PEIXES SEN SANGUE (VERMELLA) NAS VEAS

Imaxe dun peixe-xeo no océano Antártico / Wikipedia

A 1.600 quilómetros ao norte da Antártida e 2.500 ao suroeste do cabo de Boa Esperanza atópase o punto de terra firme máis illado do planeta. A remota Illa Bouvet xace azoutada polo xélido vento e un inverno eterno. Non viven humanos, só seres adaptados a un frío extremo. No 1928, o zoólogo Ditlef Rustad que formaba parte dunha expedición norueguesa para proclamar Bouvet como un base para a caza de baleas capturou un peixe asombroso: non tiña escamas, era moi pálido (mesmo translúcido nalgunhas partes) e cunha mandíbula prominente como a dun crocodilo. Pero o máis insólito foron as súas branquias. No canto de ser vermellas como o viño, eran esbrancuxadas como a vainilla. Cando Rustad diseccionou o peixe, viu que o seu sangue era transparente. "Farvelöst Blood", escribiu no seu libro de notas. "Sangue incolora."

Os peixes-xeo son os únicos vertebrados sen glóbulos vermellos nin hemoglobina, a proteína que dá ao sangue a súa cor e transporta o osíxeno por todo o corpo. Aínda así, baixo esta anemia total non padecen consecuencias, xa que o osíxeno disólvese directamente no plasma. O segredo da súa evolución está ligado á historia do Océano Antártico. Cando a Antártida comezou a separarse do resto do mundo e a moverse cara ao sur, a auga circundante arrefriouse notablemente. A medida que descende a temperatura da auga, aumenta a solubilidad do osíxeno e, por tanto, a demanda de hemoglobina é inferior. Ademais, un número menor de eritrocitos diminúe a viscosidade do sangue e, en consecuencia, o gasto de enerxía. Esta é a tendencia xeral en augas xélidas, pero o caso dos peixes-xeo é, sen dúbida, excepcional e extremo.

Recentemente, os biólogos descubriron que o seu xenoma aínda conserva formas reminiscentes dos xenes da hemoglobina. Ao longo da evolución, ao ser relativamente prescindibles para a supervivencia nun ambiente glacial rico en osíxeno, foron acumulando mutacións que desvirtuaron a proteína. En última instancia, non supuxo precisamente un cambio beneficioso: o sangue dos peixes-xeo só pode transportar o 10% do osíxeno da maioría dos peixes. Algúns científicos propuxeron que a perda da hemoglobina, aínda que non é letal, é unha mala adaptación. Por sorte, teñen trucos para contrarrestar esta deficiencia: corazóns e vasos sanguíneos moi grandes (e densos), altos volumes de sangue circulante e un elevado gasto cardíaco para o bombeo. O seu sangue menos viscosa, grazas á ausencia de glóbulos vermellos, flúe a toda velocidade a baixas presións.

Os cambios neutros (ou neutralizados) poden permanecer, pero os que realmente son favorecidos pola selección natural son aqueles con algunha vantaxe adaptativa. A pesar de que as augas onde habitan achéganse a temperaturas de -2 °C, os peixes-xeo son capaces de sobrevivir e nadar sen conxelarse. Mentres o mar empeza a petrificarse, o seu sangue segue correndo. Moitas especies de peixes no Océano Antártico, incluíndo os peixes-xeo, producen proteínas anticongelantes cando as temperaturas caen por baixo do punto de conxelación da auga doce. Estas proteínas xúntanse aos cristais de xeo e impiden o seu crecemento. Así non rompen as células nin se xea o sangue. A aparición dos anticongelantes foi un préstamo dun xene ancestral que se duplicou accidentalmente. Unha copia permaneceu estable, pero a outra acumulou unha cantidade de mutacións que eventualmente lle proporcionou a función anticongelante. Na historia da evolución, o xurdimento de algo novo a partir de algo vello é unha constante.

O cambio climático non augura un bo futuro para os peixes antárticos e, menos aínda, para os peixes-xeo. Son máis sensibles aos cambios de temperatura que os peixes de sangue vermello. Non poden soportar a calor. Ademais un aumento das temperaturas leva un aumento da acidez do océano e, como resultado, un desequilibrio nos ecosistemas e as redes tróficas. A súa base alimenticia quedaría totalmente afectada e a súa morte máis próxima. Os peixes-xeo adaptáronse a un dos ambientes máis duros da Terra, durante o camiño perderon o vermello de sángrea pero sobreviviron con corazóns máis grandes. Ante as adversidades, nunca se lles xeou o sangue. Son sobreviventes da vida extrema, expertos en vivir baixo o xeo. A súa historia natural conta a adaptación ao frío glacial... esperemos que o guión non cambie.

FONTE:Óscar Cusó/Xornal El País/Ciencia