SABÍAS QUE...

SABÍAS QUE... OS MAIAS FORON OS CREADORES DUNHA DAS LAMBETADAS MÁIS POPULARES DO MUNDO?

Nas exuberantes selvas de Mesoamérica, onde a civilización maia floreceu durante séculos, xurdiu un tesouro inesperado: a goma de mascar. Máis que unha simple lambetada, esta goma de mascar natural representaba un elemento profundamente arraigado na cultura e cosmovisión deste pobo.

Para os antigos maias, a goma de mascar, coñecido como tzictli, era algo máis que un pasatempo. Era un símbolo de status social, un elemento purificador e un remedio medicinal. Os nobres masticáno durante cerimonias e reunións importantes, mentres que a xente común utilizábao para limpar os seus dentes e refrescar o seu alento.

A goma de mascar tamén desempeñaba un papel importante na medicina maia, utilizándose para tratar unha enorme variedade de doenzas, desde a dor de estómago ata as infeccións bucais.

Ademais de todo isto, tamén tiña un significado espiritual xa que se asociaba coa deusa da choiva, Chaac, masticándose durante as cerimonias para invocar a choiva e a fertilidade.

A chegada dos conquistadores no século XVI marcou un punto de inflexión na historia da goma de mascar. Os españois, fascinados por esta goma exótica, levárona a Europa, onde rapidamente se converteu nunha popular lambetada, que foi rebautizada como chicle, derivado do tzictli.

A extracción da goma de mascar realízase a partir da árbore de chicozapote (Manikara zapota) a través dun proceso artesanal que comeza no mes de outubro despois do período de choiva e que require de certa habilidade e coñecemento.

Os chicleiros realizan incisiones en forma de espiga na cortiza da árbore a golpe de machete, permitindo así que a resina flúa cara a recipientes especiais. Calcúlase que os chicleiros son capaces de colleitar uns oito quilos por cada árbore. Unha vez que a resina foi recollida purifícase e sométese a un proceso de cocción para eliminar o exceso de auga, dando como resultado unha goma base e masticable.

O proceso adoita durar unha hora durante a cal o chicleiro non deixa de remover a masa para evitar que se pegue. Cando o zume adquire unha consistencia viscosa colócase nun molde e engádense produtos naturais para crear un chicle totalmente orgánico.

Durante o século XIX, a demanda de goma de mascar disparouse en Estados Unidos. A industrialización do proceso de extracción e a adición de saborizantes deron lugar ao nacemento da goma de mascar moderna.

Na década de 1860, un farmacéutico de Louisville (Kentucky, Estados Unidos) chamado John Colgan, deu un xiro innovador ao mundo da mastigación ao crear o primeira goma de mascar con sabor. A súa enxeñosa creación xurdiu da experimentación con diferentes ingredientes, mesturando azucre en po con tolu, un aromatizante en po obtido do extracto da árbore de bálsamo (Myroxylon). O resultado foron pequenos pauciños de goma de mascar que, a diferenza dos seus predecesores sen sabor, ofrecían unha experiencia sensorial máis agradable e atractiva para os consumidores.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia     Imaxe: larazon.es

SABÍAS QUE... POR QUE AS NUBES NON CAEN SOBRE AS NOSAS CABEZAS?

Unha nube é un hidrometeoro visible formado pola acumulación de cristais de xeo e/ou pingas de auga microscópicas suspendidas na atmosfera, como consecuencia da condensación do vapor de auga

As nubes, máis aló da súa beleza estética, son elementos cruciais do sistema climático. A súa formación, movemento e comportamento inflúen na temperatura, a humidade e as precipitacións.

Comprender as razóns polas que flotan permítenos aprecialas non só como un espectáculo visual, que o é, senón como parte integral do complexo funcionamento do noso planeta.

As nubes parecen desafiar a gravidade ao flotar ingrávidamente no aire. Con todo, detrás desta aparente ingravidez escóndese un complexo fenómeno físico que involucra a interacción entre o vapor de auga, o aire quente e as correntes ascendentes.

Para comprender por que as nubes non se esborrallan, primeiro debemos adentrarnos no concepto da densidade. Esta constante defínese como a cantidade de masa por unidade de volume. No caso das nubes, que están compostas principalmente por vapor de auga, a densidade é menor que a do aire que as rodea.

