OPINIÓN E COMENTARIO

Que é a alta capàcidade?

Jana Martínez-Piqueras é unha destacada experta en altas capacidades e presidenta de Indifferent Minds Foundation, onde ofrece asesoría, formación e atención a familias e profesionais neste ámbito. O seu labor céntrase en transformar a percepción e o apoio a persoas con altas capacidades, promovendo unha educación inclusiva e adaptada ás súas necesidades únicas. Ademais, comparte o seu coñecemento e experiencia a través de conferencias e talleres de enriquecemento a profesores e psicólogos, contribuíndo significativamente ao avance e comprensión das altas capacidades na sociedade. Segundo explica: “Un 15% das persoas ten alta capacidade. Isto significa que aprenden, pensan e senten de forma diferente. Non é unha patoloxía, pero se non se detecta e atende, si pode xeralas”. E engade: “A neurociencia demostrou que o cerebro con alta capacidade é funcional e morfoloxicamente distinto. Así que temos que tratalo distinto… se queremos que funcione”.

Martínez-Piqueras foi directora do ‘Programa de atención á Alta Capacidade’ no colexio San Patricio de Madrid e, tamén, cofundadora e directora da ‘Unidade de Altas Capacidades’ da aseguradora de saúde Sanitas. Na actualidade, deseña e imparte formación no ámbito sanitario, educativo e empresarial para a súa detección. Tamén asesora a centros educativos para a atención na aula e orienta ás familias coas xestións e necesidades que se presentan. Todo iso, conclúe, “para que cando se sospeite unha "diferenza", atópese a resposta e un acompañamento na pregunta de: "E agora que?"

“Fangio e o que aprendín sobre o cerebro”

“Non necesitas un cerebro para moverte, non necesitas un cerebro para captar o medio ambiente, non necesitas un cerebro para ver ou para oír. Para que temos un cerebro entón? Eu creo que temos un cerebro para conectar cos outros”. Con esta formulación humanista, o neurólogo Álvaro Pascual-Leone dá un salto exponencial no coñecemento do cerebro e defende a socialización, relacións persoais sas e un propósito vital como aspectos craves para manter a saúde cerebral. Catedrático de Neuroloxía e decano asociado de Ciencia Clínica e Traslacional da Facultade de Medicina da Universidade de Harvard, o doutor Pascual-Leone dirixe a División de Neuroloxía do Comportamento e o Centro Berenson-Allen de Estimulación Cerebral Non Invasiva no Hospital Beth Israel Deaconess en Boston.

Especializouse no desenvolvemento e aplicación da estimulación magnética transcranial (EMT), unha técnica non invasiva que permite activar ou inhibir rexións do cerebro mediantes pulsos magnéticos, con extraordinarios resultados en pacientes con ictus, Parkinson ou depresión resistente. O seu traballo e investigación sobre estimulación cerebral non invasiva, recollidos nas principais revistas científicas e no libro O cerebro que cura, viuse amplificado a través de programas de formación en Harvard. O doutor Pascual-Leone, doutor Honoris Causa pola Universidade de Madrid, é tamén membro da Real Academia Nacional de Farmacia en España e foi recoñecido con galardóns como o Premio Ramón e Cajal en Neurociencia (España), o premio Norman Geschwind en Neuroloxía do Comportamento da Academia Americana de Neuroloxía, o premio Jean–Louis Signoret da Fundación Ipsen (Francia) e o premio de Investigación de Friedrich Wilhelm Bessel da Fundación Humboldt (Alemaña). 

“O tempo é o principal xuíz do noso destino”

Millán Ludeña nunca foi un atleta de alto rendemento nin a súa traxectoria deportiva empezou da forma tradicional, pero entendeu que a verdadeira carreira gáñase na mente. Desde Ecuador, decidiu desafiar o que parecía "case" imposible: conectar o punto máis profundo e o máis próximo ao Sol nun reto. Así naceu ’From Core to Sun’ (Do núcleo ao Sol), un documental e desafío sen precedentes que o levou desde a mina máis profunda do mundo, en Sudáfrica, ata a cima do Chimborazo, o punto máis próximo ao Sol desde a Terra. Con temperaturas extremas, falta de osíxeno e un percorrido extenuante, a súa fazaña outorgoulle un Guinness World Record e converteuno nunha inspiración mundial.

