Hai 250 anos naceu en Berlín un neno que ata hai pouco moitas enciclopedias lembraban “só” como un gran explorador e naturalista alemán. Pero Humboldt foi (e significou) moito máis. Un investigador ávido de coñecementos, autor dunha infinidade de achados e innovacións en numerosas disciplinas: creou unha máscara de gas para mineiros, descubriu a corrente oceánica que leva o seu nome, explicou a causa do mal de altura, localizou o ecuador magnético, cartografou a rede fluvial amazónica e inventou as isotermas e isobaras que hoxe vemos nos mapas do tempo. Todo un polifacético heroe da ciencia. E tamén un visionario cuxas ideas foron a semente de futuras teorías e disciplinas (como a evolución, a tectónica de placas ou a dinámica oceánica) e mesmo de novas sensibilidades (como o conservacionismo ou o ecoloxismo).
Alexander von Humboldt e Aimé Bonpland / Wikimedia
En xuño de 1799 e tras investir a súa herdanza niso, Alexander von Humboldt (14 setembro 1769–6 maio 1859) por fin conseguía facer realidade o seu soño de realizar unha ambiciosa expedición científica. Cinco anos de expedición por América, nos que xestou a maior parte desas achegas, incluídas as súas dúas contribucións máis importantes á ciencia: foi o primeiro en estudar o cambio climático provocado pola acción do home e o pai de dúas novas ramas da ciencia, a bioxeografía e a climatoloxía comparada.
Aquela viaxe moldeou o seu pensamento e abriulle os ollos a unha nova forma de entender o mundo e a natureza: como un gran organismo dentro do cal todos os seres vivos estaban conectados nun delicado equilibrio.
Aquela viaxe moldeou o seu pensamento e abriulle os ollos a unha nova forma de entender o mundo e a natureza: como un gran organismo dentro do cal todos os seres vivos estaban conectados nun delicado equilibrio.
A bordo da fragata Pizarro e acompañado do botánico francés Aimé Bonpland, Alexander von Humboldt partiu do porto da Coruña con destino a América. No barco tamén viaxaban 43 instrumentos de medida e observación (telescopios e microscopios, barómetros, termómetros, un reloxo de péndulo, compases e ata un cianómetro para medir a intensidade do azul do ceo) necesarios para todos os experimentos que pretendía realizar nunha aventura que duraría cinco anos e que lles levaría a percorrer a práctica totalidade do continente americano. A primeira parada foi Venezuela; desde alí atravesaron a selva amazónica navegando polo Orinoco e os seus tributarios durante tres meses; logo, tras unha breve estancia en Cuba, cruzaron os Andes, desde Bogotá a Perú, e finalmente viaxaron a México e Estados Unidos.
No traxecto desde Caracas ata o río Arupe, un afluente do Orinoco onde Humboldt pretendía iniciar a súa exploración fluvial, realizou unha parada no lago Valencia. Alí os seus habitantes contáronlle a súa preocupación porque o nivel das augas estaba a descender nos últimos anos de forma evidente; así que o naturalista mediu e comparou a evaporación media anual daquel lago coa de ríos e lagos de todo o mundo. Chegou á conclusión de que a talla dos bosques circundantes e o desvío das augas para regadío eran a causa do rápido descenso do nivel de auga. Foi alí onde desenvolveu as súas ideas sobre o efecto do home no medio ambiente, destacando o cambio climático que iso provocaba e advertindo do risco que isto podía supoñer no futuro. A súa alegación, que ía abrir os ollos a moitos outros científicos e personalidades, axudou a sentar as bases futuras do conservacionismo e o ecoloxismo.Tras completar con éxito a súa travesía fluvial a través da xungla amazónica (demostrando que Orinoco e Amazonas estaban conectados a través da súa rede de tributarios) e cartografar por primeira vez o sistema fluvial amazónico, Humboldt propúxose explorar as montañas andinas. Este reto levaríalle a escalar os picos e volcáns da impoñente cordilleira e o punto final foi a ascensión do Chimborazo, o volcán de 6.320 metros no que estableceu un novo récord de altitude de escalada.
