RATOS, HEROES ANÓNIMOS DOS AVANCES MÉDICOS

Non é raro atopar en medios xeneralistas titulares deste tipo: “Conseguen por primeira vez a desaparición do cancro de páncreas”. Ou “A edición xenética logra previr unha enfermidade hepática”. Tanto nestes dous exemplos como en moitos outros faltan dúas palabras moi importantes, cuxa ausencia engana ao lector: “en ratos”. Numerosas investigacións feitas con estes roedores, esenciais para a medicina, arroxan resultados esperanzadores para a cura de diversas enfermidades, pero só unha baixa porcentaxe das solucións atopadas na experimentación con estes animais chega á práctica clínica con persoas.

A comunidade científica xa se fixo eco nas redes sociais da distancia que vai de probar con éxito un tratamento en roedores a conseguir que funcione nos humanos. En Twitter, a etiqueta #inmice (en ratos) aglutina noticias sobre todos estes progresos que se atopan aínda en fase preclínica. É necesario alertar aos cidadáns do  sensacionalismo nas informacións médicas e facelos coñecedores do longo e duro que é o camiño da investigación biomédica.

Neste sentido, resulta moi importante divulgar como levan a cabo os ensaios clínicos, que teñen varias fases. A primeira é a chamada preclínica, na que se testa a eficacia e seguridade dun medicamento antes de probalo nos humanos. Faise con animais, sobre todo en ratos.

Pero por que neles? Os expertos alegan varios motivos. Para empezar, un ético: prefírese traballar con especies que se consideran menos próximas aos seres humanos, non tan evolucionadas, polo menos no que se refire ao sistema nervioso. Ademais, os científicos explican que probar os medicamentos en primates próximos á nosa liñaxe non aseguraría que os resultados fosen máis extrapolables ás persoas. Aínda así, os tratamentos próbanse sempre que se pode en cultivos in vitro. Este método permite estudar os mecanismos de acción de diferentes fármacos, pero hai resultados fundamentais que non se poden obter se as probas non se trasladan a modelos animais. Isto sucede porque é nun ambiente celular complexo onde se poden observar aspectos máis concretos do funcionamento dos medicamentos.

Outras dúas razóns explican o uso masivo de ratos: o seu custo económico é moi baixo, e o seu ciclo vital rapidísimo. Isto último importa moito, porque facilita o seguimento do efecto dun fármaco nestes roedores, as distintas fases polas que pasa tal proceso. Á luz de todo isto, enténdese que a Confederación de Sociedades Científicas de España emitise un comunicado en 2015 no que afirmaba que os experimentos de laboratorio con animais son imprescindibles para o avance da ciencia.

Finalizada a etapa preclínica, pásase o estudo da terapia en cuestión en pacientes: a fase 1. O obxectivo primordial aquí é saber se o fármaco resulta seguro e en que dose, e estúdase a mellor maneira de administralo. Neste paso adoita haber moi poucos participantes. Na fase 2 segue  testándose a seguridade da molécula terapéutica e analízase a súa eficacia. Incorpórase a máis participantes, co fin de obter unha mostra significativa que demostre se funciona ou non o fármaco. O último estadio antes de que un novo medicamento pase á práctica clínica é a fase 3, onde se estudan os efectos de leste nun número moi amplo de participantes e, en moitos casos, compárase a súa eficacia coa doutros fármacos desenvolvidos para os mesmos problemas de saúde.

Terminada esta etapa, as compañías ou laboratorios que elaboran o estudo presentan os datos finais ás axencias reguladoras, que en función destes autorizan ou non a comercialización do principio activo e especifican os seus usos. Co tratamento xa en aplicación arrinca a fase 4 do ensaio, que monitora a eficacia do fármaco, se hai efectos adversos ou se se atopa algún outro beneficio adicional que non se previu nas anteriores fases.

FONTE: Nieves Sebastián/Gaceta Médica/muyinteresante.es