Para comprender o valor da densidade nas nubes vaiamos cun sinxelo experimento. Supoñamos que lanzamos ao aire unha pelota de plástico chea de aire: flotará porque o aire dentro dela faia menos densa que o aire circundante.

De maneira similar, as nubes, ao estar formadas por vapor de auga menos denso que o aire, experimentan unha forza de empuxe cara arriba que contrarresta a forza da gravidade que as «tira» cara abaixo.

O aire quente, sendo menos denso que o aire frío, tende a ascender. A medida que sobe, arrefríase e perde a súa capacidade para reter vapor de auga. Este vapor de auga condénsase en pequenas pingas de auga ou cristais de xeo, formando a nube visible.

As correntes ascendentes de aire quente actúan, por tanto, como un elevador continuo, impulsando as pingas de auga e os cristais de xeo cara arriba. A velocidade destas correntes ascendentes é crucial para manter as nubes suspendidas. Se a corrente ascendente é o suficientemente forte, as pingas de auga non terán tempo de caer o suficiente antes de ser impulsadas cara arriba novamente.

Agora ben, as nubes non son estáticas. Están en constante cambio e movemento, a mercé das correntes de aire e os procesos de condensación e evaporación. As pingas de auga dentro da nube atópanse nun equilibrio dinámico, caendo lentamente debido á gravidade, pero sendo impulsadas cara arriba polas correntes ascendentes. Este equilibrio dinámico é o que permite que as nubes floten e móvanse polo ceo, adoptando as formas caprichosas que tanto nos fascinan.

Por último, pero non por iso menos importante, hai que ter presente que a flotabilidade dunha nube non é un valor constante. Hai un polinomio perfectamente definido que determina a flotabilidade e que está formado pola temperatura do aire, a humidade do aire, o tamaño das pingas e os ventos.

Desta forma, sabemos que canto máis quente sexa o aire, menor será a súa densidade e maior será a flotabilidade da nube e que un aire máis húmido, con máis vapor de auga, incrementa a densidade da nube e reduce a súa flotabilidade.

En canto ao tamaño das pingas de auga, as máis grandes son máis pesadas e tenden a caer máis rápido, e que o vento as pode deformar e disipar, afectando tamén a súa capacidade para flotar.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia      Imaxe: es.wikipedia.org

SABÍAS QUE... VERMELLAS, BRANCAS, NEGRAS... DE QUE DEPOENDE A COR DA AREA DA PRAIA?

Praias de area branca, marrón e negra / cruceroscosta.es / petronor.eus/es / lavanguardia.com

Un paseo por unha praia constitúe un verdadeiro pracer para os nosos sentidos. Desde a brisa mariña que nos rumorea ao oído, mentres observamos o vaivén das ondas, ata o sol, que coa súa luz dourada tingue cada gran de area, pasando polas ondas de escuma branca, que nacen e morren nun ciclo eterno. De todo isto, quedemos, por uns instantes, coa area da praia.

Desde un punto de vista xeolóxico está composta principalmente por fragmentos de rochas e minerais, sendo os máis comúns o cuarzo, os feldespatos, as micas, os minerais pesados e os fragmentos de cunchas e esqueletos mariños.

O compoñente máis abundante da area da praia é o cuarzo, formado por dióxido de silicio (SiO₂). Trátase dun mineral duro e resistente que, á súa vez, pode provir de diferentes tipos de rochas, como o granito, o gneis e a arenisca.

Os feldespatos son o segundo compoñente máis común na area, son minerais que conteñen aluminio, silicio, potasio, sodio e calcio, e que se atopan en rocas ígneas, metamórficas e sedimentarias.

En canto ás micas, as máis comúns na area das nosas praias son a muscovita e a biotita. Finalmente, no grupo de minerais pesados atopamos a aqueles que ten unha densidade superior a 2,5 g/cm³, como a magnetita, a ilmenita e o zircón. Estes minerais atópanse en pequenas cantidades na area e poden provir de diferentes tipos de rochas.

A area defínese como partículas de rocha ou minerais cun tamaño de gran comprendido entre 0,063 mm e 2 mm de diámetro. Os grans de area máis pequenos (de menos de 0,063 mm) denomínanse limo, mentres que os máis grandes (de máis de 2 mm) denomínanse grava.

