A HISTORIA DOS MAIOS DE OURENSE: UNHA TRADICIÓN SECULAR

Maio gañador do primeiro premio nunhna foto de Pacheco de 1917

Desde sempre a humanidade sentiu asombro polo misterio que esconden as entrañas da natureza. Deseguido, púxolle alma ao enigma. Pero, o que lle causaba maior fascinación ao xénero humano era ver como ano tras ano, paulatinamente, espertaba do seu letargo para renacer á vida. A terra vestíase de cores. E, engalanada, aproveitaba o equinoccio para adiantarlle ao campesiño, a anada que podía ter. Claro que, ata a recollida da colleita, aínda había que poñerse en mans do destino. Aínda así, os pobos tiñan xa unha boa escusa para celebrar a chegada de maio.

En efecto, no Norte de Europa, do mesmo xeito que en Centroeuropa, era costume adornar os fogares con flores ou percorrer os campos cantando. En Alemaña, ademais, era habitual, plantar unha árbore… En cada país, festexábase de forma similar, aínda que, tiñan a súa propia posta en escena. Mesmo, en España, celebrábase de forma diferente dependendo da idiosincrasia do lugar. En Cataluña, sen ir máis lonxe, os mozos ían polas casas pedindo donativos “per Santa Creu”; en Castela, con todo, levaban paus engalanados con adornos florais mentres entoaban cancións; e en Galicia, sobre todo, en Pontevedra e Ourense, o protagonista era “o maio” (unha figura representativa construída a base de musgo, adornada de grilandas), pero, por suposto, tamén as coplas que cantaban quen o acompañaba.

Ninguén discute, pois, que a festa dos maios sexa unha tradición que arraigou nos pobos de xeración en xeración (Madoz xa a recolle no seu Dicionario de 1849). Con todo, é máis difícil de poñerse de acordo respecto ao instante no que se dan as súas primeiras manifestacións populares. Uns cren que o culto á natureza afundía as súas raíces na época céltica. Outros, ven a orixe, con todo, na festividade que se facía en honra a Maya, deusa da primavera, ou a Flora (en ocasións, dous nenos conducían un arco cuberto de flores mentres un coro entoaba coplas enxeñosas). E, mesmo outros, como Benito Vivetto, na súa obra de 1860, Reyes Suevos de Galica, sitúan o seu inicio en Galicia, no século V, coincidindo coa monarquía Sueva. Ocupaba o trono o conde Fraula co consentimento de Teodorico II. Este rei era tan amigo da ostentación que cando saía de palacio (din as crónicas), facíao debaixo dun arco de ouro, de prata e de flores que debían de portar nos seus extremos dous condes ou dous capitáns do reino. Para que aquela fastosidade queda na memoria das xentes, os nenos no mes das flores, poñíanse o traxe de reis e pasaban baixo un arco de flores que sostiñan outros nenos. Agora ben, onde existe máis unanimidade, quizais, é en que fose na Idade Media, tras o concilio de Braga, no século VI, cando comezou a revestirse de poesía. O certo é que Alfonso X o sabio no século XIII, conmemoraba a chegada da primavera coas mellores cantigas ben veñas maio, dicía, et con alegría.

Fose como fose, esta tradición secular rexorde a principios do século XX, posuída dos encantadores atractivos de outrora. Os maios lucían á porta das casas ou eran levados de porta en porta da veciñanza, ao compás das coplas cantadas por nenos e mozos, que recibían o donativo do transeúnte. Eran unha mezcolanza de creatividade e poesía. En 1902, no paseo da Alameda de Ourense, un xurado integrado na súa maioría por mulleres, entregáballe o primeiro premio de trinta pesetas polo mérito artístico, ao maio que representaba un arco da feira de Valencia; o segundo, a unha alegoría do Corpus, e o terceiro á ponte da Burga. Con todo, ao longo da historia foron recreados en múltiples ocasións, fundamentalmente, os maios figurativos, con forma cónica ou piramidal, que simulaban mirar ao infinito. O armatroste era situado sobre un anda. Pronto, foron rematados nunha cruz como querendo cristianizar unha tradición popular que tivo un longo percorrido pagán. Era coma se Deus, por primavera, abrise a súa man sobre a terra e fixéselle unha chiscadela á Galicia católica que tiña no cruzamento dos camiños, os cruceiros, símbolos dunha relixiosidade que non perecía.

Por iso, talvez, en Ourense, festexásese o 3 de maio, día de Santa Cruz. Os mozos, nun ambiente festivo, detíñanse en cada rúa, formando a roda ao redor do maio, para entoar as súas coplas. Con elas moitos rememoraban os versos fesceninos, tipicamente populares que se tornaron de ton satíricos e burlón emulando aos que se cantaban no Lacio para ridiculizar a persoas ou institucións da sociedade. Sen dúbida, a festa era un pretexto para aludir, saudar ou criticar, a calquera personaxe ou institución polas súas andanzas e dar inocentes sablazos a todo “bicho vivente”.

Primeiro Premio Maio Enxebre 2025 / ourense.com

O que é evidente é que esta tradición ourensá é unha das máis anellas. Foi un berce de enxeño para o pobo, e tamén para prezados poetas, como Curros Enriquez. Por momentos, sentiu morrer. A pesar de todo, do mesmo xeito que a primavera, sempre revive. Rexorde en maio. O propio nome deste mes ten unha orixe pagá de xentilidade clásica (provén de Maya que era a nai de Hermes). E, en sánscrito, significaba ilusión. Non sería insólito, pois, que a través das figuras do maio culminadas en cruz, a ilusión pagá, de xeración en xeración, fose absorbida, primeiro, pola piedade do pobo, e, logo, transformada en ilusión cristiá grazas á Santa Cruz.

FONTE: Francisco Lorenzo Amil/laregion.es