OPINIÓN E COMENTARIO

“Escribo sobre a vinganza para vacinarnos contra ela”

Guillermo Arriaga Jordán (Cidade de México, 1958) é escritor, director e produtor de cinema. Fillo de Carlos e Amelia, irmán de Carlos, Patricia e Jorge, esposo de Maru, pai de Mariana e Santiago, e avó de Rafaela, Arriaga considera o éxito como a capacidade de manter a proximidade e a bondade na súa familia. A súa obra abarca novelas como Salvar o lume, gañadora do Premio Alfaguara, O Salvaxe (Premio Mazatlán) e Estrañas, así como a recente O home.

En cinema, escribiu e dirixiu Os tres enterros de Melquiades Estrada, premiada en Cannes, e foi guionista de Babel, nomeada ao Óscar. Traballou con figuras como Brad Pitt, Cate Blanchett e Jennifer Lawrence, e defende o traballo colectivo na creación artística. Exprofesor universitario, Arriaga explora nas súas historias os extremos da condición humana, a fronteira e a procura de luz tras a escuridade, convencido de que a literatura e o cinema son vehículos para captar o pulso dos tempos e reflexionar sobre a natureza humana.

A TREGUA DE NADAL

Jamil Zaki licenciouse en Neurociencia Cognitiva en Boston University, obtivo o doutoramento en Psicoloxía por Columbia e completou un posdoctorado no Harvard Center for Brain Science. Hoxe é profesor de Psicoloxía e director do Stanford Social Neuroscience Lab, onde se converteu nun referente internacional en empatía, que describe non como unha calidade innata, senón entrenable mediante prácticas que van desde a meditación ata a mirada compasiva cara ao outro. As súas investigacións e material de divulgación científica, que lidera na plataforma The People’s Science, foron recoñecidos por organizacións como a Society for Neuroscience, APA, APS e Autism Speaks.

Ademais de publicar máis de 100 artigos científicos e ser un colaborador habitual de medios como The New York Times, The Washington Post ou Scientific American, Zaki tamén é autor de libros como The War for Kindness (2019) e Esperanza para cínicos (2024), onde fai unha defensa dos valores como a empatía, a comprensión e a comunicación afectiva case como un acto de resistencia: “Todos temos que pensar na nosa capacidade para conectar cos demais, especialmente con quen é diferentes a nós, como un acto de resistencia, unha maneira de loitar contra o discurso popular que nos está dividindo e destruíndo a nosa cultura”. Zaki lémbranos que, nun mundo tan polarizado como o que vivimos, cultivar a esperanza é elixir confiar, e que esa decisión, humana e radical, pode transformar as nosas relacións, sociedades e culturas. 

“O amor á miña filla Paula axudoume a sandar”

Desde a publicación do seu título máis mítico, A casa dos espíritos (1982), Isabel Allende conquistou o corazón e a mente de 80 millóns de lectores en todo o planeta. Na actualidade, é a escritora viva máis lida en español e a súa obra foi traducida a 42 idiomas. Durante máis de tres décadas, os seus libros convertéronse nun fenómeno literario mundial que a consolidaron como un dos referentes da literatura latinoamericana, e algúns dos seus títulos tamén foron levados ao cinema e á televisión.

Herdeira do realismo máxico, as súas obras xuntan a memoria, a historia, o humor, o máxico e o cotián. Dona dun humor burlón, irónico e sarcástico; pero tamén dunha visión social e espiritual da vida, aos seus 82 anos segue defendendo os ideais que marcaron a súa mocidade en Chile: o feminismo e a loita contra a desigualdade social.

Dous obxectivos que persegue desde a Fundación Isabel Allende, creada en homenaxe á súa filla: “A maior lección da miña vida ensinouma a miña filla, Paula. Ela ensinoume que o amor, a xenerosidade e a compaixón son as forzas máis poderosas para cambiar o mundo”. Na súa última novela, titulada O meu nome é Emilia do Valle (2025, Praza & Janés), Allende volve ás súas raíces chilenas nun relato de amor, guerra, violencia, traizón e redención.