En canto á cor da area da praia, depende da composición mineralóxica das rochas das que provén. A area de cor branca adoita estar composta principalmente por cuarzo, mentres que a area de cor marrón ou avermellada pode conter óxidos de ferro. A area negra ou volcánica adoita estar formada por fragmentos de basalto e outros tipos de rochas volcánicas.

Camiñar descalzo pola area quente da praia pode ser unha experiencia agradable, pero tamén pode resultar incómoda e mesmo dolorosa se a area está demasiado quente.

Esta sensación queimadora débese a unha transferencia de calor, e é que a area, do mesmo xeito que calquera outro material, ten a capacidade de absorber e almacenar enerxía en forma de calor. Os factores que inflúen na súa temperatura son a radiación solar, a composición da area, a humidade da mesma, a súa granulometría e o vento que sopre nese momento na praia.

A principal fonte de calor para a area, evidentemente, é a radiación solar, canto máis intensa sexa a luz solar máis se quentará. En canto á composición, a area de cores máis escuras (como a negra ou volcánica) tende a absorber máis calor que aquela que ten cores claras.

Seguramente que todos puidemos comprobar nalgunha ocasión que a area seca retén a calor de maneira máis eficiente que a area húmida e que a auga actúa como un regulador de temperatura, absorbendo parte e dificultando a súa transferencia aos nosos pés.

En canto á granulometría, a area fina ten unha maior superficie de contacto coa pel, o que significa que pode transferir calor de maneira máis rápida e eficiente que a area grosa.

O último factor é o vento, por unha banda, pode contribuír á evaporación da auga da area, o que a fai máis seca e receptiva á calor solar e, por outro, pode axudar a disipar a calor da area, o que a fai menos quente.

Regresemos ao noso paseo e gocemos desa paisaxe cambiante e fascinante que convida á reflexión, á calma e á contemplación, á vez que nos lembra a fraxilidade do noso planeta.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia

SABÍAS QUE.. É POSIBLE QUE HAXA VIDA NO TUBO DE ESCAPE DUN COCHE?

O tubo de escape, ese cilindro oco que asoma na parte posterior dos nosos vehículos, é máis que unha simple saída de gases. É o heraldo da nosa chegada, o pregoeiro da potencia dos nosos automóbiles e, en non poucas ocasións, o protagonista de roucas sinfonías mecánicas.

Pero, ademais, o tubo de escape alberga un universo microscópico fascinante e pouco coñecido: un ecosistema bacteriano diverso e dinámico que se adapta ás condicións extremas desta contorna hostil.

O interior do tubo de escape é un fervedoiro de actividade química e física. As temperaturas oscilan desde os 500°C ata os 800°C, dependendo do funcionamento do motor. Ademais, os gases de escape ricos en monóxido de carbono, hidrocarburos e óxidos de nitróxeno crean unha atmosfera tóxica para a maioría dos organismos.

A pesar destas condicións extremas, un grupo de bacterias especializadas atopou a maneira de prosperar no tubo de escape. Estas bacterias, coñecidas como termófilas e extremófilas, posúen adaptacións xenéticas e fisiolóxicas únicas que lles permiten resistir a calor intensa, as substancias tóxicas e a baixa dispoñibilidade de nutrientes.

As bacterias do tubo de escape non só sobreviven, senón que tamén desempeñan funcións importantes neste ecosistema. Algunhas delas descompoñen os compostos orgánicos presentes nos gases de escape, contribuíndo á eliminación de contaminantes. Outras metabolizan o nitróxeno, un elemento esencial para a vida, mentres que outras participan na ciclación do carbono.

A comunidade bacteriana do tubo de escape está composta por unha gran variedade de xéneros e especies, cada un coas súas propias características e funcións. Algúns dos grupos máis importantes inclúen: Deinococcus-Thermus, Bacillus e Pseudomonas.

Os Deinococcus-Thermus son coñecidas pola súa capacidade para resistir altas temperaturas e radiación. No tubo de escape xogan un papel importante na degradación de compostos orgánicos e na eliminación de contaminantes.

Os Bacillus forman esporas, resistentes á calor e aos produtos químicos, que lles permiten sobrevivir no inhóspito ambiente do tubo de escape e algunhas especies son capaces de fixar nitróxeno, un proceso esencial para a vida.

Finalmente, as Pseudomonas son moi versátiles e poden adaptarse a unha ampla gama de ambientes. E é que, no tubo de escape, algunhas especies destas bacterias degradan hidrocarburos e outras producen biopelículas que protexen, á súa vez, a outras bacterias das condicións extremas.

