POR QUE MUTAN OS VIRUS?

Todo aquilo que depende de material xenético está exposto a mutar e muta. Tanto o SARS-CoV-2, que é un virus de ARN, como nós, seres humanos de ADN e ARN, cambiamos progresivamente. O ADN (do mesmo xeito que o ARN) é unha macromolécula formada pola unión doutras moitas moléculas máis pequenas, que colocadas en ringleira xeran unha inmensa secuencia. A orde de colocación das pezas na secuencia produce un texto, similar a unha palabra composta por millóns de letras. Nese texto recóllense as instrucións para o funcionamento do seu portador, sexa unha partícula viral (cada membro do exército do virus) ou unha célula dun ser humano. Chamamos unha mutación a un cambio nunha ou máis letras dentro desa megapalabra. Ese cambio ás veces modifica o sentido dunha mensaxe e outras veces non, de igual maneira que, nun texto escrito, unhas erratas dificultan o entendemento e outras non.

O ARN do SARS-CoV-2 ten unhas 30.000 letras, e un dos pasos fundamentais na propagación do virus é facer copias desta megapalabra para cada unha das súas futuras partículas virais. Para iso, unha vez dentro dunha célula infectada, emprega unha copiadora molecular bastante precisa, pero todo ten un límite. Cada partícula viral pode replicarse miles de veces nunha célula, estas poden infectar millóns de células nun mesmo individuo, e, se causa unha pandemia, infectar a millóns de persoas simultaneamente. Resulta lóxico que, con tanta actividade, prodúzanse erros no copiado do ARN, é unha cuestión de probabilidade. Cantas máis copias fanse de algo, máis posibilidades existen de cometer erros. Un pode recitar de memoria os seus oito primeiros apelidos, pero se o fai cen veces confundirase.

A mutación, por tanto, non é un evento inesperado, o ADN e o ARN son moléculas dinámicas e lábiles que se copian frecuentemente para realizar as súas funcións. Sofren cambios, mutan, como parte da súa existencia orgánica. O noso ADN tamén muta, os lunares da nosa pel ou as células cancerosas proceden deses ineludibles erros. De feito, aínda que non as denominamos mutacións, as alteracións progresivas no ADN son as responsables de que nos atopemos cambiados con respecto ás fotos de fai dez anos.

O ADN e o ARN sofren modificacións sen un propósito. Podemos escoitar afirmar: “Non é sorprendente que os virus muten para volverse máis infecciosos”, pero debemos entender que estas modificacións non ocorren cunha finalidade. As mutacións teñen carácter preadaptativo, o que significa que ocorren por azar, e despois xa se verá que pasa. Se as novidades fan mellor sobrevivente ao portador e facilitan que este se reproduza, tenderán a propagarse, e se supoñen un lastre, a desaparecer. Por iso, que os cambios sexan ao azar non contradi a idea de que frecuentemente aparezan variantes víricas máis infecciosas. O ARN dos virus sofre mutacións e algunhas producen partículas virais máis contaxiosas e outras menos.

Por pura competencia, as máis transmisibles adoitan comerlles o terreo ás menos. Por dicilo dunha maneira gráfica, se unha partícula viral puxo a súa toalla para ocupar un sitio nunha praia xa non cabe outra, ou polo menos teno máis difícil. Desta forma pódese entender que os virus non mutan para ser máis infecciosos, máis ben os virus mutan, e, se producen variantes máis infecciosas, adoitamos darnos conta da súa presenza porque resultan máis exitosas. Sendo así, para analizar a importancia dunha mutación, en primeiro lugar, hai que ter claro se ten efecto ou non. Por exemplo, cambiar a palabra “coche” por “automóbil” nunha frase podería considerarse un cambio sen efecto. Unha mutación equivalente non supoñería nin un lastre nin un beneficio para o virus.

Recentemente describiuse a variante VUI–202012/01 do SARS-CoV-2, que aumentou a súa presenza relativa, convidando a pensar que é máis contaxiosa. Todo parece indicar que as mutacións que sufriu teñen un efecto patente. Un dos cambios no seu texto causa unha sutil modificación na peza que permite ás partículas virais unirse ás nosas células, a proteína S. Nas partículas virais portadoras deste novo texto, a súa nova proteína S é máis eficiente uníndose ás nosas células, facilitando o ingreso nelas. Podemos imaxinala como máis pegañenta, por iso é máis contaxiosa: na súa circulación polos nosos condutos respiratorios enseguida adhírese a algunha das nosas células para comezar a infección.

Ata o de agora non podemos asegurar que as mutacións desta variante teñan outros efectos, pero podemos expor un posible desenlace lóxico: se se demostra que realmente é unha cepa máis contaxiosa, seguirá comendo terreo a outras e aumentará a súa presenza, e potencialmente o número de individuos infectados. Afortunadamente, a capacidade de contaxio non leva asociada unha maior agresividade. De feito, cando xorde unha variante moi agresiva tende a diminuír a súa capacidade de contaxio, porque se prostra radicalmente en cama aos infectados, estes non poden levar un ritmo de vida que lles permita estar rodeados de persoas ás que contaminar. Efectivamente, a agresividade e a capacidade de contaxio moitas veces equilíbranse, pero aínda non sabemos se é o caso desta variante. De feito, os resultados preliminares non mostran diferenzas significativas na súa agresividade. Por suposto a acumulación progresiva de mutacións tamén pode facer a un virus irrecoñecible comparado cos seus antecesores, tan cambiado como nós comparados con cando tiñamos cinco anos.

O SARS-CoV-2 non é un virus especialmente cambiante, outros, como o virus da gripe, mutan moi rápido e cada ano resultan ser un inimigo novo. De novo afortunadamente, ningunha das variantes que foron aparecendo do SARS-CoV-2 parece sufrir unha reforma de gran calado no seu ARN. Pero nun momento de gran expansión do virus, como o actual, aumentan as posibilidades de que sigan aparecendo mutacións. En resumo, do SARS-CoV-2 podemos dicir que é un virus moi contaxioso e, ata a data, aparentemente pouco mutante. Con todo, o elevado número de casos é o mellor aliado dos futuros cambios, e a mellor forma de combatelos é rebaixando a súa taxa de copias. De momento non é fácil evitar que, se infecta as nosas células, cópiese miles de veces e poida mutar. Pero si podemos evitar co noso comportamento que medre o número de individuos infectados, así seguro que cambiará menos.

FONTE: Miguel Pita/elpais.es/ciencia              Imaxe: biology-igcse.weebly.com