SEIS IDEAS FILOSÓFICAS SOBRE A PANDEMIA PARA POÑER EN PRÁCTICA O NOSO PENSAMENTO CRÍTICO

Ideas de cinco filósofos para poñer en práctica o noso pensamento crítico sobre a pandemia:

1. A importancia da investigación científica. Eulalia Pérez Sedeño, profesora no Instituto de Filosofía do CSIC e autora de “Las ’mentiras’ científicas sobre las mujeres”, explica que a pandemia puxo de manifesto “a necesidade de que o Estado financie a ciencia básica” para garantir a investigación en campos nos que “os beneficios poden non ser inmediatos”. Nin sequera a medio prazo.

Pon o exemplo de Margarita Salgas, bióloga que creou unha tecnoloxía que revolucionou as probas de ADN e cuxa patente reportou ao CSIC máis de seis millóns de euros. Non o fixo buscando ningunha aplicación práctica: o obxectivo das súas investigacións en bioloxía molecular era aprender máis sobre como funciona o ADN e como se transmite a información que contén. As propia Salas, falecida en 2019, explicou que “hai que facer investigación básica de calidade, pois desta investigación sairán resultados que non son previsibles a priori e que redundarán en beneficio da sociedade",

Pérez Sedeño engade que é importante que esta investigación fágase en entidades públicas, xa que así é máis fácil que os resultados “estean ao alcance de todo o mundo”.

2. A pose moral. Así traduce Antonio Gaitán, coautor de "Una introducción a la ética experimental", o concepto "moral grandstanding", acuñado por Justin Tosi e Brandon Warmke. Con este termo, que tamén se pode traducir por “exhibicionismo moral”, estes filósofos estadounidenses refírense aos discursos esaxerados e hipermoralistas, que mostran unha indignación impostada ou fóra de ton. O obxectivo non é expoñer razóns, alimentar un debate ou chegar a acordos cos demais, senón que os interlocutores (ou seguidores en redes sociais) poidan ver que estamos no bando que consideramos correcto, o "dos bos".

Trátase dunha actitude, explica Gaitán, que “devalúa o debate moral”. Fai máis difícil chegar a acordos e contribúe á polarización, ademais de dar unha falsa sensación de consenso, como cando un político di que algo é de sentido común sen que o sexa necesariamente. Este exhibicionismo da indignación e da moralina “incrementa a intolerancia cara ás ideas alleas”, o que ademais acaba provocando que se expulse a moita xente do debate público, deixando a conversación en mans dos máis agresivos ou  grandilocuentes.

3. A soberanía tecnolóxica. Eurídice Cabañes, fundadora da asociación cultural Arsgames, lembra que, co confinamento, o espazo público está a ser estes días case de maneira total dixital: “Deixamos de habitar as rúas e interactuamos a través de espazos dixitais”. Estes espazos son de xestión privada e non pública, con normas de participación decididas por corporacións. “A cidadanía dixital está privatizada, mesmo no caso das entidades públicas”, que teñen, por exemplo, contratos de almacenamento dixital con Amazon.

Cabañes tamén lembra que moitas escolas están a usar para as clases a distancia a Suite de Google, entre outras aplicacións similares, que pode almacenar e vender datos a terceiros. Esta práctica pode ser especialmente perigosa en ámbitos como a educación e a sanidade. Todo isto non é novo, pero “o confinamento supuxo un salto brutal. Por exemplo, todas as clases pasaron de presenciais a dixitais dunha plumada”.

4. O cosmopolitismo. Para Eduardo Infante, “unha das cousas que nos mostrou o virus é a artificiosidad das nosas fronteiras e as incapacidades da Estado-nación”. O filósofo lembra que “o que estamos a vivir é un problema global". Os virus "non distinguen nacións nin clases sociais, e os problemas globais esixen solucións globais”. Infante apunta que “esta crise desvélanos, unha vez máis, que somos vulnerables e interdependientes”. E engade: “O orgullo de sentirse español, catalán ou estadounidense, non cura esta enfermidade e ningunha bandeira detén o virus”.

5. A violación epistémico. Esta violación ocorre cando un experto nun terreo pasa de forma clara o seu campo de estudo e fala dun tema sobre o que carece de datos ou dos coñecementos para avaliar eses datos. O termo foi acuñado polo filósofo estadounidense Nathan Ballantyne en 2016.

Para evitar esta violación hai tres respostas posibles. Dous delas son obvias: formarnos nesas disciplinas ou reducir o foco da nosa investigación. Ballantyne lembra respecto diso con ironía que “tanto o traballo duro como a modestia son incómodos”. A terceira vía, que é a que lle parece máis interesante a Antonio Gaitán, quen nos propón a idea, pasa pola colaboración entre profesionais de diferentes ámbitos.

Gaitán cre que é conveniente aplicar este concepto tamén aos filósofos: “En moitas ocasións, traspasamos a barreira da nosa disciplina. Non é algo malo en si mesmo, pero si é problemático e un sinal de arrogancia”.

6. Meditar sobre a morte (e sobre a vida). Desde a propia filosofía tentouse ver a morte con indiferenza (como propoñía Epicteto), como unha ganancia (Sócrates) ou como un mal, unha perda (Sartre). Pero Ana Carrasco Conde propón cuestionar que sexa unha fronteira, un límite ou un final de traxecto: “Non somos mortais ao final da nosa vida, senón durante toda ela”.

Vida e morte “non son conceptos antagónicos, senón que son en gran medida complementarios”, explica a filósofa. A autora propón ter en conta non só a duración da vida senón, sobre todo, a súa intensidade, para “enchela de sentido e de algo que nos realice a nós mesmos”, que non adoita ser nin o traballo nin os produtos que acumulamos. E resume: “O contrario a vivir non é morrer, senón malvivir”. E aprender a morrer, un tema filosófico clásico, é en realidade “aprender a vivir”.

Todo isto tamén está relacionado coa perda, é dicir, non só habemos de reflexionar acerca da nosa morte, senón tamén sobre a dos nosos seres queridos. Carrasco Conde explica que esta ausencia é dolorosa, pero ao lembrar ás persoas que nos deixan, ao facer que protagonicen os nosos relatos, “o outro forma parte da túa vida, da túa vivir”. A filósofa tamén sinala que as dificultades para despedirse dos seres queridos estes días poden facer especialmente difícil esta transición.

FONTE: Jaime Rubio Hancok/verne/elpaís.com