ESTRAÑA PERTURBACIÓN NA VÍA LÁCTEA

Ilustración da perturbación observada polos científicos / ESA

A sonda espacial Gaia, a misión europea que ten por obxectivo elaborar un detallado catálogo coa posición, a distancia e a velocidade de máis de mil millóns de estrelas da nosa galaxia, acaba de atopar unha sorprendente "perturbación" na Vía Láctea. E é que a galaxia en que vivimos está, aínda, sufrindo os efectos dun "encontro" pasado. En efecto, millóns de estrelas non seguen a órbita "doce e plana" ao redor do centro galáctico, como sería de esperar, senón que móvense de forma parecida a como o fan as ondas de auga nun estanque despois de tirar unha pedra. O sorprendente achado publícase esta semana en  Nature.

Segundo os investigadores, o encontro con outra galaxia tivo lugar nalgún momento dos últimos entre 300 e 900 millóns de anos. E ese encontro foi descuberto, precisamente, grazas ao patrón de movemento das estrelas no disco da Vía Láctea.

“Fixemos unha gráfica da coordenada  z (a altura das estrelas por encima ou por baixo do disco da galaxia) fronte á velocidade  Vz (velocidade con que se moven as estrelas na dirección vertical no disco) e, sorprendentemente, o que apareceu foi unha espiral perfecta, similar á cuncha dun caracol”, explica Teresa Antolla, autora principal do estudo, investigadora do Instituto de Ciencias do Cosmos da Universidade de Barcelona (ICCUB).

A forma helicoidal detectada polos investigadores significa que as estrelas non se están movendo, como sería de esperar nunha galaxia en equilibrio, en círculos simples ao redor do centro da Vía Láctea, senón que seguen patróns máis complexos.

Devanditos patróns reveláronse porque Gaia non só mide con precisión as posicións de máis de mil millóns de estrelas, senón tamén as súas velocidades no plano do ceo. E para este  subconxunto duns poucos millóns de estrelas, Gaia proporcionou unha estimación das velocidades  tridimensionales completas, o que permitiu un estudo do movemento estelar utilizando a combinación de posición e velocidade.

Cando Teresa Antolla observou por primeira vez os patróns na pantalla do seu computador, non podía crer no que estaba a ver. Unha forma en particular chamou poderosamente a súa atención. Tratábase dun patrón espiral, similar a un caracol, que xurdía no gráfico que trazou a altitude das estrelas por encima ou por baixo do plano da Galaxia. Nunca antes viuse nada semellante.

A razón pola que o fenómeno non se detectou con anterioridade é sinxela: nunca antes os científicos tiveran nas súas mans un instrumento coa potencia e a capacidade de Gaia. "É coma se de súpeto te puxeses as lentes adecuadas e puideses ver todas as cousas que antes non era posible ver", afirma a investigadora.

Unha vez confirmado que as estruturas que reflectían os datos eran reais, chegou o momento de pescudar que as causaba e por que estaban alí. "É como tirar unha pedra nun estanque, e ver como a auga de despraza en ondas e ondas", afirma Antolla.

Con todo, e a diferenza das moléculas de auga, que terminan por asentarse e recuperar a súa forma orixinal, as estrelas son capaces de reter unha "memoria" daquilo que as perturbou. E esa memoria atópase, precisamente, nos seus movementos. Co paso do tempo, e aínda que as ondas xa non sexan fáciles de ver na distribución das estrelas, aínda é posible localizalas ao estudar as súas velocidades.

A seguinte cuestión foi pescudar que é o que golpeara á Vía Láctea para que as estrelas comportásense desa forma. A partir doutras investigacións, sabemos que a nosa galaxia é unha "caníbal", que foi crecendo a base de "devorar" a outras galaxias máis pequenas ao longo da súa historia. Pero ese non parece ser o caso nesta ocasión.

Amina  Helmi, da universidade holandesa de Groningen e coautora do estudo, xa realizara outros traballos sobre unha pequena galaxia, Saxitario, que apenas contén algunhas decenas de millóns de estrelas e que actualmente está a ser  canibalizada pola Vía Láctea. E resulta que o seu máis recente achegamento á nosa galaxia non foi un golpe directo, senón que pasou moi preto dela, case rozándoa. Algo máis que suficiente para que a súa gravidade perturbase algúns millóns de estrelas da Vía Láctea, tal e como unha pedra lanzada a un estanque perturbaría a auga.

Ademais, dáse o caso de que este último encontro próximo de Saxitario coa Vía Láctea produciuse nalgún momento entre hai 200 e 1.000 millóns de anos, un tempo que coincide case á perfección co que Teresa Antolla calculou para a orixe de fórmaa espiral do movemento das estrelas observadas por Gaia.

Agora, os investigadores queren estudar con moito máis detalle este encontro galáctico. A Vía Láctea, desde logo, ten unha historia moi rica que contar. E apenas se estamos a empezar a lela.

FONTE: José M. Nieves/abc.es/ciencia