OS HUMANOS LEVAMOS CONTAMINANDO O PLANETA MOITO MÁIS TEMPO DO QUE PENSABAMOS

Os científicos atoparon unha alta concentración de tisne procedente de Nova Zelandia en núcleos de xeo na isla James Ross, na Antártida / Jack Triest

Hai xa varios anos, mentres analizaban mostras de núcleos de xeo da illa James Ross na Antártida, os científicos Joe McConnell, Nathan Chellman e Robert Mulvaney descubriron algo inesperado: un aumento substancial nos niveis de tisne que comezou ao redor do ano 1300 e que continuou despois ata os nosos días.

O tisne, ou carbono negro, é unha partícula absorbente de luz que procede de fontes de combustión como a queima de biomasa (por exemplo, incendios forestais) e, máis recentemente, da combustión de combustibles fósiles. Traballando en colaboración cun equipo internacional de científicos do Reino Unido, Austria, Noruega, Alemaña, Australia, Arxentina e a EE.UU., McConnell, Chellman e Mulvaney propuxéronse descubrir as orixes dese estraño aumento do carbono negro capturado nos xeos antárticos.

Os achados do equipo, publicados en Nature, apuntan a unha fonte que ninguén esperaba: as antigas prácticas de queima de terras maoríes en Nova Zelandia, realizadas a unha escala tal, que impactaron a atmosfera en gran parte do hemisferio sur e eclipsaron outras emisións preindustriales que se produciron na rexión durante os últimos 2000 anos.

"A idea de que naquel momento da historia os seres humanos causasen un cambio tan significativo nos niveis de tisne atmosférico a través das súas actividades de desmonte resulta bastante sorprendente -explica McConnell, que dirixiu o estudo-. Adoitabamos pensar que ao retroceder uns centos de anos poderiamos ver un mundo preindustrial prístino, pero neste estudo queda claro que os seres humanos impactaron o medio ambiente sobre o Océano Austral e a Península Antártica durante polo menos os últimos 700 anos".

Para identificar sen erros a fonte do tisne, os investigadores analizaron unha serie de seis núcleos de xeo colleitados da illa James Ross e a Antártida continental utilizando un sistema analítico desenvolvido por primeira vez no laboratorio de McConnell en 2007. Aínda que os núcleos de xeo da illa James Ross mostraron un aumento notable do tisne a partir do ano 1300, con niveis que triplicáronse durante os 700 anos seguintes e alcanzaron o seu punto máximo durante os séculos XVI e XVII, os niveis medidos en diversos puntos da Antártida continental durante o mesmo período de tempo mantivéronse relativamente estables.

Andreas Stohl, da Universidade de Viena, levou a cabo simulacións de modelos atmosféricos de transporte e deposición de carbono negro ao redor do hemisferio sur que apoian os achados. "A partir dos nosos modelos e do patrón de deposición sobre a Antártida observado no xeo -explica-, está claro que Patagonia, Tasmania e Nova Zelandia foron os puntos de orixe máis probables do aumento das emisións de tisne a partir do 1300".

Para afinar aínda máis o resultado, os científicos consultaron todos os rexistros dispoñibles de antigos incendios en cada unha do tres rexións. E ao final, só quedou unha posibilidade viable: Nova Zelandia, onde os rexistros de carbón vexetal mostraron un aumento importante na actividade de incendios a partir do ano 1300. Esta data coincide coa chegada estimada, a colonización e a posterior queima de gran parte das áreas boscosas de Nova Zelandia por parte do pobo maorí.

Unha conclusión sorprendente, dada a superficie relativamente pequena de Nova Zelandia e a distancia (case 7.300 km), que o fume tivo que percorrer para chegar ao lugar onde foi extraído núcleo de xeo na illa James Ross.

"En comparación coa queima natural en lugares como o Amazonas, ou o sur de África ou Australia, non se esperaría que a queima maorí en Nova Zelandia tivese un gran impacto, pero si sobre o Océano Austral e a Península Antártica -asegura pola súa banda Nathan Chellman-. Poder usar rexistros de núcleos de xeo para mostrar impactos na química atmosférica que se estenderon por todo o Océano Austral, e poder atribuír iso á chegada e o asentamento dos maoríes en Nova Zelandia hai 700 anos foi algo realmente asombroso".

Estes achados resultan importantes por varias razóns. Primeiro, os resultados teñen importantes implicacións para a nosa comprensión da atmosfera e o clima da Terra. Os modelos climáticos modernos baséanse en información precisa sobre o clima pasado para facer proxeccións para o futuro, especialmente sobre as emisións e concentracións de tisne, que absorbe a luz e está vinculado ao equilibrio radioactivo da Terra. Aínda que a miúdo asúmese que o impacto humano durante a época preindustrial foi insignificante en comparación co fondo ou a queima natural en incendios, este estudo proporciona nova evidencia de que as emisións das queimas feitas polo home impactaron a atmosfera da Terra e posiblemente o seu clima moito antes, e a escalas moito maiores, do que previamente se imaxinou.

En segundo lugar, os restos da queima de biomasa son ricos en micronutrientes como o ferro. O crecemento de fitoplancto en gran parte do Océano Austral está limitado polos nutrientes, polo que as consecuencias das grandes queimas dos maoríes probablemente resultaron en séculos de aumento do crecemento do fitoplancto en grandes áreas do hemisferio sur.

E en terceiro lugar, os resultados refinan o que se sabe sobre o momento da chegada dos maoríes a Nova Zelandia, un dos últimos lugares habitables da Terra en ser colonizados por humanos. As datas de chegada dos maoríes baseadas en datas de radiocarbono varían do século XIII ao XIV, pero a datación máis precisa posible grazas aos rexistros de núcleos de xeo sinala o inicio da queima a gran escala dos primeiros maoríes en Nova Zelandia en 1297, cunha incerteza de apenas 30 anos.

"A partir deste estudo -di McCornell- e doutros traballos previos que o noso equipo realizou, como a contaminación por chumbo de 2.000 anos de antigüidade no Ártico causada pola antiga Roma, está claro que os rexistros de núcleos de xeo resultan extremadamente valiosos para coñecer os impactos humanos pasados no medio ambiente. Incluso as partes máis remotas da Terra non eran necesariamente prístinas na época preindustrial".

FONTE: Jose M. Nieves/abc.es/ciencia