Por que nos gusta crer que a Newton caeu unha mazá na cabeza: a fantasía da epifanía repentina

Ilustración dun pensativo Isaac Newton baixo unha maceira, xerada con IA / Adobe Stock

Un dos relatos máis queridos na historia da ciencia é, sen dúbida, o de Isaac Newton descansando baixo unha maceira cando, de súpeto, unha mazá cae sobre a súa cabeza e... eureka! A lei de gravitación universal nace nese instante. É unha historia tan perfecta, tan limpa, tan cinematográfica que case doe admitir que a realidade foi considerablemente máis complexa. Pero non menos fascinante.

Contrario á crenza popular, ningunha mazá golpeou a cabeza de Newton. A historia real, aínda que menos dramática, segue sendo un exemplo marabilloso de como a observación casual pode desencadear profundas reflexións científicas.

En 1666, un mozo Newton de 23 anos atopábase en Woolsthorpe Manor, a casa familiar en Lincolnshire. A Universidade de Cambridge pechara temporalmente debido a un brote de peste bubónica, e Newton regresara a casa.

Durante este período (que el máis tarde describiría como o seu annus mirabilis ou «ano marabilloso»), tivo tempo para pensar profundamente sobre matemáticas, óptica e, por suposto, gravitación.

William Stukeley, amigo e biógrafo de Newton, relatou en 1726 a versión máis próxima á fonte. Segundo Stukeley, Newton contoulle que a idea da gravitación veulle mentres estaba en actitude contemplativa: «A idea da gravitación veulle á mente... ocasionada pola caída dunha mazá. Por que esa mazá sempre descende perpendicularmente ao chan?, pensou para si mesmo. Por que non vai cara arriba, ou cara a un lado, senón constantemente cara ao centro da Terra?».

Aquí está a semente real da historia: Newton observou unha mazá caer, non sobre a súa cabeza, e preguntouse por que os obxectos sempre caen perpendicularmente cara á Terra, nunca cara aos lados ou cara arriba. Esta observación aparentemente trivial levouno a unha das ideas máis revolucionarias na historia da física.

O período 1665-1666 foi extraordinariamente produtivo para Newton. Ademais de comezar a formular as súas ideas sobre gravitación desenvolveu o cálculo diferencial e integral e realizou experimentos pioneiros coa luz e os prismas. Todo isto mentres estaba «illado» como consecuencia da peste.

É tentador imaxinar a Newton sentado baixo unha maceira, recibindo iluminación instantaneamente, pero a realidade é que a lei de gravitación universal foi o resultado de anos de reflexión, cálculos e verificacións. A mazá pode ser unha faísca inicial, pero o lume do seu descubrimento alimentouse con anos de traballo metódico.

Pasarían aproximadamente vinte anos desde ese momento en Woolsthorpe ata a publicación da súa obra mestra, os Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (1687), onde presentou formalmente a lei de gravitación universal e as tres leis do movemento.

A lenda de Newton e a mazá persiste porque encarna algo que anhelamos na ciencia: a epifanía repentina, o momento eureka onde todo cobra sentido. Preferimos pensar en xenios que teñen revelacións instantáneas en lugar de científicos que traballan durante décadas entre erros, canellóns sen saída e ocasionais avances.

A historia simplificada ofrécenos unha narrativa reconfortante: que os grandes descubrimentos poden ocorrer nun instante de inspiración accidental. E aínda que hai un núcleo de verdade nisto (a potra xoga un papel importante na ciencia) omite a parte máis importante: recoñecer o significado do que se observa require unha mente preparada por anos de estudo e reflexión.

Para apreciar realmente a historia temos que entender ao home. Newton non era simplemente un xenio que tivo sorte cunha mazá caída, era un individuo complexo, a miúdo difícil, obsesivo no seu traballo e notoriamente sensible ás críticas.

O fascinante da historia da mazá non é tanto o obxecto físico, senón o que representa: a capacidade de ver o extraordinario no ordinario. As mazás estiveran caendo desde que existen as maceiras, pero foi Newton quen se preguntou por que sempre caen cara abaixo e conectou ese simple feito co movemento dos planetas.

Esta capacidade para recoñecer patróns e facer conexións entre fenómenos aparentemente non relacionados é unha característica definitoria de moitos avances científicos. Newton deuse conta de que a mesma forza que fai caer unha mazá podería ser a que mantén á Lúa en órbita ao redor da Terra.

Foi un salto conceptual asombroso: unificar a física terrestre e celeste, que ata entón consideráronse reinos separados gobernados por diferentes leis. Desde Aristóteles, críase que os ceos eran perfectos e inmutables, seguindo regras diferentes ás do mundo imperfecto e cambiante baixo a Lúa. Newton demoleu esta distinción cunha soa ecuación.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia