OS NOSOS PRINEIROS PAIS NON ERAN AUGAMARES, PERO PARECÍANSELLE MOITO

Representación de un ctenóforo

As orixes da nosa estirpe, os primeiros animais que nadaron polos océanos precámbricos hai uns 600 millóns de anos, deixaron de ser un misterio. Non son as esponxas, como os evolucionistas supuxeran, senón un grupo tan marxinal e pouco salientable que nin sequera ten un nome común en español. Temos que chamalos ctenóforos, como fan os especialistas. Son superficialmente parecidos a augamares, cun corpo de consistencia xelatinosa e simetría radial (como a dunha roda). A secuenciación do seu xenoma revela agora que son un fósil vivente dos nosos primeiros pais, os primeiros animais que evolucionaron dende os organismos unicelulares que lles precederon na historia da vida.

Os membros do programa de secuencia comparativa e os Institutos Nacionais da Saúde (NIH) estadounidenses presentan na  revista Science o primeiro xenoma dun ctenóforo, Mnemiopsis lidyi, chamada ás veces noz de mar (sexa walnut) e nativa das costas atlánticas do continente americano. Se as súas conclusións son correctas, os ctenóforos terán desbancado ás esponxas como pioneiros da vida animal, e a historia da nosa evolución temperá ten que sufrir algúns axustes. 

A cuestión máis importante ten que ver coas chamadas capas xerminais, un dos conceptos máis importantes da evolución e o desenvolvemento. A maioría dos animais, incluídos nós, empezamos o noso desenvolvemento como gástrulas, unhas esferas ocas con tres capas de células. A capa de fóra (ectodermo) dá lugar á pel e o sistema nervioso; a de dentro (endoderma) xera o sistema dixestivo e as vísceras. E a que está entre ambas as dúas (mesoderma) produce o esqueleto e os músculos.

Como o mesoderma non existe nos animais máis simples, como as esponxas (poríferos) e as augamares (cnidarios), os naturalistas supuxeron durante máis dun século que esa capa xerminal, e os tipos de células que constrúen o músculo, evolucionaran tardiamente. Pero os ctenóforos si teñen mesoderma e células musculares. Se son os animais máis primitivos (máis primitivos que as esponxas e as augamares), debe inferirse que o mesoderma é unha invención evolutiva tan antiga como as outras dúas capas xerminais. E que o invento se perdeu despois nas esponxas e as augamares.

Alternativamente, as células musculares puideron evolucionar nos ctenóforos de forma independente aos demais animais. Calquera das dúas posibilidades resulta chocante, pero moitas revelacións evolutivas da genómica fórono nos últimos anos.

Outra conclusión afecta ás neuronas: posto que as esponxas non teñen estes tipos celulares, pero os ctenóforos si, hai que concluír de novo que os primeiros animais tiñan neuronas e as esponxas as perderon despois.

De novo un resultado inesperado, ou polo menos contrario ao sentido común. Pero a xenómica abriuse camiño na noite dos tempos!

FONTE: Javier Sampedro/Xornal El País/Ciencia