Lynn Margulis, a bióloga que reinterpretou a evolución

A teoría da Evolución por Selección Natural de Charles Darwin marcou un antes e un despois no modo en que entendemos a vida na Terra. Desde a súa aparición, con todo, moitos foron os detractores que buscaron refutala ou, polo menos, poñela a proba. Tampouco faltaron defensores acérrimos da mesma que se encamiñaron a apontoar os seus puntos máis débiles. De entre todos eles, con todo, destaca o nome de Lynn Margulis, unha bióloga cuxo traballo, por contraditorio que poida resultar, conseguiría ambas as cousas á vez.

A historia de Margulis, considerada xustamente unha das biólogas máis importantes do século XX, comeza un 5 de marzo de 1938 na cidade de Chicago. Cursou os seus primeiros anos de formación no Instituto Hyde Park da súa cidade natal, tras o cal, á temperá idade de 16 anos, sería aceptada no programa de alumnos adiantados da Universidade de Chicago onde, segundo a propia Margulis, adquiriría "un título, un marido -o astrónomo e divulgador científico Carl Sagan- e un maior escepticismo crítico".

Durante os anos seguintes, en 1960, Margulis obtería unha mestría en zooloxía e xenética na Universidade de Wisconsin. Oito anos e dous fillos despois, Sagan e Margulis divorciaríanse en 1964. Ao ano seguinte, en 1665, a bióloga doutoraríase en xenética pola Universidade de Berkeley e en 1966 incorporaríase ao departamento de xenética da Universidade de Boston, onde exerceu de profesora durante máis de 20 anos.

Desde moi temperán Margulis sentiu atraída por un campo que ata o momento fora obxecto de escasa atención por parte da bioloxía: o mundo bacteriano. Entón consideradas as bacterias pouco máis que xermes ou axentes infecciosos, unha das maiores virtudes da bióloga foi precisamente dirixir o foco do estudo da evolución cara á microbioloxía, dando, non con escasa oposición, unha nova volta de porca á teoría proposta por Charles Darwin.

Así, tras 15 intentos errados, Margulis conseguiu en 1967 que o seu artigo Origin of Mitosing Cells, fóra publicado na revista Journal of Theoretical Biology. Durante os anos seguintes Margulis seguiría traballando na que o profesor experto en protistas da Universidade da Columbia Británica, Max Taylor, denominaría co acrónimo de SET (Serial Endosymbiosis Theory ou Teoría da Endosimbiosis seriada), ata que o seu traballo adquiriu as dimensións dun libro, Origyn of Eukariotik cells, que, tras novos rexeitamentos, sería publicado pola Universidade de Yale.

A grandes liñas, o que a teoría Endosimbiótica de Margulis propoñía era que as células eucariotas, é dicir as células con núcleo, evolucionaron a partir da simbiose entre bacterias que existiran ata o momento de maneira independente. Tratábase dunha das explicacións a un dos maiores dilemas da bioloxía, o "salto" da célula procariota a eucariota.

Con todo, a súa teoría chegaba nun momento no que a Síntese evolutiva moderna, é dicir, a integración da teoría da Evolución das especies por selección  natural de Charles Darwin, a teoría Xenética de Gregor Mendel como base da herdanza xenética, e o concepto de mutación aleatoria como fonte de variación xenética nas poboacións, estaban firmemente consolidados. Tamén, ademais, nun momento no que o evolucionismo estaba dominado por zoólogos e unha profunda énfase no reino animal.

Por todo iso Margulis foi considerada durante moito tempo como unha radical:  a súa teoría, a cal postulaba a cooperación como un dos principais motores da evolución nunha das etapas máis temperás da historia da vida na Terra, chocaría de fronte cos enfoques tradicionais darwinianos, que nun plano oposto postulaban a supervivencia do máis apto. Desde entón, con todo, a SET foise abrindo camiño ata o día de hoxe, e na actualidade a súa validez respecto a a aparición da célula eucariota é un feito amplamente aceptado.

Cos seus traballos Margulis non só propoñía un novo enfoque á teoría da Evolución, se non un modo completamente diferente de entender a bioloxía, o que se materializaría noutras das súas teorías máis coñecidas: a teoría simbioxenética, na que defendía que animais e plantas, ata entón considerados organismo individuais, son en realidade comunidades de organismos menos complexos (células e bacterias) que cooperan para sobrevivir.

Con todo, aínda que aínda que é certo, como diciamos unhas liñas atrás, que na actualidade a comunidade científica acepta a importancia da endosimbiose seriada no salto de procariotas a eucariotas, tamén rexeita a simbioxénese como un feito xeneralizado no proceso evolutivo.

Entre outros dos traballos de Margulis, cabe destacar a publicación en 1982 de Five Kindoms, libro escrito en colaboración coa bióloga estadounidense,  Karlene V. Schwartz, no que clasificou a vida na Terra en cinco reinos, agrupados en dous grandes grupos: bacterias e eucariotas. Este modelo sería aceptado ata o descubrimento do dominio arqueobacteria, o que postulou o sistema de tres dominios formado por Bacteria, Archaea e Eucarya empregado na actualidade para a clasificación dos seres vivos.

Ademais de varias publicacións académicas, Margulis escribiría tamén numerosos libros interpretando conceptos e dilemas científicos para unha audiencia popular, como o caso da controvertida Hipótese Gaia de James Lovelock, que defende que a Terra é un super organismo.

Como recoñecemento a unha vida dedicada á ciencia e ás súas valiosas achegas, foi elixida membro da Academia Nacional de Ciencias en 1983 e un dos tres membros estadounidenses da Academia Rusa de Ciencias Naturais. Tamén recibiría en 1999, o mesmo ano que o Premio William Procter de Sigma Xi, a Medalla Nacional de Ciencias de Estados Unidos, e en 2008 sería galardoada coa Medalla Darwin-Wallace da Sociedade Linneana de Londres.  Como consecuencia dun derrame cerebral sufrido mentres traballaba cun dos seus estudantes, falecería 3 anos despois, en 2011, á idade de 73 anos, pasando á historia como unha das figuras que puxo patas para arriba, para ben, a teoría da Evolución.

FONTE: Héctor Rodríguez/nationalgeographic.com.es/ciencia    Imaxe: National Portrait Gallery/John Feldman