HISASHIGE TANAKA: O "EDISON" XAPONÉS

No ano 2004 o goberno xaponés acometeu a construción dunha réplica exacta dun dos bens declarado patrimonio cultural nacional, o Mannen Jimeishou ou reloxo milenario. Un extraordinario enxeño de 63 cm de altura e 38 Kg (capaz de funcionar un ano en continuo, tras darlle corda) e con seis caras. En cada unha delas, distintas representacións temporais: un reloxo tradicional xaponés, un “occidental”, as fases lunares, o desprazamento solar…

O reloxo milenario / Toshiba Science Museum

A tarefa implicou a máis dun centenar dos mellores especialistas do país que, durante un ano, estudaron minuciosamente as miles de pezas do mecanismo orixinal e fabricaron equipos específicos para producir outras iguais. Aínda así, algúns compoñentes resultaron imposibles de replicar.

O máis inaudito é que, baixo o microscopio, revelouse que os innumerables e pequenas engrenaxes do reloxo orixinal foran elaborados a man, puíndo cada dente, un a un, e axustándoos logo para encaixar á perfección. Un traballo tan exquisito, que rivalizaba e mesmo superaba aos deseños do computador.

O creador daquela marabilla da tecnoloxía mecánica era Hisashige Tanaka (1799-1881), tamén coñecido como “o Edison xaponés” debido aos seus innumerables inventos.

 

Hisashige Tanaka / Wikimedia

Tanaka naceu en Kurume, unha cidade ao suroeste de Xapón. Fillo dun artesán tallador de carey, desde pequeno mostrou a súa afección por crear enxeñosos instrumentos. Con apenas 9 anos, sorprendeu na súa escola cun estoxo para o tinteiro cun secreto mecanismo de apertura. E con 14 inventou un tear que permitía elaborar complexos deseños que ían modernizar a industria téxtil da súa cidade.

Aos 20 anos comezou a construír as súas primeiras bonecas karakuri, pequenas bonecas autómatas que, por entón, causaban furor entre a nobreza nipoa. Fabricou os primeiros modelos con sofisticados mecanismos impulsados por bombas de auga e de aire a presión e resultaron ser un éxito, con creacións tan coñecidas como “O pequeno seteiro” ou  a “Boneca que serve té”.

Bonecas karakuri / Toshiba Science Museum

Tras convencer ao seu pai para que o liberase da responsabilidade de continuar co negocio familiar, que lle correspondía como primoxénito, dedicou os seguintes anos a percorrer o país exhibindo as súas cada vez máis soadas bonecas. Un circuíto no que se gañou o sobrenome de Karakuri Giemon, “o xenio das marabillas mecánicas”.

Cando as bonecas karakuri pasaron de moda, Tanaka optou por instalarse en Kioto e seguiu desenvolvendo novos dispositivos mecánicos, como unha potente bomba de auga antiincendios ou un tipo de lámpadas de aceite máis duradeiras e luminosas (grazas ao seu mecanismo de inxección do combustible mediante aire comprimido) que lle permitiron cultivar de novo un gran éxito.

Os seguintes anos dedicounos a ampliar os seus coñecementos de matemáticas e astronomía, do que resultaría o primeiro planetario de Xapón, e a investigar e desentrañar os segredos dos reloxos mecánicos europeos que chegaban a Xapón. E en 1848, cando sentiu preparado, embarcouse na súa gran obra mestra, o reloxo milenario, no que empeñou o seguintes tres anos da súa vida. Cando o completou, o reloxo resultou tan impresionante que acabou por elevalo como o maior inventor nacional e permitiulle vivir os seguintes anos, a rebufo da súa creación, fabricando  modelos igualmente sofisticados, aínda que máis sinxelos, prácticos e fáciles de vender.

Pero ao seu ao redor as cousas estaban a cambiar. Xapón vivía unha etapa convulsa e tras un breve conflito civil, o vello réxime asumiu o poder e o país sumiuse nun período de illamento e tradicionalismo no que todo o que tivese que ver co progreso e con occidente e a súa tecnoloxía estaba baixo sospeita. Kioto converteuse nun lugar perigoso para homes como Tanaka, que se mudou á máis tranquila cidade de Saga. Alí, co convencemento de que a tecnoloxía debía ser útil para a xente, continuou obrando prodixios, como a primeira máquina xaponesa para fabricar xeo artificial.

Tamén, impactado polo desembarco da frota armada do comodoro estadounidense Matthew Perry, comezou a traballar no desenvolvemento de enxeños con aplicacións militares para defender ao seu país. Baseándose nas tecnoloxías introducidas polos invasores occidentais, construíu (entre outras cousas) o primeiro buque de guerra a vapor xaponés e un novo tipo de canón.

Estes inventos, xunto cun novo cambio de poder e a restauración do aperturista réxime Meiji, reconciliaron a Tanaka co goberno. En 1873, xa con 73 anos, o Departamento de Industria, responsable de promover a modernización e industrialización do país, designouno para desenvolver un novo e eficiente sistema de comunicacións telegráfico que conectase todo Xapón. E para cumprir este propósito, Tanaka fundou a súa única empresa, a Tanaka Seizo-sho (Compañía de enxeñería Tanaka), a primeira produtora de equipos telegráficos de Xapón.

En 1939, tras a morte do inventor,  a compañía (rebautizada Shibaura Seisaku-sho) fusionouse coa outra gran compañía eléctrica xaponesa (Tokyo Denki) e naceu Tokyo Shibaura Denki ou, simplemente, Toshiba: a principal corporación xaponesa naquel momento e que na actualidade é unha das maiores empresas de equipos eléctricos e electrónicos do mundo.

FONTE: Miguel Barral/bbvaopenmind.com