A VERDADE DETRÁS DO XIRASOL

O xirasol (Helianthus annuus) é unha das plantas máis fáciles de recoñecer, e que máis curiosidade espertan desde a infancia. As súas flores grandes, con diminutas estruturas dispostas en espirais, só son superadas por ese costume de virar sempre cara ao Sol, coma se seguíseo coa mirada. Con todo, nesta concepción popular do xirasol hai varios erros.

Para comezar, non se trata dunha flor moi grande, senón dunha estrutura botánica denominada inflorescencia, que se compón dun receptáculo (o talo, alargado en forma de disco) sobre o que se dispoñen, aquí si, as flores, de pétalos fusionados e tamaño moi pequeno, en patróns espirais. As flores do centro, cos pétalos curtos e fusionados en forma de tubo, son os flósculos; mentres que as da marxe, cos pétalos fundidos nunha especie de lengüeta longa, denomínanse lígulas.

O segundo erro ten que ver co heliotropismo, ese movemento atribuído ao xirasol e do que se di que a inflorescencia sempre mira ao sol. Basta con visitar un campo de xirasois en flor para comprobar que, aínda que todos miran nunha mesma dirección, só fano cara ao sol durante o amencer.

O xirasol non recibe o nome por casualidade. Realmente, a planta si vira cara ao sol, só que non o fai durante todo o seu ciclo de vida.

Os xirasois son plantas anuais, cumpren todo o seu ciclo vital nun só ano. Desde que se sementa ata que os froitos maduran transcorre menos de cinco meses, despois, a planta morre e ao ano seguinte hai que volver sementar. O ciclo vital do xirasol é bastante simple. Tras sementala emerxe a plántula. Séguelle un período de crecemento vexetativo, durante o cal se desenvolven o talo e as follas. Cando adquire certa altura, fórmase o botón floral, que se abrirá en poucos días e expoñerá as flores en todo o seu esplendor. Unha vez polinizadas, os froitos maduran, as pipas, e finalmente, a planta enteira sécase.

O heliotropismo da planta de xirasol é moi forte durante a fase de crecemento vexetativo, o que provoca que o talo e as follas estean a mirar ao sol en todo momento. Ao amencer, enfócanse cara ao leste, para endereitarse ao mediodía, e apuntar cara ao oeste pola tarde. Durante a noite, a planta volve endereitarse, anticipándose ao próximo amencer.

Este movemento retárdase cando xorde o botón floral. Neste punto, a mirada ao leste mantense, pero a medida que o día avanza, redúcese a súa capacidade de movemento. Trata de seguir ao sol, pero faio máis amodo, sen chegar a terminar o ciclo. E a medida que as flores se empezan a abrir, o movemento faise cada vez máis e máis lento, ata que queda para sempre na mesma posición do último lugar onde mirou, que é xusto onde iniciaba o seu movemento: ao leste.

O heliotropismo dos brotes máis novos ten a súa orixe nunha serie de mecanismos fisiolóxicos que implican o crecemento diferencial do talo. No seu interior, as células que reciben directamente a luz solar medran máis amodo que as células que están en sombra, o que provoca que o talo apunte sempre cara á luz.

A nivel molecular, este proceso está regulado por un tipo de hormonas vexetais chamadas auxinas, que son tamén as responsables do crecemento das raíces a favor da atracción gravitatoria. Recentemente púidose comprobar ademais que no interior dos talos, as plantas dispoñen de pequenas canles recheas de aire que por efecto da refracción e dispersión da luz, indican ás células onde se atopa a fonte de luz.

O beneficio evolutivo deste movemento é dobre. Por unha banda, as follas atópanse no seu máximo nivel de exposición á luz solar, e por tanto, maximizan a captación de luz e a eficiencia da fotosíntese. Isto permite á planta priorizar o seu crecemento, un factor esencial nun organismo que debe completar o seu ciclo de vida en apenas 140 días.

Doutra banda, orientarse cara ao sol desde unha etapa temperá pode axudar a quentar os botóns florais máis rapidamente, o que acelerará o seu proceso de apertura.

O cesamento do movemento cara ao sol está directamente relacionado co cesamento do crecemento. Ao non poder medrar, xa non pode rotar. Como xa adiantamos, os xirasois abertos quedan mirando permanentemente ao leste, o último lugar cara a onde se enfocaron cando aínda tiñan capacidade de movemento. Pero este resultado non é só a consecuencia dun evento inevitable, tamén ten significado evolutivo.

En primeiro lugar, cando máis auga dispoñible hai no chan é ás primeiras horas do día. Isto débese a que durante a noite, a baixada das temperaturas e a condensación do rocío facilitan a acumulación de auga, mentres que a partir do amencer, con temperaturas cada vez máis elevadas, esa auga evapórase á atmosfera e pérdese. É pola mañá cando máis auga poderán absorber, e por tanto, cando a fotosíntese será máis eficiente. Se as follas están orientadas nunha dirección distinta ao Leste, perderán eficiencia durante o amencer, e cando o sol incida plenamente sobre elas, non haberá tanta auga para ser aproveitada.

Pero ademais, a orientación da inflorescencia de xirasol cara ao leste contribúe tamén mellora a eficiencia na polinización. Ao incidir o sol directamente sobre as flores, quéntanse rapidamente pola mañá e poden conservar a calor durante máis tempo. Unha circunstancia que favorece que se evaporen as moléculas volátiles que atraen os insectos e converte ao xirasol nunha contorna atractiva para eles, onde repousar e quentarse. Mirar en calquera outra dirección atrasaría o quecemento, e limitaría o tempo de dispoñibilidade para os insectos, e a eficiencia da polinización.

FONTE: Álvaro Bayón/muyinteresante.es