Un equipo científico anuncia o descubrimento dunha nova especie vinculada á orixe do ser humano

Dentes de australopiteco achados en Ledi-Geraru (Etiopía) o 14 de febreiro de 2018 / Amy Rector/VCU

O buscador de fósiles Omar Abdulla adoitaba levar un fusil de asalto AK-47 para percorrer a súa perigosa terra, a desértica rexión etíope de Afar, disputada por tribos rivais. O día de San Valentín de 2018, mentres descendía un outeiro, Abdulla vociferou: “Meu Deus!”. A paleoantropóloga estadounidense Kaye Reed lembra que correu cara a el e atopoullo recollendo un dente fosilizado, nun terreo duns 2,63 millóns de anos. Seguiron camiñando e atoparon máis dentes. Abdulla morreu asasinado en 2021 nun enfrontamento armado, pero Reed e os seus colegas seguiron investigando aqueles dentes e anuncian agora que os restos pertenceron a unha especie ata o de agora descoñecida de australopiteco que coexistiu na actual Etiopía cos primeiros humanos. O achado, publicado recentemente na revista Nature, ilumina un período especialmente escuro da evolución humana. Hai tres millóns de anos, só existía un xénero en África oriental, o dos Australopithecus. Hai 2,5 millóns de anos, xa había tres: Australopithecus, Paranthropus e Homo, a etiqueta científica para os humanos.

“Foi un día emocionante”, rememora Reed. O seu equipo acabou atopando unha decena de estraños dentes, de gran tamaño e con pequenos cambios morfolóxicos. Non lles cadraban con nada coñecido. Os últimos Australopithecus afarensis coñecidos (como Lucy, a soada femia cuxos restos demostraron que estes devanceiros humanos xa camiñaban erguidos) viviron hai uns tres millóns de anos. Quizá se trataba dos primeiros Australopithecus garhi, outra especie que viviu na actual Etiopía hai 2,5 millóns de anos, pero os dentes eran diferentes. Para Reed e os seus colegas, só hai unha hipótese que encaixa cos datos: unha nova especie de australopiteco, aínda sen bautizar. “Necesitamos atopar algo con máis características, como un cranio ou un esqueleto. Oxalá o tivésemos xa”, explica a investigadora, da Universidade Estatal de Arizona.

Reed traballou hai dúas décadas no xacemento paleolítico da cova asturiana de Sopeña. quedou tan namorada do lugar que decidiu pasar alí un ano sabático entre 2005 e 2006, vivindo na aldea de Benia de Onís e paseando cada tarde polos seus camiños de pastores. Tres anos antes, Reed iniciara un proxecto de investigación en Ledi-Geraru, na rexión etíope de Afar. En marzo de 2015, o seu equipo anunciou que atopara alí un fragmento dunha mandíbula con dentes, atribuída a un individuo do xénero Homo que viviu hai uns 2,8 millóns de anos. Era, segundo proclamaron na revista Science, o primeiro humano coñecido.

Ademais dos 10 dentes de australopitecos, a estadounidense e os seus colegas acharon outros tres dentes que consideran dunha especie humana non identificada, de entre 2,59 e 2,78 millóns de anos. O equipo defende que os seus descubrimentos demostran que estas liñaxes viviron na rexión de Afar na mesma época. Conviviron? Pelexaron? Non se sabe. Reed subliña que a clásica visión da evolución humana, como unha frecha que vai desde un mono ata o Homo sapiens pasando polos neandertais, é completamente errónea. A paleoantropóloga fala dunha “árbore frondosa”, no que as ramas se cruzan e enredan, con especies que non chegan a ningunha parte e simplemente extínguense.

O estadounidense Tim White, lenda viva da prehistoria, cre que as novas conclusións non son convincentes. Cando aínda era un mozo de 20 anos, en 1979, White foi un dos científicos que anunciaron ao mundo o descubrimento de Lucy, a Australopithecus afarensis dun metro de altura e pequeno cerebro que camiñaba erguida hai uns tres millóns de anos no que hoxe é Etiopía. O investigador recalca que a área de Ledi-Geraru está a apenas unhas decenas de quilómetros de Hadar, onde se atopou o esqueleto parcial de Lucy. A erosión, explica White, fixo que en Hadar non haxa sedimentos de ao redor de 2,7 millóns de anos, como si hai en Ledi-Geraru.

O paleoantropólogo argumenta que os novos dentes encaixan na liñaxe que evoluciona durante medio millón de anos desde Lucy e o resto de Australopithecus afarensis ata os seus “descendentes directos”, os Australopithecus garhi, unha especie que o propio White e outros cinco colegas describiron en 1999 como posible devanceiro dos primeiros humanos. “Os autores sosteñen erroneamente que a última aparición de Australopithecus afarensis foi hai 2,95 millóns de anos. En consecuencia, fan a extraordinaria afirmación de atopar unha nova especie, en lugar das esperadas probas da evolución de Australopithecus afarensis”, opina White, que en 2022 mudouse a Burgos para incorporarse ao Centro Nacional de Investigación sobre a Evolución Humana (CENIEH).

