POR QUE NECESITAMOS AS ÁRBORES?

 

Polo seu interese, reproduzo a tradución do artigo de Antonio Ruiz de Elvira, publicado o pasado domingo no blog “El por qué de las cosas”, do xornal El Mundo:

Unha viaxe por España é un cruceiro polo deserto. Enormes extensións cubertas de matogueiras e pequenas plantas que cobren de xeito ralo un chan de pedriñas. Nas serras hai árbores, pero deixa de habelos en canto baixamos ás chairas que se estenden sen eles ata o horizonte.

Necesitamos árbores, en España, quince mil millóns de árbores.
As árbores cumpren moitas misións das cales gozamos os seres humanos, ademais das súas propias vidas que debemos desenvolver, manter e coidar polo mero feito de ser seres vivos.

As árbores manteñen o chan no seu sitio. Nas abas nuas, as chuvias torrenciais, que son as que estamos a ter xa e imos seguir tendo en España, arrastran un chan sen adherencia significativa ao subsolo. Unha aba de outeiro chea de árbores consegue dous efectos contra a acción mecánica da chuvia: As súas follas frean a velocidade de caída da auga, e con iso a forza do seu impacto sobre o chan, e as raíces aumentan a adherencia da capa superficial do chan ao subsolo. Un bosque vai creando cos anos chan fértil.

As árbores reteñen a auga no chan e permiten que se filtre cara aos acuíferos subterráneos. Cando chove, a auga, en vez escorrer aba abaixo, en vez de producir escorrentía brusca, deposítase en pequenas coviñas entre as raíces, e vai permeando pouco a pouco cara a abaixo ata empapar o chan e logo ir circulando cara aos acuíferos, protexida da evaporación excesiva.

As árbores evaporan unha pequena parte da auga que recollen as súas raíces. A evapotranspiración, que é como se chama o fenómeno, depende, no seu volume por unidade de tempo, da especie arbórea. En rexións de escasa precipitación pódense elixir árbores que evaporan pouca auga, ao revés que en zonas como o norte de España ou a zona mais chuviosa da Península: A Serra de Grazalema, en Cádiz, arredor do pobo que lle dá nome e que o é punto onde máis chove no noso país, máis aínda que en Santiago de Compostela.

Pero as árbores evaporan auga e isto é tremendamente importante. En varios dos posts de “El Porque de las Cosas” escribín sobre os sistemas non lineais: Son os sistemas da realidade, os sistemas que case non se estudan nas facultades de Físicas, concentradas estas nos sistemas lineais e a mística dos multiversos e unhas cordas inexistentes. Pois ben, os sistemas reais da natureza son non lineais, do tipo "o rico faise mais rico e o pobre cada vez mais pobre".
A chuvia sobre a superficie da Terra é un fenómeno crítico: Precísase que a atmosfera teña máis dunha certa concentración de vapor de auga, de cantidade de vapor de auga por centímetro ou metro cúbico, para que a auga condense e precipite. Esta concentración denomínase humidade absoluta e a condensación prodúcese cando a humidade absoluta supera un albor crítico, cando esa humidade absoluta dividida por unha humidade albor, cuxo valor depende da temperatura, supera o 100%. O cociente anterior denomínase humidade relativa e como digo depende da temperatura. A humidade albor é moi grande cando a temperatura é alta e moi pequena cando é baixa. Se medimos a humidade mediante a presión que exerce o vapor de auga na atmosfera, a 2ºC esa presión é de 700 unidades internacionais (Pascais, ou Pa), mentres que se a temperatura sobe a 30ºC a presión é de 4247 Pa e 7385 Pa a 40ºC.

É esta diferenza nas presións (cantidades de vapor de auga) de saturación do vapor a que nos fai sentirnos mollados nunha rexión con moita evaporación en verán (Murcia, por exemplo) aínda que non chova, mentres que á mesma temperatura de 38ºC, por exemplo, en Albacete, no centro de La Mancha, onde non hai evaporación, nos sentimos secos.

O lugar da Terra coa máxima concentración de vapor de auga en verán é o aire enriba do deserto do Sahara, pero non chove porque alí a humidade relativa é moi baixa (debido ás altas temperaturas do aire). En cambio en, digamos Asturias, a humidade absoluta non é moi alta en verán, pero chove porque as temperaturas do aire son baixas.

Pois ben, para que chova normalmente precísase un aumento dalgúns gramos de vapor no aire para conseguir que este se sature, que a humidade relativa alcance o 100% correspondente á súa temperatura. Dáse o caso con enorme frecuencia en España que aire cargado de humidade sobre o mar, ou sobre un pantano, se despraza cara a terra e empeza a ascender e arrefriarse. Pero non chove, pois o vapor de auga estaba en equilibrio con saturación sobre a auga (aire fresco) pero baixa do 100% ao chegar a terra pois o chan quente quenta o aire. Se as abas están libres de árbores, o aire sobe ata o cume e volve ao mar ou pantano sen condensar. Pero se as abas (ou nas grandes chairas, os campos) están cheos de árbores, o pequeno número de gramos que evaporan as súas follas é suficiente para alcanzar unha humidade relativa do 100%, e producir a condensación e a chuvia.

Temos un caso de realimentación positiva non lineal: O rico faise mais rico. Os bosques, que necesitan auga, estimulan a precipitación que lles permite crecer. Canto maiores son, máis auga evaporan e máis reciben da chuvia. Posto que o que se necesita para alcanzar a saturación son un ou dous gramos de auga por metro cúbico, e o aire case saturado leva entre 30 e 40 gramos, o balance é positivo: A árbore evapora 2 gramos e o aire descarga 30: A árbore produce unha cantidade positiva de auga sobre o chan.

En España a mentalidade subxacente deriva dos séculos da Mesta. Unha parte da economía de España era a das ovellas, e estas necesitan herba, que non medra ben nos bosques. Talláronse as árbores. Logo viñeron as minas, Rodalquilar en Almería, as de Huelva e Sevilla, Almaden, e outras moitas: Necesitaban madeira para as galerías, para quentar o mineral, para as travesas dos ferrocarrís. Necesitábase madeira, madeira. Talláronse os bosques, e cada talla aumentou a seca: O pobre facíase cada vez mais pobre.

Hoxe podemos plantar de novo árbores nas nosas terras. Facelo consegue que aumente a chuvia suave, a que crea chan e humidade, auga nos acuíferos e riqueza, riqueza permanente e para todos por contraposición á riqueza brusca e brutal das minas, unha riqueza concentrada en moi poucas mans, moi poucas mans de empresarios e traballadores e que remata deseguida: Rodalquilar durou de 1880 a 1960. A explotación intensiva de Rio Tinto, de 1870 a 1970, e así todas elas. A inmensa mina do Outeiro Rico do Potosí en Bolivia, orixe da prata das Armadas Españolas e que o goberno dos Austrias se gastara antes de que chegase a España (sóalles?), durou 200 anos.
Os desertos, unha vez creados, se non se arranxan, duran miles de anos.

Podemos arranxar por moi pouco prezo o problema da chuvia en España. Podemos plantar, como propón Joaquín Araujo, uns miles de millóns de árbores. Iso se é capital para todos e traballo para moitos máis do que daría unhas minas xa esgotadas. Hoxe plantar unha árbore pode custar ao redor de 1 euro. 4.000 millóns de árbores ao ano, durante 4 anos, ou 15.000 millóns durante 15 anos, é un diñeiro que non se ve nun presuposto anual dun millón de millóns e é riqueza para todos e para centos ou miles de anos.