Hai dúas formas de motivarse, cal é a túa?

Estanislao Bachrach, recoñecido doutor en Bioloxía Molecular de orixe arxentina, dedicou a súa carreira científica a investigar a relación entre o cerebro e o comportamento humano, en busca das respostas que a neurociencia pode achegar para mellorar o benestar das persoas. Ademais da súa formación científica, Bachrach especializouse en liderado, innovación e intelixencia emocional, realizando un máster en Coaching Deportivo de Alto Rendemento en Barcelona. Durante a súa etapa como docente no Departamento de Bioloxía Molecular da Universidade de Harvard foi recoñecido polos seus alumnos, durante cinco semestres consecutivos, como o mellor profesor porque era o único que se atrevía a responder: "Non o sei".

A súa paixón pola divulgación científica levoulle a publicar best sellers como Áxilmente e En cambio, que describen como aproveitar o potencial do cerebro para desenvolver a aprendizaxe e a creatividade. "A miña proposta é que dubiden, porque a ciencia, aínda que é moi interesante e ten un método de estudo, está feita por persoas, e as persoas, os científicos, somos normais e estamos nesgados cando tomamos decisións", afirma o doutor. Nos últimos anos, combinou o seu traballo como docente e investigador co asesoramento de deportistas de elite, aos que axuda a mellorar o seu rendemento a través do autocoñecemento, a identificación de pensamentos limitantes e a xestión das emocións. 

Que é a alta capàcidade?

Jana Martínez-Piqueras é unha destacada experta en altas capacidades e presidenta de Indifferent Minds Foundation, onde ofrece asesoría, formación e atención a familias e profesionais neste ámbito. O seu labor céntrase en transformar a percepción e o apoio a persoas con altas capacidades, promovendo unha educación inclusiva e adaptada ás súas necesidades únicas. Ademais, comparte o seu coñecemento e experiencia a través de conferencias e talleres de enriquecemento a profesores e psicólogos, contribuíndo significativamente ao avance e comprensión das altas capacidades na sociedade. Segundo explica: “Un 15% das persoas ten alta capacidade. Isto significa que aprenden, pensan e senten de forma diferente. Non é unha patoloxía, pero se non se detecta e atende, si pode xeralas”. E engade: “A neurociencia demostrou que o cerebro con alta capacidade é funcional e morfoloxicamente distinto. Así que temos que tratalo distinto… se queremos que funcione”.

Martínez-Piqueras foi directora do ‘Programa de atención á Alta Capacidade’ no colexio San Patricio de Madrid e, tamén, cofundadora e directora da ‘Unidade de Altas Capacidades’ da aseguradora de saúde Sanitas. Na actualidade, deseña e imparte formación no ámbito sanitario, educativo e empresarial para a súa detección. Tamén asesora a centros educativos para a atención na aula e orienta ás familias coas xestións e necesidades que se presentan. Todo iso, conclúe, “para que cando se sospeite unha "diferenza", atópese a resposta e un acompañamento na pregunta de: "E agora que?"

“Fangio e o que aprendín sobre o cerebro”

“Non necesitas un cerebro para moverte, non necesitas un cerebro para captar o medio ambiente, non necesitas un cerebro para ver ou para oír. Para que temos un cerebro entón? Eu creo que temos un cerebro para conectar cos outros”. Con esta formulación humanista, o neurólogo Álvaro Pascual-Leone dá un salto exponencial no coñecemento do cerebro e defende a socialización, relacións persoais sas e un propósito vital como aspectos craves para manter a saúde cerebral. Catedrático de Neuroloxía e decano asociado de Ciencia Clínica e Traslacional da Facultade de Medicina da Universidade de Harvard, o doutor Pascual-Leone dirixe a División de Neuroloxía do Comportamento e o Centro Berenson-Allen de Estimulación Cerebral Non Invasiva no Hospital Beth Israel Deaconess en Boston.

