Descobren en Ándelos de Perú un marsupial diminuto de 10 cm con ‘anteface’ natural

Unha nova especie de marsupial saíu á luz nos apartados bosques nubrados do Perú / Pedro Peloso

Nas montañas húmidas e enigmáticas do Parque Nacional del Río Abiseo, no norte do Perú, un achado inesperado volveu  poñer de relevo a riqueza biolóxica dos Andes. O que comezou como unha expedición en busca dun esquivo roedor terminou co descubrimento dunha especie completamente nova de marsupial: Marmosa chachapoya, un diminuto e sorprendente rato colicorto que, con apenas dez centímetros de corpo e un rostro enmarcado por un anteface natural de pelame escura, convértese xa nun dos protagonistas da ciencia latinoamericana en 2025.

O estudo, publicado na revista American Museum Novitates por un equipo internacional liderado pola bióloga Silvia Pavan, describe con rigor científico as características xenéticas e morfolóxicas deste pequeno mamífero. Pero máis aló das medicións, secuencias de ADN e comparacións anatómicas, o descubrimento fálanos de como a natureza, mesmo en pleno século XXI, segue gardando secretos nos recunchos menos explorados.

A historia comeza en agosto de 2018, cando o equipo de investigadores chegou a un xacemento arqueolóxico no sector coñecido como A Praia, a máis de 2.600 metros de altitude na vertente oriental dos Andes. O seu obxectivo inicial era rastrexar sinais dun misterioso esquío reportado na zona. En lugar dela, o que caeu nunha trampa de mostraxe foi un marsupial descoñecido.

A primeira ollada, o animal chamou a atención polo seu fuciño alongado, o seu corpo esvelto e a súa pelame de tons avermellados cun ventre que parecía tinguido de cobre claro. A característica máis rechamante, con todo, estaba no seu rostro: unhas franxas escuras que lle daban a aparencia de levar unha máscara, coma se a propia evolución disfrazouno de bandido diminuto dos bosques nubrados.

Non foi ata anos despois, tras intensas análises xenéticas e a comparación con decenas de exemplares depositados en museos de todo o mundo, que os científicos confirmaron que estaban fronte a unha especie xamais descrita.

O xénero Marmosa é o máis diverso entre os marsupiales americanos. Inclúe decenas de especies distribuídas desde México ata Arxentina, moitas delas adaptadas a hábitats moi distintos: selvas tropicais, sabanas, e mesmo zonas semiáridas. Dentro deste xénero, Marmosa chachapoya pertence ao subgrupo Stegomarmosa, ao que ata o de agora só recoñecíanse dúas especies: M. lepida e M. andersoni.

A análise de ADN mitocondrial e nuclear do exemplar achado en Abiseo mostrou unha diverxencia xenética notable respecto a os seus parentes máis próximos, unha diferenza suficiente como para consideralo unha especie nova. Pero o que terminou de consolidar a proposta foron os seus trazos físicos singulares: un fuciño máis longo e estreito que o dos seus congéneres, ausencia de procesos postorbitales no cranio, e uns curiosos espazos entre os dentes caninos e premolares.

Estas diferenzas, aínda que minúsculas a primeira ollada, son o tipo de sinais que os mastozoólogos buscan para entender como a evolución foi moldeando a cada liñaxe.

O nome elixido, Marmosa chachapoya, rende homenaxe á cultura que dominou estas montañas entre os séculos IX e XV, antes de ser incorporada ao Imperio Inca. Os chamados “guerreiros das nubes” levantaron fortalezas nos cumes e deixaron un legado arqueolóxico que hoxe convive coa biodiversidade dun parque nacional catalogado como Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.

Que o novo marsupial aparecese precisamente nesta contorna subliña a interconexión entre historia natural e cultural da rexión. O mesmo bosque que acubillou ás comunidades precolombinas aínda garda secretos que a ciencia moderna apenas comeza a revelar.

Aínda que resulte difícil de crer, toda a información dispoñible sobre Marmosa chachapoya provén dun único exemplar. Ese mozo adulto, preservado como pel, esqueleto e tecidos no Museo de Historia Natural da Universidade Nacional Maior de San Marcos en Lima, é ata o de agora a única xanela que temos cara á bioloxía da especie.

Non sabemos como se comporta, que come con exactitude, nin como organiza a súa vida social. Tampouco se coñece a súa área de distribución real: podería ser endémico dunha pequena franxa de bosque nubrado, ou estenderse ao longo de toda a vertente oriental andina entre os ríos Marañón e Huallaga. O feito de que non se volveu a capturar outro exemplar desde 2018 fala tanto da súa posible rareza como da dificultade de traballar en ecosistemas montanos de acceso case imposible.

Este baleiro de coñecemento é, ao mesmo tempo, unha oportunidade e unha alarma. Oportunidade porque abre a porta a novas expedicións científicas; alarma porque unha especie non documentada corre o risco de desaparecer antes de que podamos sequera comprendela.

O achado de Marmosa chachapoya non é un feito illado. Nos últimos anos, este parque nacional consolidouse como un auténtico laboratorio natural onde emerxen especies inéditas. Alí describíronse novos roedores, anfibios e réptiles, e mesmo se sospeita da existencia dun estraño roedor semiacuático aínda sen nome oficial.

A riqueza biolóxica da área débese en parte á súa xeografía: un mosaico de bosques montanos, crebadas profundas e zonas de transición que favorecen a evolución de liñaxes únicas. Pero tamén ao seu illamento, que durante décadas limitou o acceso humano e, en consecuencia, permitiu a conservación de ecosistemas intactos.

Marmosa chachapoya é, en definitiva, unha especie símbolo: pequena, discreta e case invisible, pero cun valor incalculable para a ciencia e a conservación. O seu anteface natural parece lembrarnos que, mesmo cando cremos cartografar todo, a natureza garda ases baixo a manga.

Nas nubes dos Andes, onde arqueoloxía e bioloxía entrelázanse, un marsupial de apenas dez centímetros acaba de lembrarnos que o planeta aínda está cheo de misterios por descubrir.

FONTE: Chistrian Pérez/muyinteresante.com