A CAPA DE OZONO SEGUE RACHÁNDOSE

Evolución do buraco na capa de ozono sobre a Antártida en outubro entre 1979 e 2017 / NASA/GSFC

A capa de ozono que protexe a vida na Terra da radiación ultravioleta segue debilitándose. Aínda que a súa manifestación máis visible, o buraco sobre a Antártida, está pechándose, a concentración de ozono atmosférico noutras latitudes do planeta segue baixando. Os científicos aínda non saben que está a rachar o ceo protector, aínda que sinalan dous posibles culpables, ambos os humanos: partículas de orixe industrial ou o cambio climático.

O ozono é un perigoso contaminante na capa máis baixa da atmosfera, na troposfera onde se desenvolve a vida. Pero nas capas altas, na estratosfera, é unha bendición. Alí, a entre os 16 e os 50 quilómetros de altura, un filtro de moléculas de ozono (formadas por tres átomos de osíxeno, O₃) atrapa ata o 99% dos raios ultravioleta e boa parte da radiación infravermella.

Cando en 1985 os científicos descubriron un xigantesco buraco neste manto sobre o casquete antártico saltaron todas as alarmas. En apenas dous anos, coa firma do Protocolo de Montreal, os gobernos de todo o mundo poñíanse de acordo para prohibir os clorofluorocarbonos (CFC). Estes compostos, presentes en frigoríficos, aparellos de aire acondicionado ou en aerosois, estaban a acabar co ozono. Aínda que a longa vida dos CFC prolongou a agonía, a concentración destas substancias xa se estaba reducindo. Diversos estudos estimaron que, para 2030, o ozono volvería aos niveis de 1980. Con todo, un estudo baseado en medicións de diversos satélites, globos atmosféricos e sofisticados modelos químico-climáticos acaba de desmontar aquelas estimacións.

Aínda que o ozono sobre os casquetes polares está a recuperarse e a súa concentración na parte superior da estratosfera aumentou nos últimos anos, nas capas medias e baixas da estratosfera a cantidade de O₃ por metro cúbico de aire non deixou de reducirse. A data é importante, xa que foi o ano no que as emisións de CFC alcanzaron o seu máximo. Desde entón, a súa prohibición notouse na atmosfera pero non na recuperación do ozono que debía seguirlle. Así, segundo o estudo, publicado na revista da Unión de Geociencias Europea, a concentración de ozono na parte superior da estratosfera, por encima dos 30 quilómetros, subiu en 0,8 unidades Dobson, unha medida para o espesor da capa de ozono. Con todo, nas capas media e baixa produciuse un descenso de 2,6 unidades Dobson. A baixada, ademais, foi na maior parte do planeta, entre o paralelo 60º norte (que pasa polos países nórdicos) e o paralelo 60º sur, xusto por encima do océano Antártico. O estudo tamén desvela outro fenómeno que non parece tranquilizador. A concentración de ozono na capa máis baixa da atmosfera non deixou de aumentar nos últimos anos. De feito, o aumento de O₃ na troposfera case iguala ao descenso observado na estratosfera. O problema é que, tan abaixo, o ozono fai máis dano que ben.

O problema é que os científicos non saben que está a impedir que, unha vez eliminados os CFC, a capa de ozono se recupere. Para os científicos hai dúas posibles causas. Por unha banda, unha serie de novos compostos, os VSLS (substancias de moi curta vida) que conteñen cloro e bromo, os mesmos químicos presentes nos CFC. Estas substancias úsanse como disolventes, decapantes ou desengrasantes. Se fosen estes VSLS todo podería solucionarse cun Protocolo de Montreal II. Pero hai outra posible causa: o cambio climático podería estar a alterar a circulación Brewer- Dobson, unhas correntes de aire que move o aire cara a e a través da estratosfera. De ser así, para resolver o problema da capa de ozono habería que afrontar o do cambio climático.

FONTE: M. Angel Criado/Xornal El País/Ciencia