O PANGOLÍN, O ANIMAL MÁIS ESTRAÑO E DESEXADO DO MUNDO

Cando se convidou ao famoso naturalista David Attenborough a elixir os dez animais ameazados que salvaría da extinción, un dos elixidos foi o misterioso pangolín, o único mamífero con escamas do planeta, “un dos animais máis entrañables que xamais atopei e vítima dun masivo comercio ilegal, principalmente con destino a China”, segundo Attenborough. El descubriuno tras rescatar un exemplar dunha pota en Asia durante a rodaxe dun documental e agora nós repasamos que o fai tan diferente e cobizado.

Un pangolín de terra xigante. Crédito / David Brossard

O certo é que case todo, desde o seu singular aspecto (que lle valeu descricións tales como “oso formigueiro con escamas” ou “alcachofa con patas”), ata a súa cómica e humanoide capacidade para erguerse sobre as súas dúas patas traseiras e, co sustento que lle proporciona a súa poderosa cola prensil, avanzar bamboleándose. Isto conveteuno nun dos poucos mamíferos (xunto a humanos e algúns primates e canguros) que practican o bipedalismo.

O pangolín é tamén o único mamífero con  escamas, similares ás de peixes e réptiles, mentres que a  coraza do armadillo é de natureza ósea. Esas escamas forman unha armadura que recubre a parte superior da cabeza, todo o dorso e a cola, pero non a cara, a gorxa, o ventre e a parte interior das patas. Sérvelle como protección fronte aos seus depredadores: cando sente ameazado, enrólase sobre si mesmo ata converterse nunha bóla acoirazada.

A cabeza do  pangolín é pequena, comparada co corpo, e alongada. Ten un fuciño tubular e unha boca desdentada, cunha estreita, musculada e pegañenta lingua (lubricada por unhas enormes glándulas salivares) que introduce en formigueiros e termiteiros para alimentarse a diario de decenas de miles destes insectos. E dixíreos coa axuda de pequenos seixos que acumula no estómago.

O pangolín ten un fuciño tubular e unha boca desdentada, cunha estreita, musculada e pegañenta lingua / US Fish & Wildlife Service

A súa lingua é tan longa como todo o corpo e está unida pola súa base a un óso da pelvw. Mentres non a emprega permanece enrolada nunha especie de peto ou saco no interior da gorxa, o que limita en gran medida a súa capacidade de  vocalización. De feito, os  pangolíns comunícanse entre si mediante sinais químicos que segregan a través dunhas glándulas especiais, aproveitando que posúen un extraordinario sentido do olfacto, que compensa unha pobre visión e oído.

Aínda que durante un tempo os pangolíns foron agrupados xunto a armadillos e osos formigueiros no superorden Edentata, actualmente considérase que os parecidos e paralelismos entre uns e outros son consecuencia dun proceso de evolución converxente.

De feito, os pangolíns son tan singulares que se definiuse unha orde, Pholidota, integrado unicamente polas oito especies de pangolíns coñecidas: catro asiáticas e catro africanas, entre elas o pangolín xigante. Estas especies diferéncianse, ademais de por a súa procedencia, polo seu tamaño e polo seu modo de vida arbóreo ou terrestre: as especies máis pequenas (arbóreas) apenas alcanzan o 2 Kg. Pola contra o  pangolín xigante (terrestre) pode superar o 30 Kg.

Pero aínda hai moitos aspectos da súa natureza e comportamento que se descoñecen: como se emparellan e aparéanse, canto dura a xestación, canto viven en liberdade ou se o seu comportamento é máis ou menos territorial.

Cando sintese ameazado, o pangolin enrólase sobre si mesmo eta convertirse nunha bola acoirazada / Esther Simpson

Isto é debido a que son animais moi tímidos, solitarios e nocturnos, que cando ven forzados a convivir ou son arrincados da súa contorna e trasladados estrésanse excesivamente: desenvolven úlceras, deixan de alimentarse, vólvense agresivos e acaban por morrer. E o peor é que, ao ritmo actual, o pangolín acabará por extinguirse sen que se cheguen a resolver moitas destas cuestións.

Hai unha crecente e masiva demanda destes animais desde Asia, especialmente desde China e Vietnam, onde se pagan grandes sumas pola súa carne e as súas  escamas. Tras esta crecente demanda atópase o crecemento económico en ambos os países, nos que comer pangolín é unha demostración de riqueza. Así, os adiñeirados homes de negocios acoden a exclusivos restaurantes en compañía de amigos e colegas e encargan un exemplar vivo, que é presentado na mesa antes de ser sacrificado ante aos comensais. Con iso deixan claro que os seus negocios van vento en popa e que poden afrontar calquera investimento. Por un pangolín vivo páganse ata 1.000 dólares, e 300 polo quilo de carne.

Gran parte dos pangolíns capturados en Asia destínanse a restaurantes, o que á súa vez provocou que a demanda se traslade a África (o outro continente onde hai pangolíns), que se converteu no segundo gran mercado e subministrador destes animais. Con todo, e debido á extremada sensibilidade e estrés que acusan e que impide que sobrevivan ao traslado, os pangolíns africanos destínanse sobre todo aos mercados de carne e para a subministración de escamas aos establecementos de medicina tradicional, onde alcanzan os 3.000 dólares o quilo

Os pangolíns capturados en Asia destínanse a restaurantes e á medicina tradicional / Dan Bennett

As distintas medicinas tradicionais orientais concédenlles toda clase de virtudes e poderes  curativos ás súas escamas. Por exemplo, o tratado oficial de medicina tradicional vietnamita recoméndaas como vigorizante, para mellorar a circulación sanguínea, curar úlceras e favorecer a secreción de leite materno; tamén para tratar a acne e a  escrófula. E outras medicinas tradicionais prescríbenas como cura para a artrite e mesmo o cancro.

Aínda que o certo é que as escamas do pangolín só son placas ou depósitos de células fortemente queratinizadas. É dicir, están recheas da proteína queratina, do mesmo xeito que os cornos de rinoceronte… e as uñas humanas. Tal e como o expresa a  conservacionista Maria Diekmann, “obterían o mesmo efecto mordéndose a uñas”. Pero, “trátase dunha crenza tan antiga e tan arraigada que resulta difícil cambiar”.

De momento, as 182 nacións que subscribiron o Convenio sobre o Comercio Internacional de Especies Ameazadas (CITES) chegaron a un acordo para a total prohibición do comercio de pangolíns.

Ademais, e liderada polo propio Attenborough, púxose en marcha unha campaña mediática para concienciar á poboación e salvar ao pangolín.

FONTE: Miguel Barral/bbvaopenmind.com/ciencia