Sabías que... O ‘mapa de estradas’ do Imperio romano é o dobre de extenso do que se cría

As calzadas conectaron todo o Imperio romano, que na súa época de máxima expansión ocupou desde a actual Escocia ata o extremo leste do Sahara; e desde o mar Negro ata a costa marroquí / ITINER-E

Xunto ás lexións, os miliarios marcaron o poder do Imperio romano. Colocados cada mil passus ou milla romana (1.478,5 metros), estas mouteiras cilíndricos ou paralelepípedos puntuaban as calzadas romanas, como fan hoxe os puntos quilométricos coas autovías. Un amplo grupo de investigadores recorreu á tecnoloxía máis moderna para mergullar nos rexistros históricos e arqueolóxicos para reconstruír o mapa de estradas de hai 2.000 anos. O que descubriron é que era moito máis extenso, case o dobre, do que se cría. Pero tamén comprobaron que apenas queda nada do seu trazado orixinal. Os resultados do seu traballo, publicado en Scientific Data, reuníronos e aberto ao público no sitio Itiner-e, un atlas dixital das vías que nacían ou morrían en Roma.

“Cando se pasa por un camiño moi afundido polo paso do tempo e as xentes, aínda se di que ‘era unha calzada romana’, pero os romanos facíanas para que durasen”, di Pau de Soto, do Grupo de Investigación en Arqueoloxía da Universitat Autònoma de Barcelona (UAB) e primeiro autor deste impoñente traballo. “Outra crenza para desmentir é que as fixesen enlosadas, como a vía Apia. En realidade, facíanas mediante capas de gravas cada vez máis finas, coa capa de rodadura formada por unha grava miúda fina compactada. Era o mellor para o paso dos cabalos, que entón aínda non levaban ferraduras”, engade o arqueólogo. Como sucede coas estradas actuais, elevábanas sobre o terreo circundante e cun lixeiro desnivel para que evacuasen a auga. “As primeiras estradas modernas fixéronse seguindo aos romanos”, lembra este arqueólogo.
Desde a actual Escocia ata o extremo leste do Sahara e desde o mar Negro ata a costa marroquí, as calzadas conectaron todo o Imperio romano.
As calzadas conectaron todo o Imperio romano, que na súa época de máxima expansión ocupou desde a actual Escocia ata o extremo leste do Sahara; e desde o mar Negro ata a costa marroquí.Itiner-e

Pau de Soto e unha vintena de investigadores usou as modernas técnicas GIS (siglas en inglés de Sistema de Información Xeográfica) para desenterrar o trazado das vías romanas. “As GIS son a base da moderna investigación arqueolóxica”, asegura o investigador da UAB. Combinaron textos históricos como o Itinerario Antonino ou a Tabula Peutingeriana, o máis parecido a un mapa de estradas da antigüidade, con estudos sobre xacementos arqueolóxicos, ou libros de historia de Roma. “Pero tamén cos mapas topográficos dos séculos XIX e XX, as fotografías que os estadounidenses tomaron dos chans europeos na posguerra ou as imaxes por satélite; GIS permíteche combinar a información de todas estas fontes e plasmala sobre o terreo”, engade de Soto.

O resultado da suma de tantas fontes é que, en torno ao ano 150 desta era o Imperio romano —entón no seu momento de maior expansión, abarcando uns catro millóns de quilómetros cadrados de territorio— tiña 299.171 quilómetros de calzadas. A cifra supón engadir máis de cen mil ao 188.555 km contados en traballos anteriores e equivale a dar a volta ao planeta sete veces. Só en España, a extensión das vías romanas superaba o 40.000 km, dobrando a cantidade suposta ata o de agora. Entón non existía a distribución radial con centro en Madrid que si caracteriza ás estradas modernas, pero desde urbes como Augusta Emérita (Mérida), capital da Lusitania romana, partían algunhas das calzadas principais.

Os autores do novo estudo estiman que un terzo unían os principais centros urbanos; e os dous terzos restantes serían secundarias, conectando poboacións a escala local ou rexional. Con todo, comprobaron que só hai certeza do 2,7% da quilometraxe. “É o que aínda se conserva ou que foi escavado en traballos arqueolóxicos”, detalla de Soto, quen explica que, da inmensa maioría das calzadas romanas —case o 90%— só hai pistas de que deberon estar aí: “En arqueoloxía da pasaxe chamámolo eixos fosilizados, e poden ser unha ponte romana, os restos dunha calzada á saída da cidade ou o achado dalgún miliario”. Todo indica que unha calzada debeu unir todos eses elementos. O que fai un GIS con eles é imaxinar o traxecto máis razoable @teniendo en cuenta a topografía do terreo, como o paso dunha montaña ou vadeo dun río. Outro 7% do total dese mapa de estradas só sería hipotético: se hai dúas cidades romanas próximas con restos de calzada á súa saída, esperaríase que estivesen unidas por unha.
A captura mostra os pasos de montañas ata a antiga Delfos, en Grecia.
Grazas a ferramentas GIS, itiner-e plasma sobre o terreo cada calzada, unindo os puntos dispoñibles, como pontes romanas ou miliarios, e @teniendo en cuenta a topografía. A captura mostra os pasos de montañas ata a antiga Delfos, en Grecia.Itiner-e

“As calzadas —e a rede de transporte, no seu conxunto— foron absolutamente cruciais para o mantemento do Imperio romano”, mantén o historiador da Universidade de Aarhus (Dinamarca) e coautor do estudo, Adam Pažout. “Os romanos idearon un intrincado sistema de transporte composto por pousadas, estacións de camiños e puntos de substitución para mensaxeiros e funcionarios públicos que viaxaban por Italia e as provincias”, lembra. Para Pažout, “as calzadas constituían unhas estadas que permitía proxectar o poder romano, xa fose a través do exército ou do dereito e a administración, e que mantiña unido ao Imperio”.

Segundo os autores, o seu traballo permitirá un mellor coñecemento da historia de Roma. Polas calzadas movéronse millóns de persoas, propagáronse novas ideas e crenzas; e por elas tamén avanzaron as lexións romanas ou o comercio entre as distintas partes dos tres continentes que formaron o territorio romano. Pero estas vías, cuxa enorme capilaridade descóbrese agora, tamén facilitaron a transmisión de enfermidades e pragas como a peste Antonina de vexigas ou sarampelo ou a de Justiniano de peste bubónica, que debilitaron ao Imperio. Tamén puideron ser as vías de entrada das sucesivas invasións bárbaras.

O que queda das calzadas romanas, aínda que fisicamente non sexan moitos quilómetros, forma parte do armazón de Europa. Lémbrao o arqueólogo de Soto: “O tecido urbano europeo é unha herdanza de Roma. A maioría das cidades europeas xa existían en época romana e xa estaban conectadas entre si”.

FONTE: Miguel Ángel Criado/elpais.com