A investigación sobre as bacterias do tubo de escape aínda está nas súas primeiras etapas, pero xa revelou un interese considerable, xa que poderían ser utilizadas para desenvolver novos biocatalizadores que degraden contaminantes de forma máis eficiente, ou para producir biocombustibles a partir de gases de escape.

Por outra banda, a presenza de bacterias no tubo de escape lémbranos que a vida é capaz de adaptarse ás contornas máis hostís e inesperados. E é que mesmo no ruxido mecánico dos nosos vehículos existe un universo microscópico de organismos que traballan incansablemente, contribuíndo ao equilibrio ecolóxico e abrindo novas posibilidades para a ciencia e a tecnoloxía.

DONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia

SABÍAS QUE... POR QUE AS XIRAFAS TEÑEN O PESCOZO TAN LONGO?

Segundo o naturalista inglés Charles Darwin, na súa magna obra Sobre a orixe das especies, hai moitos millóns de anos, as xirafas desenvolveron pescozos máis longos para alcanzar máis follas das árbores e sobrevivir aos competidores, en liña coa teoría da supervivencia do máis apto. Da mesma forma, Jean Baptiste Lamarck tamén suxería esta mesma liña evolutiva. Con todo, un equipo de biólogos estadounidenses da Universidade Estatal de Pensilvania achega unha nova teoría que explicaría por que teñen o pescozo tan longo as xirafas. E, en esencia, cren que foron as femias as que impulsaron este característico trazo evolutivo.

Así as cousas, contrario á crenza que suxire que a competencia entre os machos impulsou unha maior lonxitude do pescozo, os investigadores expoñen que as xirafas femias teñen pescozos proporcionalmente máis longos, o que implica que as necesidades nutricionais poderían influír nesta evolución.

En 1990 os científicos propuxeron unha hipótese chamada “pescozo por sexo”, pola que os machos acabaron desenvolvendo pescozos máis longos na súa competición polo dominio e para impresionar ás femias (ao ter pescozos máis longos e anchos podían golpearse a cabeza con máis forza para chamar a atención das potenciais femias). Isto é, un cambio evolutivo impulsado pola selección sexual. Os machos adultos teñen patas dianteiras máis longas (efectivas para montar á femia durante o apareamiento) e pescozos máis anchos (que poden recibir golpes dos machos rivais durante as pelexas).

Dado que determinar o tamaño unicamente a partir de imaxes é un desafío, centráronse nas proporcións do corpo, comparando a lonxitude do pescozo coa altura total dos animais.

Segundo os expertos, no momento do nacemento, tanto as femias como os machos presentan a mesma proporción corporal; non hai diferenzas na lonxitude do seu pescozo. Con todo, a partir dos tres anos, son os machos os que empezan a medrar máis, notándose unha gran diferenza con respecto ás femias de xirafa. Con todo, a súa análise revelou que, con respecto ao tamaño do seu corpo, as femias teñen pescozos máis longos e os machos patas dianteiras mais longas e pescozos máis anchos. Este patrón foi consistente tanto en xirafas en cativerio como salvaxes.

“As xirafas son quisquillosas coa comida: comen só as follas dunhas poucas especies de árbores, e os seus pescozos máis longos permítenlles chegar máis profundamente ás árbores para obter as follas ás que ninguén máis pode chegar. Unha vez que as femias alcanzan os catro ou cinco anos de idade, case sempre están preñadas e aleitando, polo que cremos que o aumento das demandas nutricionais das femias impulsou a evolución dos longos pescozos das xirafas”, apuntan os expertos. "A femia ten un esqueleto axial proporcionalmente máis longo (un pescozo e un tronco máis longos) e ten unha aparencia máis inclinada, mentres que os machos son máis verticais".

"A hipótese do pescozo por sexo predixo que os machos terían pescozos máis longos que as femias", explican os autores no seu traballo publicado na revista Science. “E tecnicamente teñen pescozos máis longos, pero todo o relacionado cos machos é máis longo; son entre un 30% e un 40% máis grandes que as femias. Neste estudo, analizamos fotografías de centos de xirafas Masai salvaxes e cativerio para investigar as proporcións corporais relativas de cada especie e como poderían cambiar a medida que as xirafas crecen e maduran”.

