AS PLANTAS TEÑEN CANCRO?

Callo tumoral do tabaco (Nicotiana tabacum) nun medio de cultivo / Igge/Wikimedia

Con só escoitar a palabra ‘cancro’, como mínimo, ponse os pelos de punta. Segundo a Asociación Española contra o Cancro, é un termo paraugas baixo o que se agrupan máis de 200 condicións patolóxicas distintas. Algúns prodúcense polo abuso de substancias carcinoxénicas, como o tabaco ou o alcol; outros están causados por patóxenos, como o virus do papiloma humano e o cancro de cérvix; outros pola exposición a factores de risco, como a radiación ultravioleta; e por fin hainos que non teñen unha causa aparente.

Sexa cal for o causante, en todo caso prodúcese unha alteración xenética nunha célula ou un grupo delas, que afectan o proceso normal de crecemento e morte celular.

Todas as células do noso corpo teñen un sistema de morte programada, denominado apoptose, que permite a renovación dos tecidos. En última instancia, un cancro é un grupo de células que se reproduce sen control e non morre. E esta condición non é exclusiva do ser humano. Moitos outros animais sofren distintos tipos de cancro, aínda que en estado salvaxe non é habitual: a selección natural impide a súa supervivencia, os individuos predispostos a padecer cancro normalmente morren antes de que se desenvolva a enfermidade. Entre as mascotas é máis común, debido aos coidados veterinarios que alongan a súa esperanza de vida; a tal punto que, actualmente, o cancro é unha das causas de morte máis habituais en cans.

Pero… e as plantas? Teoricamente, se o cancro é un grupo de células que se reproduce de forma masiva e sen morrer, as plantas tamén poderían sufrilo. Como funciona o cancro nas plantas?

As células das plantas, como as dos animais, teñen un sistema de apoptose que facilita a renovación celular dos tecidos e, cando este sistema falla, as células proliferan sen control formando un tumor. A nivel bioquímico, danse varias similitudes entre a xeración de tumores en plantas e animais. Con todo, os tumores vexetais son menos daniños, e os seus efectos nas plantas non adquiren a gravidade que sofren os animais.

Bugalla de carballo, producida pola larva dunha avespa / buoestudio.com

 Os tumores en plantas poden ser inducidos por patógenos e simbiontes. Un dos máis habituais e mellor coñecidos son as bugallas, estruturas cuxa formación é inducida por insectos, nematodos, fungos, bacterias ou virus. A bugalla é unha resposta do organismo como defensa ante a intromisión do patóxeno. O crecemento tumoral dunha bugalla forma un tecido amorfo que trata de illar a infección, e é un curioso exemplo no que o tumor non só non dana á planta, senón que funciona como estrutura beneficiosa para a súa saúde.

Noutros casos, os crecementos tumorales en plantas prodúcense como consecuencia dunha simbiose. O mellor exemplo represéntao o xénero de bacterias Rhizobium, que se infiltra nas raíces dalgunhas plantas, como as leguminosas, e induce nelas unhas pequenas estruturas tumorales chamadas nódulos. Neles, as bacterias mantéñense vivas e protexidas de posibles agresións. A cambio, a bacteria é capaz de fixar o nitróxeno atmosférico, e proporcionarllo á planta en forma de nutriente asimilable.

Con todo, algúns patógenos si poden xerar tumores malignos nas plantas. Talvez o exemplo máis rechamante é Phytoplasma. Esta bacteria secuestra e reprograma os sistemas de desenvolvemento da planta, e desencadea un crecemento tumoral anómalo que deforma por completo a arquitectura da planta. O crecemento masivo e descontrolado, denominado ‘vasoira de bruxa’, crea un ambiente óptimo para o patóxeno, e aínda que normalmente mantense mentres a planta segue viva e non reduce a súa esperanza de vida, si a incapacita para a reprodución.

Alerce cunha ‘vasoira de bruxa’ producida pola infección de Phytoplasma / daniilphotos /iStock

O que nunca sucede nas plantas é o fenómeno da metástase. As células das plantas están ancoradas no seu lugar polas paredes celulares, e non teñen a capacidade de migrar polo organismo, por iso é polo que os tumores das plantas nunca se estenden, nin fan metástases noutras zonas.

Algunhas especies tenden a desenvolver tumores espontaneamente, especialmente variedades híbridas, aínda que algúns xéneros, como o tabaco (Nicotiana), tenden a ser máis susceptibles que outros.

A causa que subxace na formación destes tumores adoita ser unha ferida ou unha disfunción hormonal. Pero este tipo de tumores non representan un perigo para a vida da planta, e en casos extremos, como moito pode comprometer a súa reprodución. Con todo, a ciencia achou utilidade neste fenómeno.

Os tumores vexetais están formados por crecementos masivos indiferenciados de células totipotentes, e isto ten unha serie de implicacións. Unha masa tumoral pode, de forma espontánea ou inducida, producir brotes a partir dos que se poden desenvolver talos e follas. Este fenómeno permite aos investigadores clonar plantas sen dificultade. De feito, é unha práctica común para os estudantes de bioloxía inducir a formación dun callo tumoral desde un fragmento de folla de tabaco, e a partir del, obter varias plantas novas, completas.

As plantas teñen un sistema biolóxico moito máis flexible e resiliente que os animais, e aínda que algúns procesos sexan comúns na súa orixe, os seus resultados son drasticamente distintos.

FONTE: Álvaro Vayón (Vary)/muyinteresante.es/naturaleza