NOMES PROPIOS

RACHEL LOUISE CARSON: A SEMENTE DA CONCIENCIA AMBIENTAL MODERNA

Rachel Carson e o seu libro e o seu libro Primavera silenciosa (Silent Spring)

Ás veces basta unha soa voz para iniciar unha revolución silenciosa. En 1962, cando a científica e escritora estadounidense Rachel Carson publicou Primavera silenciosa, poucos imaxinaban que aquel libro marcaría un antes e un despois na relación entre a humanidade e a natureza. Cunha prosa tan bela como implacable, Carson non só denunciou os estragos do DDT e os pesticidas sintéticos nos ecosistemas, senón que sementou a semente do que hoxe coñecemos como conciencia ambiental moderna.

Más de seis décadas despois, o seu legado segue ecoando con forza, especialmente nun momento no que os contaminantes emerxentes (microplásticos, ftalatos, PFAS, disruptores endócrinos) convertéronse en protagonistas invisibles da nosa vida cotiá. O que Carson anticipou coas primeiros pesticidas, hoxe esténdese a unha rede moito máis complexa de substancias químicas que usamos, respiramos e refugamos sen apenas cuestionalas.

Rachel Carson foi, en moitos sentidos, unha pioneira en mirar cara a dentro: en observar non só o dano que causamos á contorna, senón o que tamén nos infliximos a nós mesmos ao vivir desconectados dos ritmos naturais. A súa obra transcendeu a ciencia e converteuse nun manifesto ético, un recordatorio de que toda acción humana ten consecuencias. E que moitas delas infíltranse no noso corpo sen que o saibamos.

En pleno século XXI, recuperar o seu pensamento non é un exercicio nostálxico, senón unha necesidade urxente. Porque os novos contaminantes xa non están no campo, senón dentro das nosas casas, nos obxectos cotiáns e no aire que respiramos. E como Carson advertiu con firmeza, o coñecemento non basta se non vai acompañado de responsabilidade.

Rachel Louise Carson, naceu en Springdale (Pensilvania) o 27 de maio de 1907 e finada o 14 de abril de 1964, dun cancro de mama, foi unha bióloga e escritora estadounidense.

FONTE: Chistrian Pérez/muyinteresante.com e gl.wikipedia.org    Imaxes: es.wikipedia.org

PREMIO NOBEL ECONOMÍA 2025

Joel Mokyr, Philippe Aghion e Peter Howitt  / Niklas Elmehed

Os economistas Joel Mokyr, Philippe Aghion e Peter Howitt foron galardoados co Nobel de Economía en 2025 «por explicar o crecemento económico impulsado pola innovación».

O Nobel de Economía non forma parte do legado de Alfred Nobel, xa que foi establecido en 1968 polo Riksbanken, o banco central sueco, coincidindo co 300 aniversario da entidade, aínda que é outorgado desde entón pola Real Academia Sueca de Ciencias segundo os mesmos principios que os Premios Nobel outorgados desde 1901.

FONTE: economiadigital.es

PREMIO NOBEL DA PAZ 2025

A líder opositora María Corina Machado, durante un acto de campaña en Caracas (Venezuela) o pasado 9 de xaneiro / Picture Alliance (DPA/Picture Alliance Via Getty Images)

O Comité Nobel noruegués outorgou este venres o Nobel da Paz á opositora venezolana María Corina Machado (Caracas, 58 anos). O comité elixiuna “polo seu incansable traballo promovendo os dereitos democráticos para o pobo de Venezuela e pola súa loita por lograr unha transición xusta e pacífica da ditadura á democracia”.

Machado leva máis dun ano na clandestinidade por mor da represión desatada polo réxime de Nicolás Maduro tras as eleccións presidenciais do 28 de xullo de 2024, nas que a galardoada, por entón inhabilitada, apoiou a candidatura do diplomático Edmundo González Urrutia. 

Parabéns!

FONTE: elpais.com

PREMIO NOBEL LITERATURA 2025

O húngaro László krasznahorkai, premio Nobel de Literatura 2025 (EFE Gyula Czimbal)

O húngaro László Krasznahorkai é o gañador do Nobel de Literatura 2025. O Comité Nobel elexíu ao húngaro "pola súa obra convincente e visionaria que, no medio do terror apocalíptico, reafirma o poder da arte". Tamén sinalou que o premio recoñecía unha obra que cultivou un amplo recoñecemento e que "se caracteriza polo absurdo e o exceso grotesco". 