O equipo non rexeita a hipótese do pescozo por sexo, tal e como comentan pero se tivo algún efecto, probablemente chegou máis tarde. Establecen unha causa máis efectiva pola función das femias: “A evolución inicial do longo pescozo e as patas da xirafa foi impulsada pola competencia interespecífica e as demandas nutricionais maternas da xestación e a lactación a través da selección natural para obter unha vantaxe competitiva”, conclúen.

O equipo de investigación tamén está a empregar a xenética para identificar as relacións dentro de grupos de xirafas salvaxes, co fin de comprender mellor cales machos teñen maior éxito reprodutivo. O obxectivo é achegar máis información sobre a elección de parella e a selección sexual, ademais de orientar os esforzos de conservación desta especie en perigo de extinción.

"Se a procura de alimento por parte das femias está a impulsar este trazo icónico como sospeitamos, realmente resalta a importancia de conservar o seu hábitat cada vez máis reducido", dixo Cavener. "As poboacións de xirafas masai diminuíron rapidamente nos últimos 30 anos, en parte debido á perda de hábitat e a caza furtiva, e é fundamental que comprendamos os aspectos clave da súa ecoloxía e xenética para deseñar as estratexias de conservación máis eficaces para salvar a estas maxestosas xirafas".

FONTE: Sarah Romero/muyinteresante.es     Imaxe: Midjourney/Sarah Romero

SABÍAS QUE... CAL É O PARQUE NACIONAL MÁIS GRANDE DE ESPAÑA?

Un Parque Nacional é un espazo natural de alto valor natural e cultural, pouco alterado pola actividade humana que, en razón dos seus excepcionais valores naturais, do seu carácter representativo, a singularidade da súa flora, da súa fauna ou das súas formacións xeomorfolóxicas, merece a súa conservación unha atención preferente e declárase de interese xeral da Nación por ser representativo do patrimonio natural español.

Na imaxe aparecen os 16 Parques Nacionais do noso país. Pero cal é o máis grande de todos eles?

Efectivamente, o Parque Nacional de Serra Nevada.

Situado na comunidade autónoma de Andalucia é compartido polas provincias de Granada (65%) e Almería (35%). Foi creado como tal en 1999.

Estes son os datos da súa superficie:

• Superficie total: 85.883 ha.
• Zona periférica de protección: 86.355 ha.
• Área de influencia socioeconómica: 266.690,91 ha.

Más de 2.100 especies catalogadas das preto de 8.000 de flora vascular existentes na Península Ibérica. Entre a fauna cóntanse anfibios, réptiles, mamíferos , aves e unha rica entomofauna (80 endemismos exclusivos).

O patrimonio cultural no Parque e a súa contorna, rico e diverso, é o testemuño vivo do seu proceso histórico, resultado das diferentes culturas asentadas, e, en particular, da cultura do Al - Andalus.

Estes son os seus recoñecementos internacionais:
        - Rede Natura 2000
        - Reserva da Biosfera (1986).
        - Carta Europea de Turismo Sostible (2004)
        - Lista Verde de Áreas Protexidas UICN (2014)
        - Reserva Natural Fluvial Cabeceira do río Genil (2015)

 Serra Nevada constitúe un refuxio excepcional para a flora e a biodiversidade no continente europeo, debido ás súas condicións históricas (a súa localización biogeográfica estratéxica, no oeste da rexión Mediterránea), ao seu illamento xeográfico, á brusquidade de gradientes ecolóxicos (co seu enorme rango altitudinal) e á diversidade de nichos ecolóxicos.

Presenta 2.100 especies vexetais catalogadas, 116 das cales se atopan ameazadas.O programa de recuperación de áreas con flora ameazada, enmarcado nun proxecto Life da Unión Europea, ten como obxectivos principais a diminución dos factores de risco para as poboacións que se atopan máis ameazadas e o aumento de efectivos naturais mediante a restauración e conservación dos seus hábitats naturais. 

Para iso, establécense unha serie de estratexias de conservación in situ mediante a aplicación de plans de xestión para levar un control das causas de vulnerabilidade (sobrepastoreo, coleccionismo, modificacións do réxime hídrico, estación de esquí e infraestruturas viarias, deforestacións, plantacións de especies alóctonas e turismo) e mediante reintroduccións. 

