Un coleccionista de fósiles descobre ao “dragón espada”, un ictiosaurio que podería resolver un misterio evolutivo esquecido

Xiphodracon goldencapensis / ChatGPT + Papers in Palaeontology

Poucas persoas que pasean polos cantís da Costa Xurásica do Reino Unido imaxinan que, baixo os seus pés, poden estar os restos de criaturas que viviron hai case 190 millóns de anos. Foi precisamente nesa contorna, entre as localidades de Charmouth e Seatown, onde un coleccionista local chamado Chris Moore atopou, en 2001, un fósil case completo que resultaría ser un dos achados máis relevantes para entender un capítulo escuro na evolución dos réptiles mariños.

Ese fósil permaneceu anos nas coleccións do Royal Ontario Museum sen que se comprendese o seu valor real. Non foi ata o seu estudo detallado, recentemente publicado na revista Papers in Palaeontology, que se revelou a súa verdadeira identidade: un novo xénero e especie de ictiosaurio bautizado como Xiphodracon goldencapensis. Este réptil mariño de fuciño alongado non só amplía a diversidade coñecida destes animais, senón que ofrece pistas crave sobre un importante cambio de fauna ocorrido no Xurásico temperán, do que ata o de agora apenas se tiñan rexistros fósiles.

A maioría dos ictiosaurios atopados en Europa proveñen dos primeiros dous pisos do Xurásico: o Hettangiano e o Sinemuriano. Con todo, o novo espécime pertence ao Pliensbachiano, unha etapa posterior menos representada no rexistro fósil. O artigo sinala que Xiphodracon goldencapensis provén do "Davoei Zone, Maculatum Subzone" da Formación Charmouth Mudstone, o que o converte no ictiosaurio máis completo coñecido desa etapa xeolóxica.

Este novo animal distínguese por varios trazos anatómicos únicos. Segundo os autores, presenta unha combinación de caracteres que non se atopa en ningún outro ictiosaurio do Xurásico temperán. Por exemplo, ten un “lacrimal con proxeccións similares a púas no seu bordo anterior” e un maxilar que forma case todo o bordo inferior da narina externa. Estas características non só fano morfoloxicamente singular, senón que axudan a clarificar a súa posición evolutiva dentro do grupo Leptonectidae.

As análises filoxenéticos realizados polos investigadores sitúan a Xiphodracon como parente próximo do xénero Hauffiopteryx, formando xunto a el un novo clado denominado Hauffiopterygia. Esta relación suxire que o animal se sitúa nun punto de transición crave entre as faunas mariñas do Sinemuriano e as do Toarciano, dous momentos ben documentados pero separados por unha lagoa evolutiva que ata o de agora non se puido encher.

Ademais do seu valor taxonómico, o fósil achega información directa sobre a vida do animal e as condicións ecolóxicas que enfrontaba. O estudo describe a presenza de contido gástrico fosilizado, o que indica que a dieta de Xiphodracon incluía peixes óseos. Pero quizais o máis rechamante sexa o estado patolóxico de varios dos seus ósos e dentes.

Na análise anatómica, os investigadores detectaron deformacións nas extremidades e malformacións dentais. Algunhas destas lesións poderían estar asociadas a enfermidades ou lesións traumáticas. En palabras do artigo, o espécime mostra unha “clavícula fracturada”, signos de “posible necrosis avascular en polo menos tres cuartas partes dos propodios” e dentes con “unha inflamación ou ‘hinchazón’ distintiva na raíz na base da coroa” .

A causa da súa morte tamén parece quedar rexistrada no fósil. O cranio presenta fracturas que, segundo a análise, foron causadas pola mordida dun depredador máis grande. Aínda que non se atoparon marcas de dentes definidas, o patrón de fractura suxire un ataque en vida. Tendo en conta o tamaño de Xiphodracon, o único candidato plausible como agresor sería un gran exemplar do ictiosaurio Temnodontosaurus, un dos principais depredadores mariños da súa época.

O valor máis importante deste achado reside na súa capacidade para iluminar unha etapa pouco documentada na evolución dos ictiosaurios. Ata o de agora, o Pliensbachiano fora considerado unha especie de “punto cego” no que os fósiles coñecidos eran moi escasos e na súa maioría fragmentarios. Esta nova especie permite, por primeira vez, trazar un vínculo directo entre as faunas máis antigas e as que aparecerían no Toarciano, apenas uns millóns de anos despois.

O estudo afirma que Xiphodracon é “máis estreitamente relacionado con especies do Xurásico temperán tardío que con xéneros anteriores que continuaron no Pliensbachiano” . Isto indica que o cambio faunístico que separa o Sinemuriano do Toarciano puido comezar antes do que se pensaba, concretamente na parte media ou final do Pliensbachiano.

Este tipo de transicións, coñecidas como turnovers faunísticos, marcan momentos de extinción, aparición de novas liñaxes e reconfiguración de ecosistemas. Comprender cando e como ocorreron é clave para entender a historia evolutiva da vida mariña tras a gran extinción do final do Triásico. A contribución de Xiphodracon neste contexto é esencial: trátase dunha das poucas probas físicas que documentan este cambio evolutivo con precisión estratigráfica.

Unha das grandes dificultades no estudo dos ictiosaurios do Pliensbachiano é a escasa dispoñibilidade de fósiles ben conservados e con contexto xeolóxico preciso. Moitos dos exemplares achados na rexión de Lyme Regis e Charmouth proveñen de coleccións antigas sen información estratigráfica clara. Neste caso, o fósil foi atopado nunha capa ben datada, o que permite situalo con precisión no tempo xeolóxico.

Segundo explican os autores, o esqueleto foi achado na “Green Ammonite Member” da Formación Charmouth Mudstone, concretamente no estrato 122c, unha localización que non fora amplamente explorada ata o de agora. Este tipo de achados, ben contextualizados, poden alterar significativamente a interpretación da diversidade faunística nun período.

Ademais, o estudo suxire que a falta de fósiles do Pliensbachiano podería deberse, en parte, a que as capas desa idade non foron colleitadas tan sistematicamente como as do Hettangiano ou o Sinemuriano. Tamén é posible que as condicións ambientais desa época limitasen a diversidade de especies, o que explicaría a súa aparente escaseza.

O achado de Xiphodracon goldencapensis mostra como un fósil esquecido nunha colección pode converterse na peza crave dun crebacabezas evolutivo. Grazas ao seu excelente estado de conservación e a súa posición temporal única, este animal non só enriquece a diversidade coñecida dos ictiosaurios, senón que funciona como elo entre dous mundos: o mar do Xurásico temperán e o ecosistema que florecería no Toarciano.

Tamén demostra o valor do traballo conxunto entre coleccionistas e paleontólogos profesionais. Sen a iniciativa de Chris Moore, e sen a análise posterior dos investigadores Dean Lomax, Judy Massare e Erin Maxwell, este “dragón espada” seguiría durmindo no anonimato. Hoxe, con todo, fálanos desde as entrañas do tempo, ofrecendo novas claves sobre como evolucionaron os depredadores mariños tras unha das grandes crises ecolóxicas da historia da Terra.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com