Especializouse no desenvolvemento e aplicación da estimulación magnética transcranial (EMT), unha técnica non invasiva que permite activar ou inhibir rexións do cerebro mediantes pulsos magnéticos, con extraordinarios resultados en pacientes con ictus, Parkinson ou depresión resistente. O seu traballo e investigación sobre estimulación cerebral non invasiva, recollidos nas principais revistas científicas e no libro O cerebro que cura, viuse amplificado a través de programas de formación en Harvard. O doutor Pascual-Leone, doutor Honoris Causa pola Universidade de Madrid, é tamén membro da Real Academia Nacional de Farmacia en España e foi recoñecido con galardóns como o Premio Ramón e Cajal en Neurociencia (España), o premio Norman Geschwind en Neuroloxía do Comportamento da Academia Americana de Neuroloxía, o premio Jean–Louis Signoret da Fundación Ipsen (Francia) e o premio de Investigación de Friedrich Wilhelm Bessel da Fundación Humboldt (Alemaña). 

“O tempo é o principal xuíz do noso destino”

Millán Ludeña nunca foi un atleta de alto rendemento nin a súa traxectoria deportiva empezou da forma tradicional, pero entendeu que a verdadeira carreira gáñase na mente. Desde Ecuador, decidiu desafiar o que parecía "case" imposible: conectar o punto máis profundo e o máis próximo ao Sol nun reto. Así naceu ’From Core to Sun’ (Do núcleo ao Sol), un documental e desafío sen precedentes que o levou desde a mina máis profunda do mundo, en Sudáfrica, ata a cima do Chimborazo, o punto máis próximo ao Sol desde a Terra. Con temperaturas extremas, falta de osíxeno e un percorrido extenuante, a súa fazaña outorgoulle un Guinness World Record e converteuno nunha inspiración mundial.

Participou en carreiras no deserto do Sahara, a Antártida ou a montaña máis salvaxe da Patagonia, pero Ludeña non corre só por alcanzar a meta, senón por demostrar que os límites só existen na mente. Hoxe comparte a súa historia como conferenciante, demostrando que os soños máis grandes non son os máis fáciles, senón aqueles que nos transforman. "As persoas medramos só cando enfrontamos os nosos medos. Crecemos no desafío, na penumbra, na incerteza, cando te estás preguntando como o resolvo. Alí estás no teu máximo esplendor cognitivo, alí é cando realmente estás a pensar, porque o cerebro só resolve problemas, non resolve pretextos", conclúe o deportista. 

A arte como nunca cha contaron

Que teñen que ver a arte e a neurociencia? Aparentemente, nada. Pero, se nos paramos a pensar, “absolutamente todo”. Así o afirma o experto en neurociencia Fernando Giráldez: “Os grandes pintores clásicos, como Leonardo, Velázquez ou Tiziano, comportáronse como neurocientíficos espontáneos. Fixeron unha exploración do cerebro para plasmar a realidade nas súas obras”, explica. Giráldez é autor de Un neurocientífico no Museo do Prado (Paidós, 2025), un libro no que relata como os grandes mestres da pintura desentrañaron, sen sabelo, os misterios do cerebro humano. O uso de distintas perspectivas para plasmar a profundidade, os trucos coa cor ou a pintura baseada no funcionamento da nosa retina… Todas estas técnicas, e moitas máis, “foron utilizadas polos artistas para reflectir o mundo tal como veno os nosos ollos. Pero, tamén, tal como interprétao o noso cerebro”, conclúe.

Fernando Giráldez é doutor en Medicina e catedrático emérito de Bioloxía na Universidade Pompeu Fabra de Barcelona. Dedicou unha longa carreira académica ao ensino e á investigación no campo das neurociencias. Asegura que a primeira vez que viu a sinapsis entre dúas neuronas quedou “fascinado e atrapado para sempre”. Máis recentemente, dedicouse a indagar na intersección entre as ciencias e as humanidades. En particular, as conexións entre a arte e o cerebro humano.