Cando os científicos estudan a habitabilidade doutros sistemas estelares, existe unha condición sine qua non; non suficiente, pero si imprescindible para que o planeta en cuestión sexa candidato á existencia de vida: pode existir auga líquida? Coñecemos vida sen osíxeno ou sen luz, pero non sen auga. Aínda que a ciencia ficción e a especulación imaxinaron outras bioquímicas non acuosas en condicións moi diferentes ás terrestres, está por demostrar que sexan viables. Pero polo menos aquí, na Terra, a auga é o primeiro requisito para que este siga sendo un planeta vivo. Por tanto, e se falamos dunha transición necesaria cara a un mundo máis sostible, a auga é o primeiro ítem na lista de recursos esenciais que debemos protexer para a nosa supervivencia e a de toda a vida terrestre.
Case unha 97% da auga da Terra é auga salgada. Do doce restante, o 68% está atrapada en xeos e glaciares / Sam Sommer
E con todo, se atendemos aos datos que se publican, calquera pensaría que corremos un urxente e grave risco de quedarnos sen este recurso esencial: utilízanse 1.500 litros de auga para producir un quilo de gran, 10 veces máis se o quilo é de carne, entre 400 e 11.000 litros para obter un de leite, e mesmo un cultivo tan básico para a humanidade como o arroz gasta auga a razón de 3.400 litros por quilo (con estimacións que varían desde algo menos de 3.000 ata 5.000). Os alimentos que cada un consumimos cada día requiriron unha media de 3.000 litros de auga, que se disparan ata os 9.000 para os cidadáns de EEUU. Pero non se trata só da produción de alimentos: fabricar unha camisa de algodón emprega case 3.000 litros de auga, ou preto de 4.000 uns pantalóns vaqueiros. Todo isto é o que se coñece como auga virtual, fronte á auga real que consumimos directamente.
Con cifras tan mareantes, cunha poboación mundial que se achega aos 8.000 millóns e que non para de medrar, diríase que nos encamiñamos inexorablemente cara a unha apocalipse hídrica no que pronto non teremos auga para fabricar alimentos ou produtos de consumo, ou nin tan sequera para beber. Ao estilo das calculadoras de pegada de carbono que tanto proliferaron na internet, existen tamén outras similares para calcular o impacto hídrico das nosas vidas e actividades. E calquera que teña a curiosidade de comprobar a súa pegada hídrica atoparase cunha cifra de miles de litros, case só polo feito de existir.
Pero do mesmo xeito que os expertos teñen as súas reservas e as súas matizacións respecto a as calculadoras de pegada de carbono, tamén advirten acerca das de pegada hídrica. Non se trata de que as cifras (que poden variar en gran medida segundo as estimacións) sexan erróneas, senón máis ben de que os propios conceptos o son; debe entenderse ben de que estamos a falar cando citamos os miles de litros necesarios para obter tal produto. Segundo Judith Thornton, Low Carbon Manager da Universidade de Aberystwyth (Reino Unido), “a realidade é que o concepto de pegada non pode usarse para a auga dun modo que sexa ambientalmente significativo”. “As pegadas hídricas carecen de validez científica, e realmente non nos din nada moi útil sobre o impacto ambiental do uso da auga”, engade.
Con cifras tan mareantes, cunha poboación mundial que se achega aos 8.000 millóns e que non para de medrar, diríase que nos encamiñamos inexorablemente cara a unha apocalipse hídrica no que pronto non teremos auga para fabricar alimentos ou produtos de consumo, ou nin tan sequera para beber. Ao estilo das calculadoras de pegada de carbono que tanto proliferaron na internet, existen tamén outras similares para calcular o impacto hídrico das nosas vidas e actividades. E calquera que teña a curiosidade de comprobar a súa pegada hídrica atoparase cunha cifra de miles de litros, case só polo feito de existir.
Pero do mesmo xeito que os expertos teñen as súas reservas e as súas matizacións respecto a as calculadoras de pegada de carbono, tamén advirten acerca das de pegada hídrica. Non se trata de que as cifras (que poden variar en gran medida segundo as estimacións) sexan erróneas, senón máis ben de que os propios conceptos o son; debe entenderse ben de que estamos a falar cando citamos os miles de litros necesarios para obter tal produto. Segundo Judith Thornton, Low Carbon Manager da Universidade de Aberystwyth (Reino Unido), “a realidade é que o concepto de pegada non pode usarse para a auga dun modo que sexa ambientalmente significativo”. “As pegadas hídricas carecen de validez científica, e realmente non nos din nada moi útil sobre o impacto ambiental do uso da auga”, engade.
