RESTAURAR MUNDOS PERDIDOS PARA COMBATER O CAMBIO CLIMÁTICO

Gabriel García Márquez titulou unha das súas columnas: “O campo, ese horrible lugar onde os polos paséanse crus”. Aludía o escritor á crecente distancia entre o urbano (a cidade) e o rural (o campo) para os europeos dos anos 80. Eran as primeiras xeracións de nenos que descoñecían todo sobre a natureza dos polos, excepto aquela que sae asada do forno, e as primeiras xeracións de polos alleos ao terror de ser perseguidos polas incansables crías humanas.

O campo convertíase nun mundo perdido; aínda que o certo é que o planeta vive nunha espiral de cambio constante onde a maior certeza é, precisamente, o cambio. No caso da contorna natural, antes de converterse no rural, fora outro mundo perdido cun nome moito máis emocionante: o salvaxe. Hoxe, algúns científicos suxiren que recuperar aquel mundo salvaxe perdido podería axudarnos a loitar contra o cambio máis preocupante de nosa era, o climático.

Renos en Finlandia / Carl-Johan Utsi/© Rewilding Europe

No Pleistoceno tardío, hai uns 14.000 anos, os humanos modernos (Homo sapiens), xa chegaran a Europa. Naquela época, cara ao final do último período glacial, leóns, renos, cabalos salvaxes e bisontes paseaban por Europa e lendarios mastodontes por América do Norte. A evidencia científica indica que o salvaxe asomábase entón ao precipicio, debido en parte á intensa actividade de caza practicada polos humanos.

Tras miles de anos de agricultura e gandaría, e de deterioración masiva dos ecosistemas, as poboacións de anfibios, peixes, réptiles, mamíferos e aves diminuíron de forma global case un 60% entre 1970 e 2014. Esta perda non só implica a case total desaparición de especies carismáticas como o rinoceronte branco, o oso panda, o tigre de Bengala ou o elefante de Sumatra, senón tamén das súas funcións nos ecosistemas.

Para restaurar estes mundos perdidos, a ciencia da conservación utiliza cada vez máis o chamado trophic rewilding: a reintrodución de animais desaparecidos ou con poboacións moi pequenas, desde elefantes a tartarugas xigantes, de rinocerontes a bisontes, para restaurar as cadeas tróficas (o famoso quen come a quen na natureza) e que os ecosistemas se regulen por si mesmos.

O caso máis famoso é a reintrodución do lobo no Parque Nacional de Yellowstone (EEUU) nos 90, e case o único do que se pode asegurar que o ecosistema cambiou: diminuíu a densidade de cervos e recuperáronse grandes zonas de bosque. O rewilding refírese agora non tanto a unha forma de conservación de especies ao bordo do esvaecemento absoluto, como o lince ibérico en España, senón a “resilvestrar” grandes extensións de territorio especialmente con grandes herbívoros.

Lobos rodean a un bisonte no Parque Nacional de Yellowstone / National Park Service

Os biólogos máis intrépidos pregúntanse, mesmo, se o rewilding podería afectar ao clima. No Ártico, por exemplo, a situación é tan extrema que en poucos anos o xeo no verán poida que só exista como recordo. As plantas termófilas invaden a tundra polo aumento de temperatura global, mentres o xeo derrétense inexorablemente e diminúe o albedo, a radiación solar que reflicte a Terra e que é maior no xeo e a neve, o que á súa vez aumenta o quecemento. Algúns climatólogos chámano a “espiral ártica da morte”.

Neste delicado mundo, os renos salvaxes e o boi almizclero son os únicos grandes herbívoros. Os renos, con todo, diminuíron ao redor dun 56% en menos de 20 anos. Ao tratarse dos únicos consumidores do exceso de plantas, unha investigación recente propón reforzar as súas poboacións para controlar a vexetación e aumentar o albedo.

O estudo suxire tamén encher de grandes herbívoros as selvas tropicais, que estanse a substituír por campos de palma e soia, argumentando que a perda de fauna limita a dispersión de sementes e con iso a capacidade de rexeneración dos bosques que absorben CO₂. Por último, os autores propoñen substituír o gando tradicional (vacas, cabras ou ovellas) por grandes herbívoros non rumiantes; por exemplo cabalos, que producen menos metano (un gas de efecto invernadoiro) nos seus sistemas dixestivos.

Cabalos salvaxes / Pxhere

A pesar do cativador que pode ser volver ver bisontes repoboando as terras de Europa, xa existen nalgunhas granxas, o rewilding non está exento de críticas. Ao biólogo Miguel Delibes de Castro, exdirector da Estación Biolóxica de Doñana e un dos maiores expertos na conservación do lince ibérico, a idea non o convence: “O mundo cambia moi rápido e é un pouco utópico pensar que podemos reconstruír un ecosistema de hai tempo”, di. “Como idea é algo bonito, atractivo e xera entusiasmo, pero é dubidoso que esa sexa unha forma razoable de conservar a natureza a escala global, de investir a tendencia de destrución”.

Segundo Delibes de Castro, está a perderse natureza a un ritmo moito máis rápido do que o rewilding pode aspirar a contrarrestar, polo que sería preferible dedicar os grandes esforzos a conservar o que se está deteriorando agora, antes que a recuperar o que xa se deteriorou. “O cambio climático vai moi rápido”, advirte. “Non podemos dicir: a ver se dentro de 100 anos bebemos leite de egua e comemos carne de cabalo… Pode ser, pero para entón onde estará o nivel do mar, o CO₂…? É máis urxente tentar parar as emisións de CO₂.”

FONTE: Eugenia Angulo/bbvaopenmind.com/ciencia/medioambiente