A GUERRA TAMÉN TEN UN CUSTO AMBIENTAL

Cando nunha guerra morren miles de seres humanos, incluíndo civís e moitos deles nenos, o impacto ambiental podería parecer a última das preocupacións. Pero ocorre que, unha vez acabado o conflito, a pegada de destrución que deixa non só afecta a ecosistemas que de seu son valiosos e necesarios, estendendo estes danos á contorna; senón que ademais dana a saúde das persoas e pode dificultar enormemente a volta á vida normal da poboación, incluso convertendo zonas antes poboadas en inhabitables ou improductivas. O custo ambiental da guerra é hoxe unha preocupación en alza.

Segundo o CEOBS, as forzas armadas do mundo son responsables do 5,5% das emisións globais de CO₂ / Anadolu/Getty Images.

Hai máis dun século librouse a Primeira Guerra Mundial, a miúdo considerada o primeiro conflito moderno polas novas tecnoloxías de armamento, incluíndo o despregamento masivo de explosivos e as novas armas químicas como fosgeno, gas mostaza e cloro. Algunhas das máis cruentas batallas libráronse no norte de Francia, onde máis de cen anos despois aínda persiste a pegada ambiental. Tras a guerra, nas outrora terras fértiles de Verdún declarouse unha Zona Vermella imposible de limpar e de habitar que se abandonou á repoboación natural.

Hoxe segue habendo restricións en certas áreas, non só polas bombas sen explotar (ata 300 por hectárea, incluíndo bombas de gas), senón tamén pola contaminación do chan por chumbo, cloro, mercurio, cobre, cinc e arsénico; este último elemento, tóxico e carcinoxénico, aínda perdura a niveis de ata 176 miligramos por quilo de chan, causando a morte do 99% da vida vexetal. Mesmo en lugares menos afectados, como nunha zona da batalla do Somme onde os combates foron menos intensos, un estudo da Universidade Christ Church de Canterbury atopou niveis de cobre e chumbo que probablemente, escribían os autores, “causaron efectos prexudiciais ecotoxicológicos e na saúde humana”.

Hoxe segue habendo restricións en certas áreas onde se librou a Primeira Guerra Mundial, non só polas bombas sen explotar, senón tamén pola contaminación do chan por chumbo, cloro, mercurio, cobre, cinc e arsénico / Bettmann / Getty Images.

Despois daquela guerra, outros innumerables conflitos deixaron tamén o seu sinal ambiental, tanto en aspectos comúns como noutros particulares. Os efectos da radiación nuclear nos anos posteriores ao lanzamento das bombas atómicas sobre Hiroshima e Nagasaki son coñecidos. Na guerra de Vietnam, o herbicida e defoliante axente laranxa empregado por EEUU para arrasar as selvas “contiña dioxinas perigosas que seguen danando á xente e ao medio ambiente hoxe”, segundo Stacey Pizzino, Michael Waller (ambos da Universidade de Queensland) e Jo Durham (da Universidade de Tecnoloxía de Queensland), que estudan o custo ambiental das guerras.

As dioxinas son contaminantes orgánicos persistentes, polo que os seus niveis continúan sendo extremadamente elevados en certas rexións de Vietnam, detectándose tamén no sangue e o leite materno da poboación. Esta contaminación vinculouse con defectos conxénitos e inestabilidade do xenoma, un factor implicado no cancro e en enfermidades neurodexenerativas e outras.

Segundo estes autores, e aínda que as noticias raramente móstrano, “o número de conflitos armados que actualmente azoutan o mundo é o maior desde o fin da Segunda Guerra Mundial”; 2.000 millóns de persoas, a cuarta parte da poboación mundial, vive en países en guerra, e as mortes están no seu máximo en 28 anos. Os investigadores subliñan o inmenso custo en vidas humanas, pero engaden: “non debemos perder de vista o que a guerra deixa tras de si, a baixa silenciosa do medio ambiente”.

Na guerra do Golfo de 1991, os lumes dos pozos de petróleo en Kuwait causaron unha contaminación estendida, e os altos niveis de titanio e magnesio atopados nos nenos iraquís polos residuos da guerra asociáronse a un aumento nos trastornos neurolóxicos / Per-Anders Pettersson / Getty Images.

Este problema apenas recibiu atención durante o século XX, pero desde comezos do XXI disparouse o número de publicacións, segundo o xeocientífico ambiental Jonathan Bridge, da Universidade de Sheffield Hallam. Ademais do traballo científico, este crecemento do interese maniféstase na creación de organizacións como a británica Conflict and Environment Observatory (CEObs). En 2022 Nacións Unidas aprobou unha resolución sobre “Protección do medio ambiente en relación cos conflitos armados” que deberá aplicarse a accións concretas. No cume do clima COP28 celebrada en 2023 en Emiratos Árabes Unidos tamén se abordou por primeira vez esta cuestión.

Unha rexión especialmente castigada foi Oriente Próximo e Medio. Na guerra do Golfo de 1991, os lumes dos pozos de petróleo en Kuwait causaron unha contaminación estendida, e os altos niveis de titanio e magnesio atopados nos nenos iraquís polos residuos da guerra asociáronse a un aumento nos trastornos neurolóxicos. En 2006 o bombardeo israelí dunha central de enerxía en Líbano vertió 110.000 barrís de petróleo ao Mediterráneo, causando un desastre ambiental. En Siria, Bridge e os seus colaboradores documentaron a contaminación dos chans e das augas que irrigan os cultivos.

As guerras actuais de maior relevancia global xa se están cobrando a súa factura ambiental. En Gaza detectáronse altos niveis de metais pesados en nais e recentemente nados, xunto con defectos conxénitos por exposición ao fósforo branco e outros contaminantes, todo iso antes do conflito presente, no que a ONU xa alertou de que cada día vértense ao chan e ao Mediterráneo máis de 100.000 metros cúbicos de augas residuais. A extensiva destrución de núcleos urbanos está a dispersar enormes cantidades de amianto canceríxeno. En canto a Ucraína, segundo un estudo de 2022, a destrución de infraestruturas e o transporte de contaminantes ás reservas de auga xa afectou enormemente a fertilidade dos chans dun país que se consideraba o celeiro de Europa, ao que se unen os danos á saúde humana e a ameaza nuclear.

En Gaza detectáronse altos niveis de metais pesados en nais e recentemente nados, xunto con defectos conxénitos por exposición ao fósforo branco e outros contaminantes / Anadolu / Getty Images.

O cambio climático aumenta o risco: a medida que se funde o xeo de Groenlandia, os residuos de antigas bases secretas estadounidenses de tempos da Guerra Fría ameazan con envenenar a auga que abastece á poboación local. En Iraq e Xordania, o quecemento fixo estoupar depósitos de armas. E as propias guerras alimentan o cambio climático: segundo o CEObs, as forzas armadas do mundo son responsables do 5,5% das emisións globais de CO₂, e a Universidade Brown sitúa ao Departamento de Defensa de EEUU como o maior consumidor institucional de petróleo do mundo.

En resumo e segundo Bridge, a guerra é unha “catástrofe sistémica” que afecta a todos os sistemas humanos e ecolóxicos. “Os conflitos armados deixan un duradeiro rastro de danos ambientais, impoñendo retos á restauración unha vez que as hostilidades terminaron”, e estes impactos son “persistentes, xeneralizados e igualmente letais”.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com