A ORIXE DE CRISTOBAL COLÓN A DEBATE

Colón ADN. A súa verdadeira orixe / RTVE

En ciencia, a falsabilidade e a capacidade de refutación de hipótese son esenciais para distinguir o coñecemento científico do non científico. Este principio, promovido por Karl Popper, establece que as teorías deben poder ser probadas e refutadas se as evidencias así o esixen. Con todo, cando os métodos científicos non se aplican rigorosamente ou os resultados non se publican de maneira transparente, xorden dúbidas sobre a validez dos achados. Neste contexto, é importante analizar como a falta de publicacións científicas e de rigor pode levar á percepción de fraude científica, como se está debatendo no caso da suposta orixe de Cristóbal Colón.

O documental "Colón ADN. A súa verdadeira orixe", emitido en RTVE, xerou un debate sobre os métodos e conclusións empregados para determinar a orixe de Cristóbal Colón. Ao longo de máis de vinte anos, un equipo de investigadores analizou restos óseos, sen poder concluír o seu lugar exacto de nacemento, aínda que si descartou certas teorías populares. As implicacións destes resultados tocan aspectos sensibles da historia, así como a metodoloxía e a ética na presentación pública de achados científicos.

A comunidade científica, pola súa banda, mostrouse cautelosa. A falta dunha publicación revisada por pares e a difusión de resultados a través dun medio televisivo en lugar dun ámbito académico xerou críticas, que inclúen a posible incompletitude dos datos presentados e a falta de transparencia nos métodos. Este caso expón preguntas importantes sobre a falsabilidade en ciencia e como a exposición mediática sen un respaldo rigoroso pode afectar a percepción da investigación en temas históricos e culturais.

A todo iso engadamos un matiz: Respondeuse á pregunta "Cal é a orixe de Colon"? Si e non. Non se contestou en base a unha orixe xeográfica concreta. Algúns falan de "teatro" e outros de "show", mentres que outros se fascinaron coa emisión.

O propio José Antonio Lorente di no documental: "Iso é o importante e transcendente na ciencia, que un non pode tomar decisións ata que non está o estudo completo". A pregunta é, onde podemos ver o estudo completo?

Enrique Viguera Mínguez, profesor de Xenética da Universidade de Málaga que montou os Servizos de Ultrasecuenciación e Xenotipado da UMA. Conta o seguinte sobre a forma na que se procedeu:

"Nesta ocasión non se enviou a nota de prensa á vez que se publica o artigo científico como é o habitual, pero o equipo investigador evitouo dar ningún dato científico que puidese invalidar a súa publicación. Para entendelo mellor, unha patente queda invalidada se divulgan antes os resultados aos medios".

Tamén quixo expresarse ao redor da controversia producida: "O balbordo causado na comunidade científica é bo, así funciona a ciencia, pero o Dr. José Antonio Lorente é un reputado investigador e debemos darlle un voto de confianza. Posiblemente o contrato ao que chegou coa produtora sería que adiantasen parte das conclusións pero sen prexudicar a publicación científica".

O documental gustoulle ao profesor Viguera, só observa unha mellora: "No documental botei en falta unha infografía divulgativa que permitise ao público entender o tipo de análise molecular realizada. Déuselle un compoñente máis histórico que científico, que contentou a uns pero non a outros".

Cristóbal Colón / Wikimedia / Christian Pérez

O caso de Colón lembra outros episodios na historia da ciencia, nos cales descubrimentos revolucionarios foron presentados en medios sen o debido respaldo científico, resultando en fraudes ou investigacións pouco rigorosas. De aí as dúbidas expostas e a cautela na credibilidade de todo o que se conta.

O documental "Colón ADN. A súa verdadeira orixe" presenta unha serie de resultados que, máis que resolver definitivamente o enigma da orixe de Cristóbal Colón, establecen certos descartes respecto a teorías previamente defendidas. Segundo a investigación, liderada por José Antonio Lorente, analizáronse mostras de ADN de restos atribuídos a Colón e aos seus familiares, suxerindo que o navegante non era orixinario de Galicia, Navarra ou Portugal, descartando estas rexións, e outras, como posibles lugares de nacemento. Con todo, os resultados non ofrecen unha afirmación concluínte sobre a súa procedencia e limítase a propoñer unha posible relación cunha liñaxe sefardí español.

