A PRIMEIRA FLOR QUE COLOREOU O PLANETA FLORECEU NO QUE HOXE É ESPAÑA

A "Montsechia vidalii" só se atopou en varias zonas de España e, en menor medida, en Italia / David Dilcher

Hai 130 millóns de anos, a Serra do Montsec, en Lleida, e a Serra de Cuenca eran terras baixas con abundantes lagos de auga doce. Neles desenvolvéronse as que, segundo un novo estudo, serían as primeiras plantas florais ou anxiospermas. Non tiñan as flores máis vistosas nin o aroma máis embriagador, pero con elas o planeta empezou a encherse de cores. O seu nome? Montsechia vidalii.

Os primeiros exemplares fosilizados da Montsechia foron encontrados hai máis de 200 anos no Montsec, de aí o seu nome. Pero, en todo este tempo, a ciencia dándolle voltas. Que se non era unha planta, que se era unha especie de lique, que se un mofo ou unha parente afastada dos piñeiros. Non obstante, tras un traballo moi laborioso e usando a última tecnoloxía en microscopios, un grupo de investigadores estadounidenses, franceses e españois determinou que a Montsechia é a primeira anxiosperma ou plantas con flores do rexistro fósil.

"A Montsechia é a anxiosperma máis antiga encontrada no rexistro fósil que coñecemos polas súas partes vexetativa (talos e follas) e reproductora (froitos e sementes)", di un dos investigadores. Usando uns 1.000 fósiles tanto do Montsec coma do depósito de Las Hoyas (Cuenca), os investigadores dataron os exemplares situándoos no Barremiense, idade do período Cretácico, hai entre 130 e 125 millóns de anos.

Millón de anos abaixo ou arriba, a idade da Montsechia xa fora establecida. Pero non estaba tan claro o seu carácter de anxiosperma. Hoxe, este tipo de plantas son as que dominan o manto vexetal terrestre, tanto que Charles Darwin definiu a súa explosiva propagación como un "misterio abominable". Para ser unha anxiosperma, unha planta ten que estar organizada en talos e follas e ser vascular (ten células vexetais). Ademais, debe producir semente (espermatofita). Pero o que as remata de definir é o imbricar sistema de reprodución que é a flor, formado por sépalos, pétalos, estame ou carpelos.

"A xente pensa nas flores como cousas de gran tamaño e variadas cores de pétalos, estames e carpelos", comenta un dos investigadores Pero, para un botánico, "a flor é un órgano reprodutor polo menos cun carpelo ou cun estame. Neste sentido, Montsechia cumpre o requisito de ter carpelo, engade. E esta folla feminina pechada sobre si mesma é a que esconde o óvulo. Describiuse que a evolución da flor pasou por unha etapa sen sépalos, sen pétalos e sen nectarios. Ese é o estado que observamos en Montsechia. Así que si, Montsechia é a planta con flores máis antiga coñecida ata agora.

Para descubrir as sementes desta planta, os investigadores tiveron que separar os fosilizados talos e follas da pedra usando minúsculas gotas de ácido clorhídrico. A cutícula, ou pel vexetal, obtívose aplicando unha mestura de ácido nítrico e clorato potásico. Tal e como explican na revista PNAS, as mostras foron, ao final, pasadas polo microscopio electrónico.

Ademais da súa datación no Barremiense, o que fai a esta planta coetánea de dinosauros como o iguanodon, os investigadores puideron confirmar o carácter subacuático da Montsechia. Tamén comprobaron que non tiña raíces, aínda que pasase a súa vida pegada ao fondo do lago. Tampouco encontraron pole, pero a Montsechia ben podería recorrer á hidrofilia, usando a auga como medio polinizador, como outras flores usan o aire ou insectos. Todo isto relaciónaa coas ceratofiláceas, unhas anxiospermas primitivas das que aínda quedan algunhas especies no planeta, como o milfollas de auga ou cola de raposo, moi usadas nos acuarios caseiros.

                Esta recreación amosa os talos da "Montsechia", á dereita e un detalle das súas follas e sementes, á esquerda / Oscar Sanisidro

Para un dos coautores do estudo, se a súa hipótese que vincula á Montsechia co milfollas de auga é certa, "debían de ter unhas flores moi pequenas". E engade: "non serían vistosas, tiñan órganos sexuais pero sen o atractivo das flores actuais". A obra da selección natural encargaríase no futuro de multiplicar as cores, as formas e os aromas, para promover a polinización que antes facilitaba a auga.

A ollos dun profano as flores da Montsechia poderían ser ata vulgares. Pero esas flores vulgares encontradas na serra conquense e os montes ilerdenses poderían obrigar a reescribir a historia das plantas neste planeta. Aínda que non hai rexistros fósiles dos seus antecesores, a recente secuenciación do xenoma da Amborella trichopoda, un arbusto terrestre endémico de Nova Caledonia, colocábaa como a sucesora da anxiosperma máis primitiva, algo así como a nai de todas as flores. En paralelo, as Nymphaeales (nenúfares) máis antigas datan de hai 115 millóns de anos. E a Montsechia é acuática e moi anterior aos nenúfares.

Como di outro dos coautores, isto implica "ou un desenvolvemento/adaptación máis temperán das anxiospermas ao ambiente acuático ou unha filogenia diferente das anxiospermas, onde a rama Ceratophyllum, incluíndo Montsechia, tería un papel máis primixenio".

FONTE: Miguel Aandel Criado/Xornal El País/Ciencia