Participou en carreiras no deserto do Sahara, a Antártida ou a montaña máis salvaxe da Patagonia, pero Ludeña non corre só por alcanzar a meta, senón por demostrar que os límites só existen na mente. Hoxe comparte a súa historia como conferenciante, demostrando que os soños máis grandes non son os máis fáciles, senón aqueles que nos transforman. "As persoas medramos só cando enfrontamos os nosos medos. Crecemos no desafío, na penumbra, na incerteza, cando te estás preguntando como o resolvo. Alí estás no teu máximo esplendor cognitivo, alí é cando realmente estás a pensar, porque o cerebro só resolve problemas, non resolve pretextos", conclúe o deportista. 

A arte como nunca cha contaron

Que teñen que ver a arte e a neurociencia? Aparentemente, nada. Pero, se nos paramos a pensar, “absolutamente todo”. Así o afirma o experto en neurociencia Fernando Giráldez: “Os grandes pintores clásicos, como Leonardo, Velázquez ou Tiziano, comportáronse como neurocientíficos espontáneos. Fixeron unha exploración do cerebro para plasmar a realidade nas súas obras”, explica. Giráldez é autor de Un neurocientífico no Museo do Prado (Paidós, 2025), un libro no que relata como os grandes mestres da pintura desentrañaron, sen sabelo, os misterios do cerebro humano. O uso de distintas perspectivas para plasmar a profundidade, os trucos coa cor ou a pintura baseada no funcionamento da nosa retina… Todas estas técnicas, e moitas máis, “foron utilizadas polos artistas para reflectir o mundo tal como veno os nosos ollos. Pero, tamén, tal como interprétao o noso cerebro”, conclúe.

Fernando Giráldez é doutor en Medicina e catedrático emérito de Bioloxía na Universidade Pompeu Fabra de Barcelona. Dedicou unha longa carreira académica ao ensino e á investigación no campo das neurociencias. Asegura que a primeira vez que viu a sinapsis entre dúas neuronas quedou “fascinado e atrapado para sempre”. Máis recentemente, dedicouse a indagar na intersección entre as ciencias e as humanidades. En particular, as conexións entre a arte e o cerebro humano.

Como se construíron as pirámides?

Os grandes descubrimentos da arqueoloxía, os enigmas das pirámides, as tumbas dos grandes faraóns, as raíñas esquecidas ou os xeroglíficos… O antigo Exipto sempre foi obxecto de fascinación e misterio. No caso de Nacho Ares, un libro cambiou a súa vida para sempre: Deuses, tumbas e sabios, do xornalista alemán C. W. Ceram. Un ensaio que narra as aventuras dos intrépidos arqueólogos do pasado, empeñados en descubrir os segredos das civilizacións desaparecidas. Aos seus trece anos, Ares quedou fascinado co Antigo Exipto. Anos despois, aquel rapaz curioso estudou Egiptoloxía e acabou convertido nun “Exipto-tolo”.

Nacho Ares é un dos maiores referentes no mundo da Exiptoloxía en español. Licenciado en Historia Antiga pola Universidade de Valladolid é, ademais, diplomado en Exiptoloxía polo Centro de Exiptoloxía Biomédica da Universidade de Manchester. Dedicou gran parte da súa carreira á investigación e divulgación en diferentes medios dos enigmas históricos que rodean o Antigo Exipto. Durante dez anos, dirixiu a prestixiosa publicación ‘Revista de Arqueoloxía’ e, desde hai 16 anos, dirixe e presenta o programa ‘SER Historia’ da Cadea Ser. Tamén o podcast ‘Dentro da pirámide’. Publicou máis de 20 libros dedicados á cultura exipcia e máis de 300 artigos académicos en revistas especializadas de Arqueoloxía e enigmas históricos. En 2022 foi comisario da exposición ‘Fillas do Nilo’, dedicada a explorar a importancia do papel da muller na antiga civilización exipcia. Actualmente é comisario e director da exposición internacional ‘Tutankamon, a exposición inmersiva’, de MAD Madrid Artes Dixitais.

