O BEATO WINTILA, ENTRE O HISTÓRICO E O LENDARIO

Recollo o artigo de Francisco Lorenzo Amil, publicado o 26 de abril de 2025 no xornal La Región de Ourense, traducido por min, xa que fai referencia ao meu pobo natal Freas, no concello de Punxín, provincia de Ourense

Foto Taxes de 1924. Sepulcro de pedra que garda os restos do beato Wintila

En ocasións, o histórico e o lendario fúndense no rural ourensán. MáIs aínda nas postrimerías do século IX, cando a beira dereita do Miño achábase en proceso de repoboación. Nese instante había familias que non vían con malos ollos que os fillos puxesen as súas vidas ao servizo do creador. A fin de contas, a visión teocéntrica invadíao todo. E non sorprende tampouco que, neste contexto de reconquista, anacoretas, como Wintila, escapando do mundanal ruído, colaborasen case sen decatarse na explotación das terras. Kurth, historiador belga, atrevíase a dicir que ninguén exercera xamais maior influencia na sociedade que estes grandes solitarios. 

En efecto, o propio Wintila, ao amparo do rei Alfonso III, o Magno, elexía vivir en recollemento espiritual entre Freás e Punxín (unha paraxe próxima á confluencia entre o Barbantiño e o Miño). O bispo de Ourense, Sumna, tratando de fortalecer a sede episcopal, tal como encargáballe o monarca, bendixo a chegada do eremitán. Tras a desfeita que vivira a diocese con Sebastiano e Censerico, o novo Prelado quixo apontoar a estrutura da igrexa auriense. O vento sopraba ao seu favor e tan só tiña que axustar as velas. Por unha banda, potenciou o culto ao considerado segundo apóstolo de Galicia, San Martín de Dumio; e, por outro, permitiulle ao imberbe anacoreta asentarse no recuncho que elixira para retirarse, a tres leguas da cidade.

Tanto o Martirologio romano, como o Cardeal Baronio (historiador eclesiástico do século XVI), autorizan a memoria de Wintila. Con posterioridade, Martínez Sueiro cre que non sería nada estraño que o eremitán, estivese adscrito á decanía de Barra, na desembocadura do río Barbantes. Consideraba plausible que puidese ser o mesmo Cenobio ao que se refería, en 1863, o P. Croiset.

Na obra “Ano Cristián”, recollía que aquel servo de Dios retirouse a un convento ata que, probada a súa vocación, obtiña a licenza para retirarse ao “deserto”. Fose como fose, o certo era que, ao final, refuxiábase naquela fermosa paraxe do interior de Galicia, do mesmo xeito que o facían, noutro tempo, San Millán na Rioxa ou San Froitos en Segovia. Con eles, renacía a ortodoxia relixiosa, e nada unía máis na fe, que o exemplo vivente dos ermitáns. Logo, a tradición popular encargábase de encher o enigma que rodeaba a estes grandes solitarios, coa maxia da imaxinación.

Certamente, historia e lenda comezaban a ir da man. De pais a fillos, foise honrando a memoria do beato. Pronto, o relato da disputa sobre quen tería a honra de enterrar o corpo do cenobita, quedou impreso na reminiscencia das xentes do lugar. A tradición oral encargouse de transmitir, desde tempos inmemoriais, como aquel altercado habíase resolvido con enxeño. A veciñanza acordou que o defunto se poñería nun carro arrastrado por dous bois, un de Punxín e outro de Freás. No lugar no que se parasen, sería inhumado, e, posteriormente, custodiado pola veciñanza.

Finalmente, os animais de tiro, símbolo da forza e da prosperidade, detivéronse no mesmo sitio no que, agora, levántase o templo de Santa María de Punxín. Na cuberta do sepulcro de pedra que tiña forma trapezoidal rezou o seguinte epitafio: “Aquí descansa o servo de Dios Wintila que morreu o día X de Kalendas de xaneiro da era de 928” (23 de decembro de 890).

Hoxe, é unha “xoia histórica”. É unha obra única, non só porque é un dos máis antigos sartegos de santos que se conservan, senón tamén porque os seus restos non sofren unha translación como ocorre, posteriormente, tras a febre do culto sepulcral entre os séculos XI e XIII. A pesar da súa antigüidade e de estar realizado en granito, aparece decorado, con motivos ornamentais. Destacan, en especial, os arcos de medio punto que rememoran, sen dúbida, a Xerusalén celestial. O peregrino ou o devoto sente que está ante os restos mortais do santo, pero sabe que a súa alma xa pasou a morar, entre os xustos, na cidade eterna, desde onde, agora, o beato pode interceder por el.

O Santoral, deseguido, recolleu a festividade de Wintila, o 23 de decembro, xunto a outros santos, como Nicolás, Sérvulo, Pompeio ou Santa Victoria. Con todo, sería o luns seguinte ao de Pascua (luns de Quasimodo), cando comezaba a celebrarse a gran romaría á que acudían devotos de todos os pobos da contorna. O beato exercía, así, desde o século IX, o patronazgo sobre os labradores da zona. Nun principio, aqueles campesiños viñan a pé, e, tras asistir aos actos litúrxicos, volvían ás súas casas, co millo bendito e con auga da fonte do santo. Xa, no século XIX, coa chegada da liña de ferrocarril, empezaron a acudir, en masa, fieis de distintas partes de Galicia. Facilitábanse trens con destino a Barbantes. Desde alí, os romeus emprendían a pé o traxecto ata o punto no que se celebraba a festa. 

Celebración de San Wentila de Punxín, o 12 de abril de 2021 /copecarballiño.es

Existen moitos enigmas sobre o beato; si. Algúns autores falan da súa procedencia centroeuropea, outros, afirman que nace en España, aínda que a súa familia puidese ter descendencia húngara ou romanesa. Pero, o que é innegable, é que o sartego de Wintila é un dos dous sepulcros de santos máis antigos que se conservan. As demais lápidas sepulcrais, por moi suntuosas que sexan non son senón copias doutras que, en outrora, foron orixinarias como esta.