En España, Krasznahorkai está moi ben publicado polo editorial Cantil desde finais dos noventa. En 1997 o selo que montara Jaume Vallcorba publicou Tango Satánico, unha novela sobre os avatares da esperanza e o valor das promesas, ao que lle seguiu Melancolía da resistencia (2001), considerada unha das súas máis destacadas: narra unha serie de eventos catastróficos que desencadean unha atmosfera de desesperanza e caos, explorando temas como o autoritarismo, a desesperación e a loita pola supervivencia. Despois viñeron Guerra e Guerra (2005), Ao Norte a montaña, ao Sur o lago, ao Oeste o camiño, ao Leste o río (2009), E Seiobo descendeu á Terra (2009), Chegou Isaías (2015), O barón Wenckheim volve a casa (2024). Tamén ten O último lobo (2009), este último publicado pola Fundación Ortega Muñoz e que aborda os días que pasou en Estremadura cunha bolsa. E tamén se publicou o libro de relatos Relacións misericordiosas (2023). Aínda quedan tres novelas sen traducir ao castelán, ademais de tres novelas curtas, un libro de relatos e catro de non ficción. 

FONTE: elconfidencial.com

PREMIO NOBEL QUÍMICA 2025

Omar M. Yaghi, Richard Robson e Susumu Kitagawa

A Real Academia de Ciencias de Suecia concedeu o Premio Nobel de Química ao xaponés Susumu Kitagawa, ao británico Richard Robson e ao zordanoestadounidense Omar Yaghi por desenvolver unha nova arquitectura molecular: as estruturas metalorgánicas. Este avance permite crear materiais que extraen auga do aire no deserto, atrapan dióxido de carbono, almacenan gases tóxicos ou catalizan reaccións químicas, destacou o xurado.

Os tres premiados “atoparon maneiras de crear materiais completamente novos que teñen grandes cavidades no seu interior, e que poden verse case como habitacións nun hotel onde as moléculas convidadas entran e saen do material”, destacou Heiner Linke, presidente do comité Nobel de Química, nunha conferencia de prensa. 

Parabéns!

FONTE: Nuño Domínguez/elpais.com

PREMIO NOBEL DE FÍSICA 2025

Hoxe martes, a Real Academia das Ciencias de Suecia concedeu o premio Nobel de Física de 2025 ao británico John Clarke, o francés Michel H. Devoret e o estadounidense John M. Martinis “polo descubrimento do efecto túnel macroscópico da mecánica cuántica”.

A mecánica cuántica permite que unha partícula atravese unha barreira mediante un proceso chamado tunelización. En canto interveñen grandes cantidades de partículas, os efectos da mecánica cuántica adoitan volverse insignificantes. Os experimentos dos galardoados demostraron que as propiedades da mecánica cuántica poden concretarse a escala macroscópica, nun sistema o suficientemente grande como para sostelo na man.

En 1984 e 1985, Clarke, Devoret e Martinis realizaron unha serie de experimentos cun circuíto electrónico construído con superconductores, compoñentes capaces de conducir corrente sen resistencia eléctrica. No circuíto, os compoñentes superconductores estaban separados por unha fina capa de material non condutor, unha configuración coñecida como unión Josephson. Ao refinar e medir as diversas propiedades do seu circuíto, puideron controlar e explorar os fenómenos que xurdían ao pasar unha corrente a través del. En conxunto, as partículas cargadas que se movían a través do superconductor formaban un sistema que se comportaba coma se fosen unha soa partícula que enchía todo o circuíto.

Este sistema macroscópico, similar a unha partícula, atópase inicialmente nun estado no que a corrente flúe sen voltaxe. O sistema está atrapado neste estado, como tras unha barreira infranqueable. No experimento, o sistema demostra o seu carácter cuántico ao lograr escapar do estado de voltaxe cero mediante un efecto túnel. O cambio de estado do sistema detéctase mediante a aparición dunha voltaxe.

Os galardoados tamén puideron demostrar que o sistema compórtase tal como o predí a mecánica cuántica: está cuantizado, o que significa que só absorbe ou emite cantidades específicas de enerxía.

