foi elixido Papa co mome de León XIV.

Como será este Papa? Seguira a liña do papa Francisco? Polos seus feitos coñecerémolo!

FONTE: es.wikipedia.org

O Premio Fronteiras do Coñecemento XVII Edición en Cambio Climático e Ciencias do Medio Ambiente

O Premio Fundación BBVA Fronteiras do Coñecemento XVII Edición en Cambio Climático e Ciencias do Medio Ambiente foi concedido á investigadora estadounidense Camille Parmesan por demostrar, “de forma pioneira, que as especies salvaxes modifican a súa distribución xeográfica en resposta ao cambio climático”.

Estes desprazamentos aos polos e a zonas máis elevadas responden o aumento global das temperaturas e supoñen “un achado fundamental que senta as bases da ecoloxía do cambio climático“, segundo destacou o xurado este martes durante o anuncio do galardón.

A galardoada, licenciada en Zoología e doutora en Bioloxía, nacida en Houston-Texas, Estados Unidos, 1961 e asentada desde 2017 en Francia onde forma parte do Departamento de Ecoloxía Experimental e Teórica no Centro Nacional para a Investigación Científica, observou este fenómeno inicialmente a mediados dos anos 90 en varias especies de bolboretas.

Con todo, durante o últimas tres décadas, Parmesan corroborou que o mesmo impacto do cambio climático “está a producirse en miles de especies de plantas e animais tanto en ecosistemas terrestres como mariños”.

A premiada foi tamén pioneira na aplicación da análise de grandes volumes de datos ou ‘big data’, para extrapolar os seus achados iniciais sobre algunhas especies de bolboretas a escala mundial, segundo resaltou o profesor de investigación no Departamento de Ecoloxía Integrativa da Estación Biolóxica de Doñana-CSIC en España e membro do xurado, Pedro Xordano.

FONTE: aristeguinoticias.com

O papa Francisco: un vendaval social e reformador na Igrexa

Os Bergoglio teñen unha historia de película. Son de Piamonte, no norte de Italia, pero en 1929 decidiron cruzar o océano e empezar unha nova vida en Arxentina. Alí, Mario Bergoglio (contador, empregado en ferrocarril) e María Regina Sívori (ocupábase da casa) formaron a súa familia con cinco fillos: Jorge Mario (O Papa Francisco falecido), Alberto Horacio, Óscar Adrián, Marta Regina e María Elena. Agora, só María Elena segue viva, sendo o último nexo directo coa familia de Francisco.

Jorge Bergoglio naceu na capital arxentina naceu o 17 de decembro de 1936. Diplomouse como técnico químico, e elixiu logo o camiño do sacerdocio entrando no seminario diocesano de Villa Devoto. O 11 de marzo de 1958 pasou ao noviciado da Compañía de Xesús. Completou os estudos de humanidades en Chile e en 1963, ao regresar a Arxentina, licenciouse en filosofía no Colexio San Xosé, de San Miguel. Entre 1964 e 1965 foi profesor de literatura e psicoloxía no Colexio da Inmaculada de Santa Fe e en 1966 ensinou as mesmas materias no Colexio do Salvador en Bos Aires. De 1967 a 1970 estudou teoloxía no Colexio San Xosé, e obtivo a licenciatura.

O 13 de decembro de 1969 recibiu a ordenación sacerdotal de mans do arcebispo Ramón José Castelán. Proseguiu a preparación na Compañía de 1970 a 1971 en Alcalá de Henares (España), e o 22 de abril de 1973 emitiu a profesión perpetua. De novo en Arxentina, foi mestre de novicios en Villa Barilari en San Miguel, profesor na facultade de teoloxía, consultor da provincia da Compañía de Xesús e tamén reitor do Colexio.

O 31 de xullo de 1973 foi elixido provincial dos xesuítas de Arxentina, tarefa que desempeñou durante seis anos. Despois renovou o traballo no campo universitario e entre 1980 e 1986 é de novo reitor do colexio de San Xosé, ademais de párroco en San Miguel. En marzo de 1986 trasládase a Alemaña para ultimar a tese doutoral; posteriormente os superiores envíano ao colexio do Salvador en Buenos Aires e despois á igrexa da Compañía da cidade de Córdoba, como director espiritual e confesor.

É o cardeal Antonio Quarracino quen lle chama como o seu estreito colaborador en Bos Aires. Así, o 20 de maio de 1992 Juan Pablo II noméao bispo titular de Auca e auxiliar de Bos Aires. O 27 de xuño recibe na catedral a ordenación episcopal de mans do purpurado. Como lema elixe Miserando atque eligendo e no escudo inclúe o cristograma ihs, símbolo da Compañía de Xesús.

