OS LIQUES SON PLANTAS?

Paisaxe con liques en Goginan, Gales, Reino Unido, en marzo de 2023 / Mike Kemp (In Pictures via Getty Images)

Os liques non son plantas, son fungos dun grupo especial que ten unha facilidade moi grande para asociarse con algas e formar iso que chamamos liques. Hainos de moi diversos tipos, pero característicamente son unha asociación simbiótica obrigada dun fungo cun alga unicelular que se presenta como unha colonia dentro do fungo. Liques parecidos aos actuais existen no planeta desde fai máis de 300 millóns de anos, pero os grandes liques son moito máis modernos. Estes acompañan frecuentemente aos bosques ou crecen formando alfombras na tundra ou costras protectoras noutros ambientes inhóspitos.

Cando dicimos que os liques son produto dunha simbiose obrigada, quero dicir que ese fungo non pode vivir se non hai un alga ou bacteria dese tipo, que é o tipo que lle convén, para simbiotizar. Por que a evolución facilitou a aparición dese ser mestura de dúas? Séguese investigando para entender mellor o seu éxito evolutivo, pero seguramente será porque serve para moitas cousas. É moi útil para moitos insectos, serve para refrescar a cortiza das árbores ou para colonizar rochas.

Ese organismo simbiótico que son os liques non teñen raíces, non se meten moito na cortiza, só mantéñense sobre ela e á árbore non lle fan ningún dano, pero proporciónanlle maior frescor e maior humidade na súa cortiza. E sobre as rochas, os liques poden penetrar a metade do seu corpo e iso axuda a ir rompendo a rocha, fan pequenas gretas nas que se forma terra, con ese pouquiño de terra xa pode empezar a desenvolverse musgos e algunhas pequenas plantas o que é o principio dun sistema máis complexo. E co paso de miles de anos pode chegar a formarse chan, así que os liques tamén colaboran na formación de chan sobre as rochas. Pero no que si colaboran en períodos moito máis curtos de tempo é en facer da rocha un sistema habitable cunha biodiversidade grande.

Os liques, grazas á participación do simbionte clorofílico, son fungos que se converten en fotosintéticos. É dicir, vólvense produtores de osíxeno. Isto é unha sorte de marabilla da evolución.

Cada especie de lique é unha especie diferente de fungo, con todo, as algas unicelulares que forman parte deses liques pertencen a uns poucos grupos moi parecidos entre si. Cada especie de lique é un fungo distinto, pero as algas que forman liques poden ser as mesmas ou distintas nuns e noutros.

Dixemos ata o de agora que os liques son organismos compostos por dous seres vivos: fungo e alga unicelular. Pero non sempre é así. Hai algúns liques que no canto de algas están simbiotizados por cianobacterias que son bacterias que poden realizar fotosíntese.

Hai liques en case todos os lugares da Terra. Pero o seu paraíso son as zonas polares. E iso é así porque alí non hai case ningún outro ser clorofílico que sobreviva, por exemplo na Antártida marítima só hai 2 especies de plantas vasculares e ao redor de 300 especies de liques. Alí forman bosques en miniatura tapizando o chan e as rochas, o escaso chan que queda, zonas que permanecen moito tempo sen cubrir pola neve ou que, mesmo, non chegan a cubrirse pola neve. Os liques resisten moi ben as baixas temperaturas e mesmo soportan que conxele a auga que teñen no interior do seu organismo. Cando iso ocorre, o lique entra nun estado letárxico e non lle pasa nada. Ao chegar o desxeo, cando sobe a temperatura, deixan de estar cubertos de neve e chégalles a luz, a auga volve ser líquida e o lique revive.

Pero os liques viven tamén, e ás veces moi ben, en case calquera medio hostil para outros seres vivos, por exemplo nos desertos. Nos desertos de Atacama ou do Kalahari hai uns enormes tapices de liques. Nos nosos mundos tépedos viven dentro dos bosques ou na súa periferia e coexisten con outros seres vivos, en particular coexisten moi ben coas plantas e os insectos. Tamén viven nas rocas espidas ás que chegan a tapizar proporcionándolles bellísimos cores.

Os únicos lugares onde non viven son os ambientes contaminados. Non viven tampouco en lugares moi intervidos polas persoas, non viven nos chans cultivados. Pero é moi de sinalar que non viven nas cidades ou nas contornas dos polos industriais debido á contaminación. Cando en medios tépedos unha non ve liques debe exporse que está a pasar aí.

Houbo un liquenólogo finés moi famoso que viviu longo tempo en París, William Nylander, que xa en 1866 notou a falta de liques en París, nos xardíns de Luxemburgo, e deuse conta de que era polo ambiente urbano que se volvía inhóspito e seco. Estamos a falar xusto da revolución industrial. E os seus estudos sobre a desaparición dos liques en ambientes contaminados son a base dos posteriores traballos sobre o uso dos liques como bioindicadores da calidade ambiental.

FONTE: Ana Crespo de las Casas/elpais.com/ciencia