PATRICK MATTHEWS, O PIONEIRO OLVIDADO DA EVOLUCIÓN

Acababa de rematar a segunda edición da orixe das especies, publicado a finais de 1859 e que esgotouse o mesmo día en que saíu á venda. Rapidamente, Charles Darwin incluíra numerosas pequenas correccións e tamén as súas primeiras respostas á onda de queixas relixiosas que desatou a súa teoría da evolución. Sentou a ler tranquilamente o seu exemplar de The Gardeners’ Chronicle (A Crónica dos Xardineiros), unha publicación de botánica e horticultura coa que ás veces colaboraba. Entón contemplou atónito unha carta ao director de “un tal Patrick Matthews”, que nese número do 7 de abril de 1860 sostiña que a idea da evolución por selección natural xa a trataba el nun libro en 1831, o mesmo ano no que Darwin iniciou a súa viaxe no Beagle.

Este tipo de reclamacións son habituais aínda hoxe en día nas redaccións dos xornais (onde recibimos chamadas de estudosos que din probar cientificamente que Einstein estaba equivocado; ou que, pola contra, chegaron a unha demostración moito máis simple da súa teoría da relatividade, que están a piques de englobar dentro da ansiada teoría do todo). Con todo, Darwin si se tomou en serio esa carta, nun dos episodios máis incribles e descoñecidos do xurdimento da teoría da evolución.

Enseguida Darwin escribiu ao seu gran amigo o xeólogo Charles Lyell, un dos científicos que máis influíra na súa idea da evolución: “Na Crónica dos  Xardineiros do pasado sábado, un tal Patrick Matthews publica un longo extracto do seu traballo Sobre a madeira naval e a  arboricultura, publicado en 1831 e no que brevemente anticipa por completo a teoría da selección natural. Pedín o libro, pois algunhas pasaxes son bastante confusos, pero creo que, certamente, aínda que non está desenvolvida… É unha anticipación completa! [O meu avó] Erasmus sempre dixera que isto acabaría pasando algún día. En calquera caso, creo que se me pode escusar por non descubrilo nun traballo sobre madeira naval”.

Con esta humildade e naturalidade asumiu Darwin que, non só non fora o único en chegar á idea da selección natural como o motor da evolución das especies, pois Alfred Russell Wallace, coautor da teoría, tamén a deducía recentemente, senón que nin sequera fora o primeiro. E así respondeu rapidamente nunha carta ao Gardener’s Chronicle: “Recoñezo libremente que o señor Matthew anticipou, hai moitos anos, a explicación que eu ofrecín á orixe das especies baixo o nome de selección natural. Creo que a ninguén lle sorprenderá que nin eu, nin aparentemente ningún outro naturalista, soubese das ideas do señor Matthew, tendo en conta que aparecen brevemente no apéndice dun libro sobre o cultivo de árbores para producir madeira para barcos. Non podo facer máis que ofrecer as miñas desculpas ao señor Matthew pola miña total ignorancia da súa publicación. Se se require unha nova edición do meu libro, inxerirei unha aclaración ao correspondente efecto”.

E vaia se se requiriu… A orixe das especies foi moito máis que un bestseller instantáneo e pasaxeiro. Das súas incontables edicións publicadas ata hoxe, a terceira foi corrixida polo propio naturalista en 1861 e xa incluía a prometida mención, na que Darwin daba crédito a Matthew, xunto coa resposta do experto no cultivo de árbores: “A concepción desta lei da Natureza a min veume de maneira intuitiva, como un feito autoevidente, case sen un esforzo de pensamento concentrado. O señor Darwin parece ter máis mérito que eu no descubrimento, que a min nin me pareceu un descubrimento. Parece lograr demostralo por razoamento inductivo, lentamente e co debido coidado, construíndo o seu propio camiño ao unir un feito con outro, e así sucesivamente. A min, unha ollada ao esquema da Natureza fíxome estimar a produción selectiva das especies como un axioma, un feito reconocible a priori, que só necesitaba ser sinalado para ser aceptado por mentes sen prexuízos e con suficiente capacidade de comprensión”.

Con este cabaleiroso intercambio de cartas, perfectamente documentado, quedou resolta calquera posible polémica entre ambos. E hoxe en día considérase a Matthew, Darwin e Wallace como o únicas tres persoas que descubriron, cada un pola súa conta, que a selección natural é o mecanismo da evolución das especies. Tamén é certo que outros se achegaron á idea (como Thomas Malthus, que nos seus estudos sobre a poboación de 1798 expresábaa de maneira negativa, como a loita pola existencia, a competición polos recursos naturais). E que outros chegaran a ela, pero quedáronse curtos ao calibrar a súa potencia como forza da natureza: James Hutton suxeriu en 1794 que a selección natural levaba a mellorar as variedades das especies, ou William Charles Wells propuxo en 1813 que podería dar lugar a novas variedades; mentres que Edward Blyth interpretou que ese mecanismo servía precisamente para o contrario, para manter estables e sen cambios as especies.

Con frecuencia, as achegas destes científicos foron usadas para atacar a Darwin ou para restarlle mérito, acusándolle mesmo de copiar ideas. A figura do horticultor Patrick Matthew (20 outubro 1790–8 xuño 1874) caeu no esquecemento, aínda que o seu nome aparece en todas as edicións da orixe das especies desde 1861. E algúns intentos recentes por honrar a súa memoria levaron a montar unha teoría da conspiración entre Wallace e Darwin para deixar fóra a Matthew, tal e como suxeriu en 2014 o  criminólogo  Mike Sutton.

“Copiou Darwin ideas para A orixe das especies?”. Portada falsa do tabloide Scottish Daily Mail, que Mike Sutton usa na súa web para reivindicar a Patrick Matthew como verdadeiro descubridor da selección natural / patrickmatthew. com

Con todo, as cartas de Darwin e Matthew deixan clara unha historia moito máis sinxela, que mostra como avanza a ciencia. A idea da evolución era algo que levaba décadas flotando no ambiente científico (o propio avó de Darwin, Erasmus, xa lle daba voltas); unha idea que era máis ou menos evidente se un contemplaba sen prexuízos o esquema das especies, clasificadas por Linneo; unha idea que outros como Matthew e Wallace tamén atoparon, cada un pola súa conta, antes e despois que Darwin. Pero só el dedicouse durante décadas a examinar minuciosamente esa selección natural que desmontaba as súas crenzas previas, a buscarlle puntos débiles e a  contraargumentarlos… e só así logrou explicala con tantísimo detalle, probas e fundamento, convertendo a súa teoría da evolución nunha obra única na historia da ciencia.

FONTE: Francisco Doménech/bbvaopenmind.com