CANDO MORRERÁ O ÚLTIMO HABITANTE DA TERRA?

Libro O planeta baleiro / Imaxe: casadellibro.com

Durante o primeiro semestre do ano pasado naceron en España 179.794 nenos e morreron 226.384 persoas. Fagan resta: son 46.590 cidadáns menos en só seis meses. Nunca desde que comezaron os rexistros históricos do Instituto Nacional de Estatística (INE) en 1941 contabilizouse un número tan baixo de nacementos e un número tan alto de defuncións. Segundo os cálculos do INE, o número de falecementos superará ao de nacementos no noso país durante polo menos os próximos 15 anos e España só seguirá gañando poboación ata o ano 2022 grazas á inmigración. As contas non saen. Se cada vez nace menos xente e morre máis xente, canto tardará España en quedar sen xente? Cando morrerá o último español? Cando se baleirará o mundo como nas pelis de ciencia ficción?

Os canadenses Darrell Bricker e John Ibbitson son os autores de O planeta baleiro, un provocador ensaio que chegou esta semana a España da man de Edicións B e que analiza o "shock do declive da poboación mundial". Unha tendencia que, evidentemente, non é exclusiva do noso país e que contradi as teorías que sosteñen que o problema do mundo é a  superpoblación e que pronto teremos que buscar apartamento no espazo exterior se non queremos vivir como sardiñas neste planeta.

Segundo Nacións Unidas, a poboación mundial pasará durante este século dos 7.000 aos 10.000 millóns e estabilizarase a partir do ano 2100. Un número crecente de  demógrafos, nos que se apoian Bricker e Ibbitson no seu libro, sosteñen que os cálculos da ONU son demasiado optimistas. A poboación do planeta, aseguran eles, chegará aos 9.000 millóns entre 2040 e 2060 e a partir de entón comezará a costa abaixo.

Pense en cantos fillos tiveron os seus avós, cantos tiveron os seus pais, cantos ten vostede e cantos teñen os seus fillos. Tente adiviñar agora cantos fillos terán os seus netos ou os seus  bisnietos.  Tic,  tac,  tic,  tac... "Unha vez que comece o declive, nunca terminará", din Bricker e Ibbitson.

Por que se equivoca a ONU? "Porque non ten en conta a aceleración da urbanización no mundo en desenvolvemento. O 55% da poboación humana vive agora en cidades. Os nenos deixaron de ser un activo para traballar no campo e convertéronse nunha responsabilidade, noutra boca para alimentar", explica  Ibbitson. "Nas cidades, as mulleres teñen maior acceso á educación. A educación leva ao  empoderamiento, e as mulleres  empoderadas a miúdo elixen ter menos fillos que as súas nais. O poder da relixión e as presións dos lazos familiares tamén se  erosionan nas contornas urbanas".

No ano 2007, a ONU declarou que, por primeira vez, o mundo era máis urbano que rural pero non calibrou as consecuencias. Os autores do ensaio deron a volta ao mundo para contrastar a súa teoría e os números son alarmantes. A principios do século  XIX as mulleres brancas en Estados Unidos tiñan unha media de sete fillos. Ao longo dese século, o índice de fertilidade reduciuse á metade. Antes da Segunda Guerra Mundial, a taxa xa descendera ao 2,2 e hoxe apenas chega ao 1,8, por baixo dos 2,1 bebés por muller que necesita un país para manter unha taxa poboacional estable. En España, a cifra é aínda peor: cada muller trae ao mundo a 1,3 nenos.

Segundo Alejandro Macarrón Larumbe, director da fundación Renacemento Demográfico e autor de Suicidio demográfico en Occidente e medio mundo, a poboación española será en 2100 a metade da actual e o país perdería case dous terzos da súa poboación activa. A nosa taxa de fertilidade é das máis baixas de Europa, onde o índice medio é do 1,6. "Non creo que se faga o necesario para reverter a situación se non nos asustamos de verdade, porque a baixa natalidade é parte central do noso modelo de sociedade", alerta.

Seguimos a travesía. En Italia, en 2015 naceron menos nenos que en toda a súa historia. "Somos un país moribundo", lamentábase entón a súa ministra de Sanidade. En 2060 Portugal podería perder a metade da poboación e, segundo estimacións da ONU, os países do Leste de Europa perderían desde 1990 uns 18 millóns de persoas, o equivalente a toda a poboación de Holanda.

Entre 2010 e 2015, Xapón, a sociedade máis anciá da Terra, perdeu outro millón de persoas e o crecemento de África pronto non será suficiente para soster o planeta. "En todo o continente africano as nenas que van á escola cada ano son máis que as que foron o ano anterior e xa sabemos en que desemboca isto", escriben  Bricker e  Ibbitson.

Cal é a situación que máis lles impactou neste percorrido polo mundo? "Sorprendeunos a cantidade de mulleres en Brasil que optaron polas  cesáreas cando querían que o próximo fillo fose o último, de modo que o médico tamén puidese realizarlles unha  ligadura de trompas. Alí chámano pechar a fábrica", conta John  Ibbitson. "E cando as mulleres dos barrios pobres de Nova Deli falábannos de como soportaban a presión das súas familias para ter máis fillos démonos conta de que non quitaban a vista das súas  smartphones. Xa teñen todo o coñecemento nas súas mans e iso significa que pronto poderán exercer algún control sobre o seu futuro".

Fronte ás teorías do último medio século que alarmaban sobre a explosión demográfica e a falta de recursos do planeta,  Ibbitson asegura que as noticias para o medio ambiente son polo menos alentadoras. "Se, como predín os  demógrafos disidentes, a poboación humana se estanca nos 9.000 millóns, isto axudará na loita para conter o quecemento global". A cambio, será moi complicado (xa o está sendo) para os Gobernos de todo o mundo soster os programas de atención médica e o sistema de pensións: "Cada vez hai menos nenos para xerar crecemento económico".

- Cal é a solución?

- A inmigración é a única solución a curto e medio prazo. Pero moitos países consideran que a noción de tantos estranxeiros na súa terra é inaceptable. Para eles, o declive será inevitable. En calquera caso, a medida que os países en desenvolvemento baixan as súas taxas de natalidade, os inmigrantes poderían ser un día difíciles de conseguir.

- No seu libro sosteñen que Corea do Sur podería ser o país máis vello da Terra e se se mantén a tendencia actual, o último coreano morrería cara a 2750. Cando morrerá o último habitante da Terra?

- Confiamos en que moito antes de 2750, os patróns de poboación cambien, aínda que non podemos predicir como ocorrerá. Talvez a xente senta soa e comece a facer moitos bebés novamente. Pero neste século, polo menos, o declive da poboación dominará a economía e a política do mundo desenvolto, e cada vez máis tamén do mundo en desenvolvemento. China comezará a perder poboación en poucos anos. Só pensen niso.

FONTE: Rodrigo Terrasa/elmundo.es