A auga que temos, se se representa sobre o volume da Terra, vese como unha simple pinga / US Geological Survey/Woods Hole Oceanographic Institution
Por encima de todos estes datos rexe un principio básico obvio: a auga non se crea nin se destrúe, e por tanto a que temos na Terra é a mesma que tivemos e teremos; uns 1.386 millóns de quilómetros cúbicos, unha cifra enorme, pero que se se representa sobre o volume da Terra vese como unha simple pinga, segundo o gráfico creado por científicos do US Geological Survey e a Woods Hole Oceanographic Institution. Aquí está comprendida toda a auga, desde a que cobre o 71% da superficie terrestre ata a que xace encerrada no máis profundo do subsolo, desde a que forma os xeos ata a que contén o noso corpo. A inmensa maioría deste total, case un 97%, é auga salgada; do doce restante, o 68% está atrapada en xeos e glaciares. A auga doce líquida aparece na imaxe da Terra como unha pequena salpicadura cun volume de algo máis de 10,6 millóns de km3. Pero o 99% disto está baixo terra; se nos restrinximos á que temos á nosa disposición en ríos e lagos, é unha mota apenas distinguible no gráfico, cun volume de só 93.000 km3. Por tanto, si, é un recurso escaso e precioso.
Pero que nunca imos perder, porque é un recurso renovable; a auga circula a través do ciclo hidrolóxico alternando entre os seus estados líquido, sólido e gaseoso, entre os océanos, a superficie da Terra e o seu interior. Este ciclo serve aos científicos para clasificar tres tipos de pegada hídrica: a verde refírese ao consumo de auga de choiva, a azul ao auga subterránea ou superficial, e a gris contabiliza o volume de auga necesaria para diluír os contaminantes de modo que a auga resultante cumpra os estándares de calidade.
En 2011 investigadores da Universidade de Twente (Países Baixos) publicaron un estudo destinado a cuantificar en alta resolución a pegada hídrica da humanidade. Para o período de 1996 a 2005, o resultado é unha media de 9.087 km3 ao ano, é dicir, un equivalente aproximado á décima parte de toda a auga dos ríos e lagos do planeta. O 74% desta pegada é verde, o 15% gris e o 11% azul. Noutras palabras, a gran maioría desta pegada hídrica afecta a auga de choiva. En termos de media por persoa, cada ser humano utilizamos 1.385 m3 de auga ao ano.
Por sectores, o 92% da pegada hídrica total corresponde á agricultura e a gandería; a produción de alimentos é tamén un dos grandes emisores de gases de efecto invernadoiro (GEI), pero en cuestión de uso de auga é o primeiro responsable. Se se promedian as cifras ao consumidor global, resulta que os cereais teñen a maior carga de pegada hídrica, o 27%, por encima da carne (22%) e o leite (7%). Con todo, esta aparente discrepancia cos datos citados máis arriba débese a que o consumo de cereais no mundo é moito maior. Nunha comparación directa entre distintas dietas elaborada en 2018 por investigadores da Comisión Europea, comer menos carne e máis pescado e verduras pode reducir a pegada hídrica, ata nun 55% no caso dunha alimentación vexetariana. Outros cálculos coinciden en que as alternativas aos produtos animais aforran auga: a produción de leite de soia consome algo máis da cuarta parte de auga que a de vaca; tamén o leite de améndoas, de arroz ou de avea requiren considerablemente menos auga.
Pero que nunca imos perder, porque é un recurso renovable; a auga circula a través do ciclo hidrolóxico alternando entre os seus estados líquido, sólido e gaseoso, entre os océanos, a superficie da Terra e o seu interior. Este ciclo serve aos científicos para clasificar tres tipos de pegada hídrica: a verde refírese ao consumo de auga de choiva, a azul ao auga subterránea ou superficial, e a gris contabiliza o volume de auga necesaria para diluír os contaminantes de modo que a auga resultante cumpra os estándares de calidade.
En 2011 investigadores da Universidade de Twente (Países Baixos) publicaron un estudo destinado a cuantificar en alta resolución a pegada hídrica da humanidade. Para o período de 1996 a 2005, o resultado é unha media de 9.087 km3 ao ano, é dicir, un equivalente aproximado á décima parte de toda a auga dos ríos e lagos do planeta. O 74% desta pegada é verde, o 15% gris e o 11% azul. Noutras palabras, a gran maioría desta pegada hídrica afecta a auga de choiva. En termos de media por persoa, cada ser humano utilizamos 1.385 m3 de auga ao ano.
Por sectores, o 92% da pegada hídrica total corresponde á agricultura e a gandería; a produción de alimentos é tamén un dos grandes emisores de gases de efecto invernadoiro (GEI), pero en cuestión de uso de auga é o primeiro responsable. Se se promedian as cifras ao consumidor global, resulta que os cereais teñen a maior carga de pegada hídrica, o 27%, por encima da carne (22%) e o leite (7%). Con todo, esta aparente discrepancia cos datos citados máis arriba débese a que o consumo de cereais no mundo é moito maior. Nunha comparación directa entre distintas dietas elaborada en 2018 por investigadores da Comisión Europea, comer menos carne e máis pescado e verduras pode reducir a pegada hídrica, ata nun 55% no caso dunha alimentación vexetariana. Outros cálculos coinciden en que as alternativas aos produtos animais aforran auga: a produción de leite de soia consome algo máis da cuarta parte de auga que a de vaca; tamén o leite de améndoas, de arroz ou de avea requiren considerablemente menos auga.