Para moitos científicos, esta postura é ambigua, pois, aínda que os descartes poden ser un paso na investigación histórica, non substitúen a necesidade dun achado claro sobre a orixe de Colón. A ciencia baséase en probar tanto o que é como o que non é. Nun caso como este, no que o ADN mitocondrial está altamente degradado, o que limita a precisión dos resultados, o enfoque en descartar orixes específicas debe ir acompañado de evidencias robustas que apoien cada eliminación e que aclaren o proceso utilizado. Isto asegura que os descartes teñan tanto valor científico como as afirmacións positivas. Sen estes elementos, córrese o risco de quedar nun terreo intermedio que non confirma nin refuta de forma contundente ningunha hipótese sobre o lugar de nacemento de Colón.

En ciencia, probar "o que non é" pode chegar a ter tanto valor como confirmar "o que é". Este principio aplícase en investigacións de gran relevancia histórica como a de Colón, onde é esencial coñecer os métodos e as análises detalladas para dar credibilidade a descartalos. Con todo, ata o de agora, o documental non detallou publicamente os procedementos específicos nin as técnicas de ADN utilizadas para estes descartes. A falta de acceso a estes datos deixa a varios expertos insatisfeitos, xa que limita a capacidade doutros investigadores para verificar os resultados e aplicar unha revisión crítica, o cal é fundamental para a consolidación de calquera descubrimento no ámbito académico.

A comunidade científica esixe precisión e claridade en cada paso de calquera análise, especialmente no caso dunha figura histórica tan relevante como Colón. Se os descartes mencionados no documental baséanse en estudos incompletos ou difíciles de replicar, o seu valor científico redúcese e córrese o risco de interpretar estes resultados de maneira incorrecta, o cal afecta tanto á credibilidade do estudo como ao seu impacto histórico.

Por exemplo, a análise de ADN realizado ao longo de 20 anos descartou a orixe xenovesa de Cristóbal Colón. As mostras xenéticas de persoas co apelido Colombo en Italia non revelaron coincidencias cos restos atribuídos a Colón. Hai que engadir que o apelido Colombo era comunmente asignado a nenos abandonados, polo que isto non implica unha orixe xenovesa.

O Dr. Lorente non di realmente nada concluínte sobre a orixe xeográfica de Colón. "Es o que máis preto está do que sexas", comentáballe o Dr. a Francesc Albardaner, defensor da tese xudía. O que di posteriormente o forense é: "Tanto no cromosoma Y como no mitocondrial de Hernando hai trazos compatibles de orixe xudía". A pregunta que cabe aquí é "Por que esa compatibilidade?". Moitas persoas están a pedir esas probas.

O que si  demostra o ADN: Descártanse todas as teorías que non son de orixe xudía e probouse que os restos de Hernando son de verdade do seu fillo, a par de que Diego non era irmán seu. 

O que non se demostra co ADN ao 100 %: Que sexa xudeu e que non fose xenovés (isto cunha proba algo débil)

A revisión por pares é un paso crucial para confirmar os métodos e resultados, sobre todo cando se trata de afirmacións que desafían teorías amplamente aceptadas na historiografía. A difusión destes achados a través dun medio televisivo en lugar dun artigo revisado pola comunidade científica xerou preguntas entre especialistas, quen suxire que a publicación nunha revista científica brindaría un marco máis adecuado para expoñer os datos e métodos con total transparencia. Isto permitiría á comunidade científica en xeral acceder a detalles específicos sobre o ADN analizado e as tecnoloxías empregadas, fortalecendo o diálogo e a colaboración ao redor destes descubrimentos e disipando calquera posible inquietude en canto ao proceso e os resultados obtidos

Aínda que o documental non se catalogou oficialmente como unha fraude, presenta características que levan a algúns científicos para sospeitar. A ausencia de datos científicos compartidos e a negativa para someter os resultados a un proceso de revisión aberta coa comunidade xeran dúbidas. Este tipo de presentación, apoiada nunha produción mediática sen o respaldo formal dunha publicación académica, podería cualificarse de pouco ética en termos de metodoloxía científica, aínda que sería prematuro etiquetarlo como fraude sen evidencias adicionais.

Entón... que debemos pensar? Pois a resposta está aberta e depende de cada un. O coñecemento dános a liberdade e temos a liberdade de expor e valorar toda a investigación, proceso e comunicación de datos como queiramos. Tes as claves e podes dicir: é toda unha fraude ou debemos esperar os resultados? En calquera caso, o que é innegable é que a investigación é unha obra mestra desde o punto de vista burocrático. Hai españois aos que lles custa ter cita previa no seu Médico de cabeceira e o Dr. Lorente desenterrou restos de todo tipo de personalidades.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com