PETER DAVID LAX: UN DOS MATEMÁTICOS MÁIS BRILLANTES DO SÉCULO XX

Peter Lax na súa oficina na Universidade de Nova York, o 18 de marzo de 2005 / Joe Tabacca (The New York Times/ContactoPhoto)

O pasado 16 de maio faleceu, en Manhattan-Nova York, un dos matemáticos máis brillantes do século XX, Peter David Lax, galardoado co Premio Abel (o “Nobel das matemáticas”) en 2005. Os seus logros científicos foron enormes: realizou achegas fundamentais á teoría de ecuacións en derivadas parciais e aos métodos para resolvelas, claves en simulacións físicas e na predición do clima, entre moitas outras cuestións. Foi pioneiro no estudo de ondas de choque e sistemas hiperbólicos e o seu traballo transformou a computación científica moderna.

Lax naceu o 1 de maio de 1926 en Budapest (Hungría) nunha familia de médicos de orixe xudía. Viviu unha infancia e mocidade inmersa nun ambiente cosmopolita e intelectual ata que, a comezos de 1941, despois de que o país se unise ás potencias do Eixo encabezadas pola Alemaña nazi, a familia tivo que emigrar a Estados Unidos. O seu pai era o médico do cónsul americano en Budapest, o que lles axudou na súa fuxida, primeiro en tren e logo nun barco desde Lisboa.

En Nova York, Lax incorporouse no Instituto Stuyvesant, pero non cursou matemáticas, xa que, segundo afirmaba, sabía máis que a maioría dos profesores. Ao rematar, completou tres semestres de Matemáticas na Universidade de Nova York, pero tivo que abandonar a carreira ao ser recrutado polo exército estadounidense. Tras o adestramento básico, o Exército destinoulle á Universidade A&M de Texas, logo ao Laboratorio Nacional de Oak Ridge e, pouco despois, aos Álamos, Novo México, onde se integrou no proxecto Manhattan, o programa secreto de Estados Unidos destinado a desenvolver a primeira bomba atómica.

Ao terminar a guerra, Lax retomou os seus estudos na Universidade de Nova York: graduouse en 1947 e doutorouse en 1949 cun traballo sobre ecuacións en derivadas parciais. A partir de 1951, incorporouse como profesor nesa mesma universidade, onde desenvolveu o resto da súa carreira profesional.

Lax interesouse en certas ecuacións diferenciais, chamadas non lineais. Son expresións que xorden en numerosos campos (a aerodinámica, a meteoroloxía ou a elasticidade) e que se caracterizan porque as súas incógnitas aparecen elevadas a potencias, multiplicadas entre si ou dentro de funcións (como seos ou logaritmos), o que fai que estudar as súas solucións sexa moito máis complicado que nas ecuacións lineais, onde as incógnitas só aparecen multiplicadas por constantes e sumadas ou restadas. Nas décadas de 1950 e 1960, Lax sentou as bases da teoría moderna de certos tipos de ecuacións non lineais moi complexas: as ecuacións hiperbólicas.

Habitualmente, debido á imposibilidade de achar solucións exactas para estas ecuacións, úsanse aproximacións das mesmas, que se chaman solucións numéricas. Lax centrouse en desenvolver criterios para determinar cando unha aproximación numérica é válida, e formulou o chamado teorema de equivalencia de Lax (unha ferramenta aínda fundamental hoxe en día), que establece as condicións baixo as cales un método numérico proporciona unha solución fiable a unha ecuación diferencial.

Doutra banda, traballou no campo dos chamados sistemas integrables, que se utilizan na física, a bioloxía ou a economía. Lax desenvolveu un novo concepto matemático hoxe denominado “pares de Lax”, que axudou a comprender estes sistemas e a atopar solucións. Formulou tamén unha teoría xeral dos fenómenos de dispersión. Sorprendentemente, todos estes traballos tiveron un enorme impacto non só noutras ciencias e enxeñería, senón tamén en áreas afastadas das matemáticas, como a teoría de números.

Ao longo da súa carreira, Lax foi un fervente defensor das matemáticas aplicadas. “As matemáticas e as ciencias, principalmente a física, pero non só ela, nútrense mutuamente de ideas, conceptos, problemas e solucións”, aseguraba. O seu pensamento matemático foi modelado pola súa estancia nos Álamos, segundo admitía, por “a experiencia de formar parte dun equipo científico –non só de matemáticos, senón de persoas con diferentes puntos de vista– cuxo obxectivo non era [demostrar] un teorema, senón [obter] un produto. Iso non se aprende nos libros, hai que vivilo”.

Tamén alí, en particular, baixo a influencia de John von Neumann, pai dos computadores modernos, deuse conta da crucial importancia da informática para a ciencia e as matemáticas. Lax dicía que Estados Unidos non podía quedar atrás no desenvolvemento e aplicacións da computación e, cando foi nomeado director do centro informático da Universidade de Nova York, xogou un papel principal na adquisición dun supercomputador CDC 6600 da Control Data Corporation, considerado o computador máis rápido do mundo neses anos.

Eran tempos de axitación nos campus universitarios: as protestas contra a guerra de Vietnam intensificábanse e as autoridades respondían con dureza. A tensión alcanzou un punto crítico cando a Garda Nacional, enviada polo gobernador de Ohio, James A. Rhodes, abriu fogo contra unha multitude de manifestantes, causando a morte de catro mozos e deixando a outros nove feridos. Como represalia, membros do grupo activista Transcendental Students tomaron o edificio onde se atopaba o computador central, esixindo un rescate de 100.000 dólares. A intervención decidida de Peter Lax e varios colegas logrou impedir que o destruísen.

Peter Lax recibiu innumerables recoñecementos e premios na súa vida: nomeamentos como membro de numerosas academias, participación como conferenciante plenario no Congreso Internacional de Matemáticos (en 1983, en Varsovia), o Premio Wolf en 1987 ou o xa mencionado Premio Abel en 2005. Entre os motivos para a concesión deste último, a Academia Norueguesa de Ciencias e Letras destacaba “as súas revolucionarias contribucións á teoría e aplicación das ecuacións en derivadas parciais e ao cálculo das súas solucións”. Máis aló diso, foi capaz de aplicar todos aqueles impresionantes resultados teóricos –“teoremas”– a “produtos” en grao sumo variados —sistemas integrables, dinámica de fluídos e ondas de choques, física de solitones ou leis de conservación hiperbólica.

Descanse en paz!

FONTE: Manuel de León e Ágata A. Timón/elpais.com/ciencia