Os científicos, atónitos ao ver como a codia terrestre está a desgarrarse baixo o Pacífico

Diagrama dos procesos recentemente descubertos na zona de subducción de Cascadia, fronte ás costas pacíficas de América do Norte / Universidade Estatal de Louisiana 

Liñas de fractura no fondo oceánico filmadas polo sumergible E/V Nautilus / (Youtube)

Por primeira vez na historia, científicos observaron directamente o punto de colisión onde unha placa tectónica mergúllase debaixo doutra, rompéndose activamente. Capturado cunha claridade sen precedentes, o descubrimento lanza nova luz sobre como evoluciona a superficie da Terra e expón novas preguntas sobre futuros riscos de terremotos no noroeste do Pacífico.

É unha morte provocada dunha das forzas máis colosais do planeta. Para que a tectónica de placas funcione, as zonas de subducción (eses motores xeolóxicos que reciclan a cortiza terrestre) deben extinguirse. "Conseguir que unha zona de subducción póñase en marcha é como tentar empuxar un tren costa arriba", explica Brandon Shuck, xeólogo da Universidade Estatal de Luisiana e autor principal do estudo publicado en Science Advances. "Para terminalo necesítase algo dramático, basicamente, un accidente de tren". O equipo de Shuck acaba de atopar os restos dese accidente.​

O escenario deste drama xeolóxico é a zona de subducción de Cascadia, fronte á costa de Vancouver. Alí, a placa Explorer e a de Juan de Fuca afúndense baixo América do Norte. Pero non o fan de forma limpa. O estudo científico revela que a placa estase rompendo ao longo da Zona de Falla de Nootka (NFZ), unha cicatriz duns 20 quilómetros de ancho que corta a codia oceánica perpendicularmente á fosa de subducción. Esta falla non apareceu da nada: é o resultado dun proceso que comezou hai uns catro millóns de anos, cando un cambio no movemento das grandes placas do Pacífico e América do Norte obrigou á cortiza local a reorganizarse.​

Os datos sísmicos de alta resolución mostran que a NFZ actúa como unha xigantesca cizalla. O proceso foi gradual: primeiro, a tensión reactivou antigas fallas preexistentes no leito mariño, creadas cando a codia oceánica era nova e débil. Durante millóns de anos, a auga do océano filtrouse a través destas fracturas, alterando químicamente a rocha e debilitándoa aínda máis nunha vasta rede de máis de 100 quilómetros de ancho. Co tempo, toda esa tensión concentrouse na NFZ, que agora funciona como unha fronteira transformante que segmenta a placa en dúas.​

O resultado desta segmentación é un racho asimétrico. Ao sur da NFZ, a placa de Juan de Fuca mostra un afundimento gradual, unha flexión que os científicos describen como unha etapa incipiente de rotura. Pero ao norte, na microplaca Explorer, a fractura é moito máis madura: unha rotura abrupta e case vertical onde un bloque da placa esborrallouse cinco quilómetros. Esta diferenza vese confirmada polos terremotos. A fractura da placa Explorer é unha "parede" de sismicidade moi focalizada que se estende ata 40 quilómetros de profundidade, mentres que na de Juan de Fuca os tremores son máis dispersos.​

Este racho en pedazos, ou ’terminación por partes’ como o chaman os autores, é o mecanismo que finalmente detén a subducción. En lugar dun colapso total, a placa desfaise "vagón por vagón", como describe Shuck. Cada fragmento que se desprende réstalle forza ao sistema, ata que a enorme laxa de rocha deixa de ser arrastrada cara ao manto. Este modelo 4D, que combina espazo e tempo, explica por fin a existencia de "microplacas fósiles" atopadas noutras partes do mundo, como os restos da antiga placa de Farallón, que ata o de agora eran un enigma xeolóxico.​

A medida que os fragmentos da placa afúndense no manto, poden abrir xanelas na codia a través das cales ascende magma, o que podería explicar episodios de actividade volcánica anómala observados na rexión. A violenta beleza deste proceso, capturada por primeira vez, confirma que a superficie do noso planeta non é unha coraza ríxida, senón un sistema dinámico en constante destrución e reconstrución.​

O descubrimento non altera as predicións a curto prazo: a zona segue sendo capaz de xerar grandes terremotos e tsunamis. Con todo, o seu valor é estratéxico. Ao identificar estas "liñas de fractura" na placa que se afunde, os científicos agora poden refinar os seus modelos para entender como un futuro gran terremoto podería propagarse ou, pola contra, deterse ao toparse cunha destas barreiras. A morte dunha placa tectónica está a darnos as claves para comprender mellor como se comportará a Terra viva.