É nomeado enseguida vicairo episcopal da zona de Flores e o 21 de decembro de 1993 encoméndaselle tamén a tarefa de vicairo xeral da arquidiócese. Por tanto non sorprendeu que o 3 de xuño de 1997 fose promovido como arcebispo coadxutor de Bos Aires. Antes de nove meses, á morte do cardeal Quarracino, sucédelle, o 28 de febreiro de 1998, como arcebispo, primado de Arxentina. O 6 de novembro sucesivo foi nomeado Ordinario para os fieis de rito oriental residentes no país e desprovistos de Ordinario do propio rito.

Tres anos despois, no Consistorio do 21 de febreiro de 2001, Juan Pablo II créao cardeal, asignándolle o título de san Roberto Bellarmino. Nesa ocasión, convida os fieis a non acudir a Roma para celebrar a púrpura e a destinar aos pobres o importe da viaxe. Gran chanceler da Universidade Católica Arxentina, é autor dos libros Meditacións para relixiosos (1982), Reflexións sobre a vida apostólica (1986) e Reflexións de esperanza (1992).

En outubro de 2001 é nomeado relator xeneral adxunto para a décima asemblea xeral ordinaria do Sínodo dos bispos, dedicada ao ministerio episcopal, encargo recibido no último momento en substitución do cardeal Edward Michael Egan, arcebispo de Nova York, de presenza necesaria no seu país por mor dos ataques terroristas do 11 de setembro.

Mentres, en América Latina a súa figura faise cada vez máis popular. A pesar diso, non perde a sobriedade de trato e o estilo de vida rigoroso, por algún definido case «ascético». Con este espírito en 2002 declina o nomeamento como presidente da Conferencia episcopal arxentina, pero tres anos despois é elixido e máis tarde reconfirmado por outro trienio en 2008. Entre tanto, en abril de 2005, participa no conclave no que é elixido Bieito XVI.

Culminada a histórica renuncia papal de Bieito XVI e pechada a sede vacante, deuse comezo o conclave de 2013 no que se considerou a Jorge Bergoglio como un candidato reformista, con idade e capacidade para reformar a curia romana. A pesar diso, non figuraba entre os papables máis soados.​ Pero antes de que se fixese efectiva a súa renuncia, Bieito XVI tivera un xesto cara a Jorge Mario Bergoglio: designárao como membro da Pontificia Comisión para América Latina (CAL), o que se interpretou como unha mensaxe implícita de confianza.

Ás 19:06 do 13 de marzo de 2013, na quinta rolda de votacións do segundo día do conclave, o cardeal Bergoglio foi elixido sucesor de Bieito XVI.

Foi o primeiro papa de procedencia americana, o primeiro que non foi nativo de Europa, Oriente Medio ou o norte de África, e o primeiro procedente do hemisferio sur do mundo. Tamén destaca por ser o primeiro pontífice non europeo desde o ano 741, ano no que faleceu Gregorio III, que era de orixe siria. Ademais, tamén foi o primeiro papa pertencente á Compañía de Xesús.

Escolleu o nome de Francisco como o seu nome pontifical en honra a san Francisco de Asís, un santo italiano que no século XIII fundou a Orde Franciscana e que se caracterizou pola súa entrega aos pobres e a súa humildade extrema.

Francisco escolleu como lema e escudo papais os mesmos que tiña como bispo e cardeal. A súa lema, Miserando atque eligendo (‘Mirouno con misericordia e elixiuno’), provén dunha homilía de san Beda o Venerable.] O escudo ten no seu parte superior o emblema da Compañía de Xesús, é dicir, o símbolo IHS (que é un monograma de Xesús en grego) na súa variante cunha cruz, de gules, e os cravos, de sabre, sobre uns raios solares de ouro. Na parte inferior atópanse unha estrela, símbolo da Virxe María, e unha flor de nardo, que representa a san Xosé, patrón de la Iglesia Universal, tamén de ouro.

As súas enciclicas foron: Lumen fidei (A luz da fe) 2013, Laudato si (Encomiado sexas) 2015, Fratelli tutti (Irmáns todos) 2020 e Dilexit nos (Amounos) 2024.

Ademais do idioma castelán, que é a súa lingua materna, o papa Francisco falaba con fluidez en italiano,​ con coñecementos intermedios de francés e alemán, latín, idioma oficial da Santa Sé, e contaba con coñecementos básicos do inglés.

Faleceu ás 7:35 horas do 21 de abril de 2025 (un día despois do Domingo de Resurrección desa Semana Santa) aos 88 anos na súa residencia da Casa Santa Marta, na Cidade do Vaticano.

Soupo, na medida do posible dentro da Curia Romana, adaptarse ao mundo real, preocupándose polos inmigrantes, pobres, conflitos bélicos, relacións fóra do matrimonio tradicional, saneamento da banca vaticana que estaba na banca rota, darle máis importancia á muller dentro da Igrexa, mellorando as relacións coas outras igrexas e pedindo perdón polos abusos.

Espermos que o próximo Papa siga nesta liña aperturista e reformista.

Papa Francisco, descansa sen paz!

FONTE: vatican.va e es.wikipedia.org  Imaxes: vatican.va e elmanana.com.mx