“É marabilloso celebrar como a mecánica cuántica, cun século de antigüidade, ofrece continuamente novas sorpresas”, afirma Olle Eriksson, presidente do Comité Nobel de Física. “Ademais, é enormemente útil, xa que a mecánica cuántica é a base de toda a tecnoloxía dixital”.

FONTE: eldiario.es

NOBEL DE MEDICINA 2025

O Instituto Karolinska de Suecia outorgou o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina 2025 a Mary Brunkow, Fred Ramsdell e Shimón Sakaguchi polos seus descubrimentos fundamentais relacionados coa tolerancia inmuno periférica. Os gañadores do premio identificaron as células T reguladoras, os gardiáns do sistema inmune, que impiden que as células inmune ataquen ao noso propio corpo.

“Os seus descubrimentos foron decisivos para a nosa comprensión de como funciona o sistemainmunolóxico e por que non todos desenvolvemos enfermidades autoinmunes" afirma Mirar Acampar, presidente do Comité Nobel.

Os descubrimentos dos galardoados fixeron avanzar o campo da tolerancia periférica, impulsando o desenvolvemento de tratamentos médicos para o cancro e outras enfermidades autoinmunes. Esto tamén podería conducir a transplantes máis exitosos. Varios destes tratamentos atópanse actualmente en ensaios clínicos.

Parabens!

FONTE: eldiario.es

A primeira astrónoma galega, Antonia Ferrín Moreiras, dá nome a un asteroide

Antonia Ferrín Moreiras, no Observatorio Astronómico ‘Ramón María Aller’ da USC / Arquivo familia Ferrín Moreiras

A Unión Astronómica Internacional (UAI) vén de nomear un asteroide co nome (14005) Ferrinmoreiras na honra da científica galega Antonia Ferrín Moreiras, pioneira da disciplina en España. Foi a primeira muller en formar parte do cadro de profesores da Facultade de Matemáticas da Universidade de Santiago (USC), a primeira en realizar investigacións no compostelán Observatorio Astronómico ‘Ramón María Aller’ e a primeira doutora en astronomía de España.

Este último aspecto da biografía da astrónoma ourensá (Ourense, 1914) é o que destaca o grupo de traballo WG Small Bodies Nomenclature na publicación da nova nomenclatura do asteroide no seu boletín do 1 de setembro de 2025, que lembra que a científica traballou no observatorio da USC e deu clases na Universidade Central de Madrid.

O asteroide que xa leva o seu nome foi descuberto polo Dr. Orlando Naranjo no Observatorio do Llano del Hato (Mérida, Venezuela) en 1993.Tal e como explica a profesora da USC Josefina Ling no artigo La primera astrónoma gallega en Ciencia en historias, Antonia Ferrín matriculouse na Facultade de Ciencias da Universidade compostelá, onde daquela só se impartía a carreira de Química. Licenciouse no ano 1934, compaxinando o seu labor como profesora axudante de prácticas na facultade co de axudante interina da sección de ciencias do Instituto de Santiago ata 1936. Paralelamente estudaba a carreira de Farmacia e os dous únicos cursos de Ciencias Exactas que se impartían na USC.

Coa Guerra Civil, en 1937 foi sancionada por motivos políticos e inhabilitada ata o ano 1940. Foi nesa década cando coñeceu a Ramón María Aller, fundador do Observatorio Astronómico da USC, co que investigou durante varias décadas.

En 1950 licenciouse en Ciencias exactas na Universidade Central de Madrid e pouco despois gañou unha praza de catedrática de Matemáticas na Escola Normal de Maxisterio de Santander. Xa en 1957, ao crearse a sección de Matemáticas da Facultade de Ciencias na USC, Antonia converteuse na súa primeira docente muller; e é en 1963 cando pasa a ser a primeira doutora en Astronomía en España coa tese Observaciones de pasos por dos verticales.

Ferrín rematou a súa carreira profesional en Madrid, exercendo como profesora adxunta na Facultade de Matemáticas da Complutense e como catedrática de Matemáticas na Escola de Maxisterio Santa María de Madrid. Faleceu en 2009 á idade de 95 anos. En recoñecemento á súa traxectoria, Antonia Ferrín foi a primeira muller á que se lle dedicou unha aula na Facultade compostelá, na que a científica ourensá foi madriña da celebración dos 50 anos da licenciatura.

FONTE: gciencia.com