SOBRE OS NOMES CIENTÍFICOS: OS MÁIS LONGOS E OS MÁIS CURTOS

Segundo o libro do Xénese 2, 18-20, Yahvé, despois de crear ao primeiro home, puxo diante del a todos os animais, para que lles puxese nome.
 

[…]Yavhé entón formou da terra todos os animais do campo e todas as aves do ceo, e levounos diante o home para que lles puxese nome. E cada ser vivente había de chamarse como o home chamárao.
O home puxo nome a todos os animais, ás aves do ceo e ás feras salvaxes[…]

Mitoloxías á marxe, o certo é que o ser humano puxo nome aos animais e ás plantas, probablemente desde que emprega a linguaxe falada.

Con todo, como no mito da Torre de Babel, cada idioma usa un nome distinto para cada especie: ‘cabalo’ é horse en inglés, zaldi en eúscaro, żiemel en maltés, farasi en suahili ou M̂ā en tailandés. Ademais, en ocasións un mesmo nome pode designar, no mesmo idioma, a varios animais radicalmente distintos: ‘lagosta’ é á vez un crustáceo e un tipo de saltamontes.

Carl von Linné / historia-biografia.com

Para solucionar este agravio, o naturalista sueco Carl Nilsson Linnæus, tamén coñecido como Carl von Linné, desenvolveu un sistema que facilitaba a designación das especies independentemente do idioma falado: a nomenclatura binomial, que establece para cada especie un nome científico composto por dúas palabras: a primeira, designa o xénero e escríbese sempre coa inicial maiúscula; a segunda é o epíteto específico, e vai en minúscula.

Ademais, a escritura dun nome científico debe cumprir certas normas. En primeiro lugar, empregar sempre o alfabeto latino, sen acentos; o nome debe ser pronunciable seguindo as normas gramaticais do latín, e sempre diferencialo dalgún modo, xeralmente, empregando a cursiva.

A parte destes requisitos, cada científico, como o mítico Adán, ten relativa liberdade para poñer o nome que desexe ás especies que descobre. Con frecuencia, os nomes fan referencia a comportamentos ou hábitats, aínda que tamén poden dedicarse a persoas ou lugares.

Este sistema é inequívoco: o saltamontes que chamamos ‘lagosta’ é Locusta migratoria; mentres que o crustáceo do mesmo nome é Palinurus elephas. E ademais, sistematiza a designación das especies e facilita a comunicación, independentemente do idioma do falante: o cabalo é Equus caballus, tanto para un hispanofalante como para un tailandés.

O morcego ‘Ia io’, o organismo vivo co nome científico máis curto / (Soisook et al., 2017)

Dado que non hai un límite regulamentario para establecer nomes curtos, máis aló de que sexan pronunciables, hai científicos que nomearon aos seus descubrimentos con nomes científicos extraordinariamente curtos. O mínimo hipotético sería de dúas letras, unha para o xénero e outra para a especie, e necesariamente deberían ser vogais (non é pronunciable unha consonante illada en latín). Con todo, non parece moi adecuado chamar a unha especie ‘A ou’, polo que estas fórmulas evítanse.

Hai especies cuxo nome ten só seis letras, normalmente, tres letras para o xénero e tres para a especie. Son os casos de Poa fax, unha gramínea australiana, ou a araña Gea eff. Algunhas teñen catro letras nunha das partículas e só dúas na outra, como a bolboreta Ge geta ou o escaravello carábido Agra ce.

Aínda máis curtos son Foa fo, que polo momento é o peixe co nome máis curto do mundo, ou a avespa Aha ha. Pero aínda existen nomes máis curtos.

Os dous nomes científicos máis curtos constan só de catro letras; dous para o nome xenérico e dous para o específico. Ambos os nomes designan animais, e ambos presentan unha curiosa característica común na súa morfoloxía: ás membranosas que se estenden polos dedos; aínda que pertencen a grupos drasticamente distintos. Un é un dinosauro scansoriopteríxido do Xurásico, de nome científico Yi qi. O outro é un morcego xigante do sueste asiático cuxo nome está composto só por vogais: Ia io.

Así como hai seres vivos con nomes extraordinariamente curtos, hainos con nomes insólitamente longos, que supoñen todo un reto para a súa memorización e a súa pronuncia. De feito, para estes casos, a norma de que sexa ‘pronunciable’ parece aplicarse de forma bastante laxa.

O animal co nome científico aceptado máis longo é unha mosca nativa de Tailandia, descrita por Enrico Brunetti en 1923: Parastratiosphecomyia stratiosphecomyioides. 42 letras, nada menos.

Durante a década de 1920, o naturalista polaco Benedykt Dybowski, nos seus estudos no lago Baikal, descubriu varias especies novas de crustáceo, que foron designadas con nomes tan extravagantes como Rhodophthalmokytodermogammarus cinnamomeus, con 41 letras, Siemienkiewicziechinogammarus siemenkiewitschii, con 46, e a máis longa, Gammaracanthuskytodermogammarus loricatobaicalensis, de 50 letras. Pero a Comisión Internacional de Nomenclatura Zoolóxica considerou que non existía unha boa xustificación para semellantes nomes tan descomunais e impronunciables, e foron rexeitados baixo o argumento de que "a súa aceptación produciría máis confusión que uniformidade". A mosca de Brunetti segue sendo, a día de hoxe, o animal co nome máis longo do mundo.

A finais da década de 1950, o paleontólogo ruso Boris Timofeev describiu varias especies de fósiles acritarcos baixo o xénero Archaeohystrichosphaeridium, todos eles insólitamente longos. O nome máis representativo foi A. contortuplicatum, de 44 letras. Con todo, a descrición que Timofeev fixo do xénero non cumpría cos requisitos, e actualmente estes nomes non se consideran válidos. Tivo o mesmo problema que Dybowski. Para establecer un nome realmente longo necesítase, por tanto, unha moi boa xustificación.

E esa xustificación atopouna o microbiólogo James Chambers e o seu equipo de colaboradores, da Universidade de Aberystwyth, Reino Unido. Estudando o xenoma de bacterias do xénero Myxococcus, acharon unha nova especie, que decidiron nomear en honra ao lugar no que foi descuberta, unha aldeíña no condado de Gwynedd, en Gales. Cando o nome científico designa un lugar, adoita ter a terminación ‘-ensis’; por exemplo, o epíteto granatensis significa ‘de Granada’, ou madagascariensis, ‘de Madagascar’.

A cuestión é que a localidade onde se atopou esta nova especie de Myxococcus ten a honra de ter o terceiro topónimo máis longo do mundo: Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch. En galés significa algo así como ‘Iglesia de Santa María no buraco dun avellano branco próximo a un bulebule rápido e igrexa de San Tisilio próximo á gruta vermella’. Dado que o nome dedícase a un topónimo, non hai motivo para rexeitalo. Só hai que engadir a terminación ‘-ensis’.

Isto fai que o nome científico máis longo ata a data sexa o da bacteria Myxococcus llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogochensis, con 73 letras.

FONTE: Álvaro Bayón (Vary)/muyinteresante.es/natureza