Un gran aliado para o teu estado de ánimo

A primeira vez que a neurocientífica Nicole Vignola sostivo un cerebro nas súas mans, pensou que alí se atopaba a vida enteira dunha persoa. Isto levoulle a facerse moitas preguntas: Que fai que sexamos como somos? Canto condicionan as nosas crenzas a nosa vida? Podemos cambiar as conexións do noso cerebro para modificar os nosos hábitos e obter un maior benestar? Como autora do libro Neurohábitos: Rompe o bucle, transforma os teus pensamentos e crea cambios duradeiros (2025), para ela a clave de todo está na plasticidade cerebral: “Todos temos hábitos e comportamentos que nos impiden alcanzar o noso máximo potencial. Grazas á neurociencia, sabemos como cambiar a nosa mente para cambiar a nosa vida”.

Nicole Vignola non só explica como funciona a plasticidade do cerebro, senón que tamén mostra como podemos usar o noso comportamento, a nosa atención e os nosos pensamentos para facer cambios notables e duradeiros nas nosas vidas. “Cambiar de hábitos, vencer o medo, saír do bucle de pensamentos negativos, romper o ciclo de estrés… todo iso é posible”, afirma. E engade: “Se hai hábitos e comportamentos que che impiden ser a persoa que queres ser, non creas que estás atrapado. Con atención e intención, podes ser quen queiras ser. Os hábitos que creas hoxe determinarán quen es no futuro”.

Tres sinais para elixir ben o amor

O mito da media laranxa, as relacións tóxicas ou a síndrome de Wendy e Peter pan. Son algúns dos temas que aborda o psicólogo Luis Muiño para “deixar de romantizar” o amor romántico: “O amor romántico é como un feitizo. Engánanos cunha visión idealizada do outro”. E engade: “Cando o feitizo rompe, a miúdo descubrimos que a nosa parella é alguén diferente ao que criamos ver”. Segundo afirma, o 90% das persoas que acoden a terapia, fano por mor do amor. Ou, matiza, "por mor dunha visión distorsionada do que é o amor”. Muiño anímanos a renovar a maneira en que concibimos a parella e avoga por aprender a construír amores que non estean baseados na idealización e na posesión, senón en "un amor máis libre e máis san: un amor posromántico”, conclúe.

Luis Muiño é un psicoterapeuta e divulgador español dedicado a promover a saúde mental e o benestar emocional. O seu traballo combina a divulgación científica con accións de impacto social. As súas ideas caracterízanse polo seu pragmatismo, profundo coñecemento das condutas humanas e unha forma orixinal de comunicar, calidades polas que obtivo o premio de xornalismo do Colexio Oficial de Psicólogos de Madrid. Ao longo da súa carreira, colaborou en diversos programas, como O factor humano en Radio Nacional de España, e escribiu en publicacións como Muy Interesante, El País e La Vanguardia. Ademais, é autor de varios libros, entre os que destacan A trampa do amor e Entende a túa mente, este último inspirado no seu popular podcast do mesmo nome, un dos máis buscados en español.

O CEREBRO É UN CABRÓN

Aarón Fernández do Olmo é neuropsicólogo clínico e unha das voces máis sólidas e empáticas na divulgación científica sobre o funcionamento do cerebro humano. Cunha mirada que combina o rigor académico cunha profunda sensibilidade social, Fernández do Olmo explora como as alteracións neurolóxicas afectan non só as funcións cognitivas, senón tamén a identidade, a percepción e os vínculos máis íntimos. A través de exemplos cotiáns e explicacións accesibles, convida a reflexionar sobre os misterios do cerebro e os seus paradoxos, como cando nos falla a memoria, perdemos a linguaxe ou sentimos que a realidade se nos escapa.

O seu libro O cerebro é un cabrón non é só un título provocador: é unha invitación para comprender que, ás veces, o noso órgano máis complexo pode actuar de forma desconcertante, pero tamén permitir fugaces momentos de tenrura e verdade. O seu traballo é unha ponte entre a neurociencia e a vida real, e unha invitación para comprender que coidar o cerebro tamén é unha forma de coidar o humano.