Os 13 dentes fósiles achados en Ledi-Geraru (Etiopía): 10 de australopitecos (LD 750 e LD 760) e outros tres atribuídos a humanos / Brian Villmoare/Universidade de Nevada, As Vegas

“A afirmación dos autores de que é unha nova especie de Australopithecus é mesmo menos convincente que a súa afirmación paralela de 2015 en Science de que un fragmento de mandíbula da súa área de estudo representa ao Homo máis antigo, con 2,8 millóns de anos. Espero que ambas as afirmacións sexan refutadas cando se descubran novos fósiles”, engade White, moi crítico cos procesos de revisión destas revistas científicas. “É máis razoable interpretar que tanto a mandíbula como os dentes pertenceron a membros máis recentes e lixeiramente evolucionados de Australopithecus afarensis, a especie de Lucy. Con todo, parece que esa conclusión non satisfaría a aparente necesidade de Nature de obter paleopublicidade”, sentenza.

As investigadoras Mariña Martínez de Pinillos e Leslea Hlusko, tamén do CENIEH, están precisamente estudando dentes fósiles de Omo, no sur de Etiopía, tratando de distinguir se son de Australopithecus ou de Homo. Os seus resultados preliminares suxiren que os dentes illados daquel período escuro non poden identificarse con ese grao de especificidade e certeza. “Durante este intervalo de 500.000 anos, unha liña evolutiva de Australopithecus deu lugar a Homo e/o Paranthropus. Coñécense centos de fósiles de homínidos deste período, na súa gran maioría procedentes da mesma rexión xeográfica, e hai numerosos dentes. Estes fósiles previamente descritos revelan unha gran superposición na variación dental durante as transicións evolutivas. Os 13 novos dentes non mostran ningún trazo único que os diferencie dos fósiles xa coñecidos de Australopithecus afarensis e dos primeiros representantes do xénero Homo”, sinalan ambas as nunha resposta conxunta á consulta deste xornal.

Martínez de Pinillos e Hlusko destacan que, cando se traballa con dentes illados, é fácil malinterpretar as diferenzas. Non hai dúas moas iguais, pero é moi difusa a fronteira entre a variación normal dentro de una mesma especie, un cambio evolutivo gradual e a existencia dunha nova especie. “Desde o noso punto de vista, a afirmación extraordinaria de que algúns destes dentes representan unha nova especie de Australopithecus require probas extraordinarias, e, por desgraza, este conxunto de dentes non as proporciona”, resolven.

A propia directora do CENIEH, María Martinón, tamén é escéptica. “Aínda que a mostra é relevante e describe con detalle a variabilidade morfolóxica existente na rexión, considero que podería resultar prematuro concluír que se trata dunha nova especie de australopiteco. As diferenzas con Australopithecus afarensis non me parecen o suficientemente robustas, e os trazos analizados mostran un amplo solapamento que podería deberse a variación local ou temporal”, opina. “Coincido en que a evolución dos nosos devanceiros non foi lineal e que debemos estar abertos a patróns máis complexos, coa posible coexistencia mesmo de xéneros distintos. Isto podería explicarse por adaptacións a diferentes nichos ecolóxicos —como variacións na dieta—, que reducirían a competencia directa entre eles”, engade.

Manuel Domínguez Rodrigo, codirector do Instituto de Evolución en África asociado á Universidade de Alcalá, traballou en xacementos africanos excepcionais, como os da garganta de Olduvai, en Tanzania. Este experto considera que os dentes de Ledi-Geraru puideron pertencer a Australopithecus afarensis máis recentes e evolucionados que Lucy, ou a unha nova especie “sumamente parecida”. Ao seu xuízo, este descubrimento documenta que había polo menos catro liñaxes evolutivas “coexistindo” en África oriental no momento no que xorde o xénero humano: Australopithecus, Paranthropus, os controvertidos Kenyanthropus de Quenia e o propio Homo nacente, caracterizado por un aumento do cerebro, unha redución do tamaño dos seus dentes, o uso de ferramentas de pedra e o consumo de carne, segundo destaca o investigador.

“Iso indica que é un período de grandes cambios ambientais que conduciu a unha remodelación de todas as faunas que existían en África oriental, incluíndo aos homininos [os homínidos con locomoción bípeda e postura ergueita]. Cada unha desas ramas é un experimento evolutivo. Despois de dous millóns de anos só sobrevivían dous: Homo e Paranthropus”, relata Domínguez Rodrigo. Os parantropos eran parecidos a uns australopitecos máis robustos, pero extinguíronse hai pouco máis dun millón de anos. Fóra como fose a evolución e a competencia entre a multitude de especies que coexistiron, só quedou unha: a dos humanos modernos, cuxo único depredador é o propio Homo sapiens, como demostra o asasinato de Omar Abdulla, o home que atopou os primeiros dentes en Ledi-Geraru aquel día de San Valentín.

FONTE: Manuel Ansede/elpais.com