Outras son estratexias ex situ, entre as que destacamos a conservación de sementes no Banco de Germoplasma de Serra Nevada e a creación do viveiro de especies ameazadas, onde se reproducen e expóñense ao público as especies nevadenses máis ameazadas, moitos de cuxos hábitats son tan fráxiles que non poderían soportar a presión dos visitantes.

https://youtu.be/Tc7XfV-OnPQ

FONTE: miteco.gob.es/eu/parques-nacionales

SABÍAS QUE... COMO FUNCIONA O CÓDIGO DE BARRAS, AS LIÑAS QUE POÑEN PREZO AO MUNDO?

Os códigos de barras son omnipresentes no noso día a día, desde os produtos que compramos no supermercado ata as entradas dos concertos. Xurdiron como resposta á necesidade que tiñan tanto fabricantes como distribuidores de produtos de gran consumo de automatizar a xestión de produtos.

A pesar do seu uso xeneralizado, moitos de nós descoñecemos como funcionan esas marcas negras e brancas que parecen carecer de sentido.

O seu alumeamento remóntase a 1932, cando dous estudantes de Harvard buscaron unha forma máis eficiente de realizar pedidos por catálogo. A súa idea, aínda que simple, resultou revolucionaria: utilizar un sistema de símbolos que puidese ser lido por máquinas.

Con todo, non foi ata 1974 cando se escaneou o primeiro produto con código de barras, foi un paquete de chicles nunha tenda de Ohio (Estados Unidos). No noso país a súa chegada produciuse tres anos despois coa venda dun estropallo nun coñecido supermercado valenciano.

O código de barras é, en esencia, unha linguaxe secreta que só as máquinas poden descifrar. Consta dun símbolo (as barras) e un código (os números). A pesar de que comunmente se cre que a parte relevante do código son as barras, realmente é o número o máis importante e o que garante que o produto teña un identificador único, universal e concreto.

Para lelo utilízase un dispositivo chamado lector de código de barras que emite un raio de luz láser sobre o símbolo. As barras escuras absorben a luz, mentres que as claras reflíctena. Un sensor de luz interpreta o patrón de reflexión e convérteo nun sinal eléctrico que logo é decodificada por un computador.

As liñas e números que forman un código de barras conteñen unha gran cantidade de información valiosa sobre o produto. O código máis común, denominado EAN13, está composto por trece díxitos, cada un cunha función específica: os primeiros dous ou tres díxitos identifican o país onde se rexistrou o produto (por exemplo, o 84 para España). O seguintes catro ou cinco díxitos corresponden ao código da empresa fabricante, os cinco díxitos seguintes identifican o produto en si e o último díxito –de control- garante a integridade do código.

O código de barras nos produtos automatizou a identificación de produtos, reducindo erros e axilizando procesos como o inventario, a facturación e o control de stocks.

Este sistema eliminou a necesidade de teclear manualmente os códigos de produtos, aforrando tempo e recursos, reducindo as fraudes, xa que o díxito de control axuda a detectar produtos falsificados ou manipulados, e mellorando a rastrexabilidade, debido a que permite rastrexar a orixe e o percorrido dos produtos ao longo da cadea de subministración.

Hai uns anos a cadea inglesa BBC escolleu ao código de barras como un dos cincuenta inventos que cambiaron o rumbo da economía moderna. Razón non lle faltaba, verdade?

FONTE: Pedro gargantilla/abc.es/ciencia     Imaxe: es.wikipedia.org

SABÍAS QUE... QUE É A GRIPE AVIARIA H5N1?

 

Recentemente, México rexistrou o primeiro caso humano no mundo de gripe aviaria H5N2, confirmando mediante probas de laboratorio unha infección que culminou na morte do paciente. Esta noticia xerou un amplo interese e preocupación, particularmente en comparación coa máis coñecida gripe aviaria H5N1.  

A gripe aviaria, ou influenza aviaria, é unha enfermidade viral que xeralmente afecta as aves. Segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS), existen catro tipos de virus da gripe: A, B, C e D. Os virus da gripe tipo A son os únicos que poden orixinar pandemias mundiais e clasifícanse en múltiples subtipos identificados por combinacións das proteínas hemaglutinina (H) e neuraminidasa (N) presentes ma superficie do virus.

Estes virus están establecidos en varias especies animais, sendo as aves acuáticas silvestres o seu principal reservorio natural. Mentres que a gripe tipo B circula unicamente entre humanos, a gripe tipo A pode acharse en diferentes animais, como patos, pitos, porcos, baleas, cabalos, focas e gatos. Isto explica por que se denomina "gripe aviaria" cando o hóspede orixinal do virus é un ave.