Cambiar a cultivos con menor pegada hídrica non implica un aforro de auga no medio ambiente / Steve Harvey
En canto ao resto de actividades, a produción de enerxía e calor é outro sector sedento: un estudo estimaba unha pegada hídrica de 378 km3 ao ano, máis de cinco veces o consumo doméstico global, coa hidroeléctrica como a enerxía con maior pegada e a eólica como a de menor impacto. Entre as industrias de fabricación destaca o sector téxtil, co seu 93 km3 de auga consumida ao ano e a xeración do 20% de todas as augas residuais do planeta. Así, alimentos, enerxía e roupa suman a inmensa maioría da pegada hídrica de cada fogar, un 94% (auga virtual), fronte a só o 6% restante correspondente á auga real que usamos directamente.
A pesar de todo o anterior, e mesmo asumindo que os supostos dos estudos poden orixinar unha gran variabilidade nos datos (como as estimacións da pegada hídrica do leite), os expertos máis críticos obxectan a interpretación dos resultados: dar a entender que cambios produtivos poden lograr reducións equivalentes de pegada hídrica, como sucede coas emisións de GEI, é enganoso, din. Segundo os expertos en emisións e cambio climático Aaron Simmons e Annette Cowie, da Universidade de Nova Inglaterra, cambiar a cultivos con menor pegada hídrica pode non supoñer o menor aforro de auga no medio ambiente se, por exemplo, os dereitos de irrigación poden comprarse e venderse, como ocorre a miúdo.
Thornton apunta que se unha industria consome auga e devólvea tratada á fonte, a súa pegada hídrica efectiva sería cero, e que en cambio os bosques arrebatan moita auga dispoñible ao medio, todo o cal cuestiona o mesmo concepto. Para o enxeñeiro especialista en augas Mike Muller, da Universidade de Witwatersrand (Sudáfrica), basearse na pegada hídrica para regular “pode facer aos pobres máis pobres e vulnerables” se non se atende ás necesidades particulares e locais. É por iso que xorden iniciativas como The Alliance for Water Stewardship, que se focaliza en medidas específicas para cada actividade e localización, tendo en conta as condicións locais.
A pesar de todo o anterior, e mesmo asumindo que os supostos dos estudos poden orixinar unha gran variabilidade nos datos (como as estimacións da pegada hídrica do leite), os expertos máis críticos obxectan a interpretación dos resultados: dar a entender que cambios produtivos poden lograr reducións equivalentes de pegada hídrica, como sucede coas emisións de GEI, é enganoso, din. Segundo os expertos en emisións e cambio climático Aaron Simmons e Annette Cowie, da Universidade de Nova Inglaterra, cambiar a cultivos con menor pegada hídrica pode non supoñer o menor aforro de auga no medio ambiente se, por exemplo, os dereitos de irrigación poden comprarse e venderse, como ocorre a miúdo.
Thornton apunta que se unha industria consome auga e devólvea tratada á fonte, a súa pegada hídrica efectiva sería cero, e que en cambio os bosques arrebatan moita auga dispoñible ao medio, todo o cal cuestiona o mesmo concepto. Para o enxeñeiro especialista en augas Mike Muller, da Universidade de Witwatersrand (Sudáfrica), basearse na pegada hídrica para regular “pode facer aos pobres máis pobres e vulnerables” se non se atende ás necesidades particulares e locais. É por iso que xorden iniciativas como The Alliance for Water Stewardship, que se focaliza en medidas específicas para cada actividade e localización, tendo en conta as condicións locais.
O quecemento global está a intensificar o ciclo da auga, o que implica un maior risco de choivas torrenciais e inundacións / Chris Gallagher
Do que non hai dúbidas nin discrepancias é da necesidade de valorar e utilizar con mesura este recurso tan prezado. Tecnoloxías innovadoras tratan de facelo máis accesible nos lugares onde falta, pero non é só unha cuestión de mala repartición: tal como alerta o sexto informe de avaliación do Panel Intergobernamental de Cambio Climático (IPCC), o quecemento global está a intensificar o ciclo da auga a un ritmo maior do esperado, o que implica un maior risco de choivas torrenciais e inundacións. Un estudo de 2022 alerta de que a presión sobre a auga verde provocada polo cambio climático xa traspasou os límites planetarios seguros, e que por tanto achámonos nunha perigosa situación de insostenibilidad dos recursos hídricos. “A humanidade xa non está na zona segura”, conclúen os autores. “Necesítase unha acción inmediata para manter un ciclo da auga doce resiliente e fortalecedor”.
FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia
0 comentarios