POR QUE SEMPRE DIXECHES MAL A TÚA IDADE, SEGUNDO OS ASTROFÍSICOS

A Vía Láctea e un ronsel satelital desde un mirador en Haputale, Sri Lanka / NurPhoto (NurPhoto via Getty Images)

Cantos anos tes? É unha pregunta sinxela, que a todos fixéronnos algunha vez. Pero a resposta non é tan simple; é máis, é sorprendente se nos paramos a pensar de onde vimos. A clave está en darse conta de que os elementos que forman o noso corpo son máis vellos do que pensamos, mesmo máis que o noso planeta.

Esta é a explicación: adóitase dicir que somos po de estrelas; moi bonito, moi oído xa, pero non é tan certo. Se nos preguntamos sobre que idade teñen os nosos corpos, debemos analizar que é en realidade un corpo humano. Pois ben, os nosos corpos están compostos, na súa maior parte, de auga (ao redor dun 60% en masa). Iso é H₂O, dous átomos de hidróxeno por cada un de osíxeno, o que se traduce en que a maior parte dos aproximadamente 7.000 cuatrillones de átomos que nos compoñen son hidróxeno, como o 62% en número. E que idade teñen eses átomos de hidróxeno? A resposta non é sinxela de novo. Os átomos de hidróxeno están compostos dun protón e un electrón. Pois ben, os protóns apareceron no Universo, segundo os nosos cálculos máis recentes, hai un pelín menos de 13.813 millóns de anos, cun erro 38 millóns de anos arriba ou abaixo.

En concreto, os protóns de virtualmente todos os átomos de hidróxeno que existen hoxe apareceron a partir do primeiro segundo despois do Big Bang e nos primeiros 3 minutos contados desde ese momento sucedido hai 13.813 millóns de anos. Desde o primeiro segundo do noso universo, os quarks, que dominaban antes todo o cosmos, desapareceron para formar protóns e neutróns. Tamén nesa época remota (pero ocorreu aquí á beira, no mesmo lugar desde onde les este artigo ou en calquera outro sitio), os electróns xa eran bastante vellos, formáronse entre unha millonésima e unha billonésima de segundo despois do Big Bang.

Pero electróns e protóns non se xuntaron para formar hidróxeno ata uns 380.000 anos despois do Big Bang. Así que o 62% dos átomos do meu corpo e o seu (que constitúen un 8% da súa masa) teñen a friorenta de máis de tres veces a idade de formación do noso planeta, entendendo por iso, o momento no que se creou esa bóla onde vivimos. E isto lévanos a dicir que non somos tan po de estrelas como se adoita dicir; os nosos átomos foron, máis ben, concibidos, na súa maior parte, pouco despois do Big Bang.

Volvendo á nosa composición en termos de moléculas e os seus átomos, deixaramos colgado ao osíxeno. Ademais, este elemento é moi importante, porque aínda que o hidróxeno é o átomo máis abundante no noso corpo, se nos fixamos na masa, domina o osíxeno, que é unhas 16 veces máis pesado que ese protón e ese electrón dos que falabamos. Un 65% da nosa masa é osíxeno.

E que idade ten ese osíxeno que domina o que vemos na báscula? Hai astrofísicos que levan décadas preguntándose por iso e buscando osíxeno, que a verdade que é fácil de atopar no universo, en galaxias máis e máis afastadas. Viuse osíxeno cando o universo tiña menos dun 3% da súa idade actual. Observar galaxias afastadas significa mirar atrás no tempo, pois están tan lonxe que a luz tarda case unha eternidade en chegar ata nós. E esa tardanza permítenos viaxar no espazo-tempo. Os nosos estudos dinnos que tres cuartos do osíxeno existente no universo hoxe formáronse na primeira metade da historia do cosmos, e o outro cuarto despois. Máis aló en espazo, e antes en tempo, o 50% do osíxeno que temos por aquí hoxe formouse no primeiro cuarto da historia do universo, nos primeiros 3.500 millóns de anos despois do Big Bang, cando aínda faltaban uns 5.000 millóns de anos para que aparecese o Sol e a Terra, que á súa vez teñen outros 4.500 millóns de anos de idade. Non damos máis datos de formación de osíxeno, aínda que os hai, e quedámonos en que, en media, o noso osíxeno pode ter uns 10.500 millóns de anos. Somos tan vellos como iso.

Se nos seguimos preguntando que idade temos contando cando se formaron os elementos que nos compoñen, debemos ir ao seguinte tipo de átomo en contribución en masa á nosa medida de báscula. Ese elemento é o carbono, que dá conta de case un 20% da nosa masa. Carbono, máis osíxeno, máis hidróxeno xa suman un 93% da masa do noso corpo. O carbono é algo máis difícil de observar, pero cun radiotelescopio podemos chegar case tan alá e tan cedo na historia do universo como no caso do osíxeno.

Ata aquí xa nos vale, máis ou menos, para calcular a idade real dos nosos corpos. Deixamos a formación dos outros elementos (nitróxeno, calcio e fósforo son os seguintes en interese bascular) como unha pequena corrección na que non queremos meternos. Tampouco nos detemos no feito de que calquera átomo, en realidade, provén dese hidróxeno primordial aparecido no primeiro segundo do noso universo, mesturado en marmitas estelares, con axuda doutras partículas antiquísimas como os fotóns (que non estiveron aí sempre).

Para o planeta poderiamos facer unha conta parecida tendo en conta os seus átomos e de onde veñen e cando apareceron. Como se compara a nosa idade coa do noso planeta, en termos do maiores que están os nosos átomos? Un terzo da masa da Terra é ferro, un pelín menos é osíxeno, e outro terzo está dominado por silicio e magnesio, case con 15% de masa cada un, deixando xa só espazo (mellor devandito, masa) para un pouco de xofre, níquel, cadmio etc.

Cando se formaron o ferro ou o silicio que temos no noso planeta? Pois é moito máis difícil dar unha resposta que no caso do osíxeno. O ferro pódese detectar en obxectos moi distantes, aínda que é extremadamente complicado. Detectamos ferro e silicio nas inmediacións de buracos negros supermasivos que existían cando o universo tiña un 5% da súa idade actual, pero eses elementos seguramente apareceron dunha maneira moito máis pausada que o osíxeno: necesitamos seguir investigando para confirmalo.

Deixamos aquí esta viaxe pola historia dos nosos corpos. Non nos metemos en cando a materia, que leva eóns danzando polo universo, xuntouse daquela maneira e adquiriu algo que a filosofía e a relixión levan tentando explicar durante uns poucos milenios. Anaquiños dos nosos corpos xa enchían parte do baleiro cósmico moitísimo antes, e volverán a el, aínda que cada vez énchano un pouco menos.

FONTE: Pablo G. Pérez González/elpais.com/ciencia