O recente caso en México foi confirmado como gripe aviaria H5N2, unha variante de baixa patoxenicidade, segundo a Secretaría de Saúde de México. Isto significa que, aínda que o virus pode causar enfermidade en aves, a súa capacidade de provocar enfermidade grave e mortalidade é menor comparada cos virus de alta patoxenicidade. Aínda que ambos os virus pertencen ao mesmo subtipo H5 de influenza A, presentan diferenzas significativas:

- H5N1: este virus é coñecido pola súa alta patoxenicidade e foi responsable de brotes graves en aves de curral e de infeccións humanas desde o seu descubrimento en 1997. A gripe aviaria H5N1 causou máis de 860 casos humanos e ao redor de 455 mortes, segundo a OMS, o que resulta nunha taxa de mortalidade próxima ao 53%. 

- H5N2: en contraste, o H5N2 é xeralmente de baixa patoxenicidade, o que implica que os síntomas e a gravidade da enfermidade son menores. Con todo, a recente morte en México destaca a necesidade de vixilancia continua, xa que as mutacións poden alterar a virulencia do virus.

Os virus da gripe aviaria tipo A normalmente circulan entre aves e poden transmitirse a humanos a través do contacto directo con animais infectados ou ambientes contaminados. Os síntomas da gripe aviaria en humanos inclúen febre, tose, dor de gorxa, e en casos graves, enfermidades respiratorias severas e pneumonía.

 No caso específico do paciente en México, os síntomas reportados foron febre, dificultade para respirar, diarrea, náuseas e malestar xeral. Este individuo, de 59 anos, tiña varias condicións preexistentes como enfermidade renal crónica, diabetes tipo 2 e hipertensión arterial sistémica, o que puido contribuír á gravidade da súa infección.

A OMS declarou que o risco de transmisión do H5N2 ao público en xeral é baixo. Con todo, isto non minimiza a necesidade de manter unha vixilancia estrita, xa que os virus de influenza poden cambiar e adaptarse. No pasado, outros subtipos de influenza aviario demostraron capacidade de infectar a humanos sen causar unha transmisión sostida de persoa a persoa.

En marzo deste ano, un brote de H5N2 detectouse nunha granxa avícola no estado de Michoacán, México, próximo ao lugar de residencia do paciente falecido. Non se estableceu un vínculo directo entre este brote e a infección humana, pero destaca a importancia da vixilancia tanto en poboacións animais como humanas para previr a propagación da enfermidade.

Dado que o caso en México é o primeiro do seu tipo, a información sobre o tratamento específico para H5N2 é limitada. Xeralmente, os medicamentos recomendados para tratar infeccións por gripe aviaria en humanos inclúen oseltamivir (Tamiflu), zanamivir (Relenza) e permivir (Rapivab). É crucial que calquera tratamento sexa supervisado por un médico.

Para previr a infección, é fundamental evitar o contacto con aves infectadas e ambientes contaminados. As medidas de hixiene, como o lavado frecuente de mans e a cocción adecuada de produtos avícolas, tamén son esenciais para minimizar o risco.

A continua vixilancia e a investigación dos virus de influenza aviario son esenciais para previr posibles pandemias. As autoridades de saúde pública deben manter unha colaboración estreita cos sectores agrícolas para detectar e controlar brotes en aves de curral, e estar preparados para unha resposta rápida ante calquera caso humano.

A OMS, xunto con outras organizacións internacionais, traballa na vixilancia global destes virus e no desenvolvemento de vacinas e estratexias de resposta para mitigar o impacto de futuros brotes. A educación pública e a comunicación transparente tamén xogan un papel vital na prevención e control da gripe aviaria.

O recente caso de H5N2 en México subliña a importancia da vixilancia continua e a preparación ante posibles brotes de influenza aviario. Aínda que a gripe aviaria H5N2 é de baixa patoxenicidade, a súa capacidade para infectar a humanos e o potencial de mutacións resaltan a necesidade de estar alerta. A comparación co H5N1, un virus coñecido pola súa alta letalidade, lémbranos que a influenza aviaria continúa sendo unha ameaza significativa para a saúde pública global.

FONTE: Sergio Parra/nationalgeographic.com.es/ciencia     Imaxe: marca.com