No traxecto desde Caracas ata o río Arupe, un afluente do Orinoco onde Humboldt pretendía iniciar a súa exploración fluvial, realizou unha parada no lago Valencia. Alí os seus habitantes contáronlle a súa preocupación porque o nivel das augas estaba a descender nos últimos anos de forma evidente; así que o naturalista mediu e comparou a evaporación media anual daquel lago coa de ríos e lagos de todo o mundo. Chegou á conclusión de que a talla dos bosques circundantes e o desvío das augas para regadío eran a causa do rápido descenso do nivel de auga. Foi alí onde desenvolveu as súas ideas sobre o efecto do home no medio ambiente, destacando o cambio climático que iso provocaba e advertindo do risco que isto podía supoñer no futuro. A súa alegación, que ía abrir os ollos a moitos outros científicos e personalidades, axudou a sentar as bases futuras do conservacionismo e o ecoloxismo.Tras completar con éxito a súa travesía fluvial a través da xungla amazónica (demostrando que Orinoco e Amazonas estaban conectados a través da súa rede de tributarios) e cartografar por primeira vez o sistema fluvial amazónico, Humboldt propúxose explorar as montañas andinas. Este reto levaríalle a escalar os picos e volcáns da impoñente cordilleira e o punto final foi a ascensión do Chimborazo, o volcán de 6.320 metros no que estableceu un novo récord de altitude de escalada.
Un das ilustracións de Humboldt da distribución de plantas nunha montaña / Wikimedia
Nos contrafortes dos Andes empezou a esbozar o seu Naturgemälde, que logo completaría en Europa: unha representación visual que mostraba unha sección transversal do Chimborazo, sobre a que Humboldt debuxou as distintas plantas e especies vexetais repartidas en función da altitude. A esquerda e dereita do volcán puxo varias columnas que ofrecían información meteorolóxica. Deste xeito, ao escoller unha altura determinada da montaña podíase trazar unha liña a través do esquema para ver a temperatura, a humidade ou presión atmosférica, así como as especies animais observadas a esa altitude. E toda esta información podíase relacionar coas demais grandes montañas do mundo que estaban situadas á beira do Chimborazo segundo a súa altura. Un “mapa” que mostraba a existencia de franxas climáticas que se estendían por todos os continentes e supoñía a fundación da bioxeografía e a climatoloxía comparada ou xeografía climática.
En agosto de 1804 Humboldt regresaba por fin a Europa, a París, cargado con máis de 6000 mostras vexetais e innumerables cadernos cubertos con decenas de miles de anotacións, observacións, ideas e medidas. Na capital francesa concretou, plasmou e difundiu todos os descubrimentos e ideas que colleitara. E ao facelo abriu os ollos a moitos colegas sobre unha nova forma de entender a natureza, na que todo estaba interconectado; e a necesidade de estudala desde unha perspectiva interdisciplinar.
Humboldt foi considerado no seu tempo unha gran eminencia científica / Karin März
Considerado no seu tempo como a maior eminencia científica, tras a súa morte en Europa a súa figura e legado foron caendo paulatinamente nun esquecemento do que só foi rescatado en tempo moi recente. Non sucedeu o mesmo en América, onde Humboldt converteuse nun personaxe lendario, polos seus descubrimentos no continente, pero sobre todo pola súa identificación coa poboación nativa e a defensa dos seus dereitos. Tamén polas súas manifestacións a favor da independencia dos novos territorios e de abolir a escravitude; e pola súa histórica amizade con outro revolucionario: o político e militar Simón Bolivar, que lidero a secesión de Venezuela, Bolivia, Colombia, Ecuador, Perú e Panamá do Imperio Español.
FONTE: Miguel Barral/bbvaopenmind.com
0 comentarios