O TEST DE ROSCHACH

 

O 2 de abril de 1922 morría no quirófano, por unha peritonite, un case descoñecido psiquiatra suízo de 37 anos. Só nove meses antes, aquel médico publicara o seu libro Psychodiagnostik, que apenas atraera atención e no que propoñía unha serie de figuras de manchas de tinta como método de diagnóstico mental. Hoxe o test ideado por Hermann Rorschach é quizá a proba psicolóxica máis popular do mundo, que mesmo inspirou a artistas como Andy Warhol. Con todo, un século despois persiste unha pregunta: é cientificamente sólido?

A relación de Rorschach cos borróns remóntase á súa adolescencia, cando na fraternidade da súa escola coñecíanlle como Klex, “mancha de tinta” en alemán. Segundo a biografía de Damion Searls The Inkblots (Simon  and Schuster, 2017), este sobrenome debíase á habilidade de Rorschach coa pintura. Foi anos máis tarde, durante os seus estudos de medicina en Zúric e moi influído polo auxe da psicanálise, cando comezou a interesarse polas manchas de tinta, que se empregaron antes como proba de creatividade. Xa como psiquiatra, comezou a mostralas a pacientes para estudar as súas reaccións.

 Rorschach elixiu as dez figuras do seu test por grao de ambigüidade / Wikimedia

 Finalmente, de entre centos de figuras, Rorschach elixiu as dez que integrarían o seu test. Escolleunas polo seu calculado grao de ambigüidade, cinco delas en negro, dúas en negro e vermello e outras tres con varias cores. O psiquiatra deseñou a súa proba como un método de diagnóstico da esquizofrenia. Con todo, a partir de 1939 comezou a adoptarse como o que orixinalmente se denominaba test proxecctivo de personalidade, un tipo de proba psicolóxica aberta que permite ao analista indagar nas emocións e motivacións ocultas.

Durante décadas, o test de Rorschach aplicouse de forma escasamente metódica, con variacións segundo o xuízo do analista. Pero nos anos 60, John Exner deseñou unha metodoloxía rigorosa para estandarizar o test e os seus resultados. Actualmente, o test é sistemático mesmo nas posicións de analista e suxeito. E ao contrario da idea popular, a clave da proba non estriba soamente no que o suxeito ve nas manchas, de feito, isto é menos relevante que outros aspectos, como as súas reaccións, o que di e como o di, ou en que trazos da imaxe fíxase (forma, cor ou detalles).

Con todo e a pesar da estandarización, numerosos psicólogos criticaron a validez do test e a variación dependente do experimentador, ademais da súa aplicación máis aló do seu propósito orixinal. A non poucos expertos preocúpalles o seu frecuente uso en xuízos criminais, sobre todo tendo en covta a tendencia do test a sobrediagnosticar trastornos mentais, segundo os críticos. O psicólogo Pieter Drenth chegou a cualificar o test como “diagnóstico pseudocientífico”, mentres que para o psicólogo e investigador escéptico Benjamin Radford a proba “debería relegarse á chea de test psicolóxicos no seu día prometedores pero agora desacreditados”.

Na fraternidade da súa escola coñecíase a Rorschach como Klex, “mancha de tinta” /  Wikimedia

Por todo iso, en 1999, o psicólogo Howard Garb recomendou unha moratoria do uso do test para fins clínicos e forenses ata que novas investigacións determinasen a súa validez real, unha iniciativa á que se uniron outros expertos como James Wood, Teresa Nezworski e Scott Lilienfeld. En 2003, os catro publicaron o libro What’s Wrong with the Rorschach? (Jossey-Bass), no que repasaban máis de medio século de uso do test para concluír que os seus fundamentos científicos son débiles.

En 2013, un extenso estudo encabezado pola psicóloga Joni Mihura, da Universidade de Toledo (EEUU), reuniu revisións científicas e metaanálise sobre o test. As conclusións parecían rehabilitalo parcialmente, polo menos para os seus usos orixinais: “o  Rorschach é un test útil se se utiliza en liña coa investigación actual e as normas adecuadas”, resume Mihura. Segundo a experta, “a fortaleza do Rorschach é avaliar a psicose”, un estado mental alterado que desconecta ao individuo da realidade e que pode ser produto de trastornos como a esquizofrenia. Mihura e os seus colaboradores elaboraron ademais un novo sistema de uso do test, o Rorschach Performance Assessment System (R-PAS), que se aplica en varios países.

O estudo de Mihura levou a unha retirada parcial da petición de moratoria, segundo aclara a James Wood, da Universidade de Texas nel Paso. “Pensamos que é aceptable usar o Rorschach para avaliar síntomas de trastornos do pensamento e esquizofrenia”, sempre e exclusivamente segundo as normas internacionais actuais do sistema promovido por Exner, di o psicólogo. “Con todo, a nosa chamada a unha moratoria segue en vigor para outros usos e outras formas do  Rorschach”. Así, Wood e os seus colaboradores desaproban a utilización do test para analizar “aspectos non cognitivos da personalidade, como o estrés traumático ou non, emoción, depresión, ansiedade ou trastornos de personalidade”. Así mesmo, o psicólogo aduce que non hai probas suficientes para xustificar o uso do R-PAS.

O test de Rorschach inspirou tamén a cultura popular e a arte, como este cartel da serie “Mindhunter” / Pinterest

 A controversia continúa aberta. Para Mihura, se acaso os psicólogos están a empregar o Rorschach para cousas que realmente non pode medir, o mesmo ocorre con outros test sen suficiente aval científico. A psicóloga admite que, por exemplo, “o Rorschach non debería ser a fonte primaria para determinar un diagnóstico de depresión”, pero defende que os seus usos lexítimos están empíricamente máis sustentados que os doutros test psicolóxicos. Con todo, Wood considera que o Rorschach é hoxe “un test de menor importancia e utilidade limitada”. Mesmo para diagnosticar o déficit causado por un ictus ou unha lesión cerebral, un uso que algúns apoian, Wood sinala que existen outras probas máis fiables e válidas.

Pero no medio deste debate, voces como a de Radford sosteñen que un test con tales sombras de dúbida debería abandonarse, se o propósito para o que se utilizou e para o que é moderadamente válido pode alcanzarse con outros métodos. Segundo explica Radford o test só é claramente revelador en casos extremos, e nestes nin sequera as figuras concretas do Rorschach achegan nada especial; “poderías facer o mesmo con imaxes de nubes”, apunta. “As persoas que sofren enfermidades mentais merecen que se lles axude con terapias baseadas en probas”, conclúe  Radford.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia