Blogia

vgomez

Un achado alucinante: descobren un fósil extremadamente raro sen cabeza, nin patas… pero si vísceras intactas

Holotipo C1002, Keurbos susanae xene. et sp. nov. A, espécime completo da peza. B, debuxo lineal que mostra as principais características morfolóxicas. Para facilitar a orientación, a anatomía do exoesqueleto está sombreada: rosa, esternitos; laranxa, placas ovoides. Abreviaturas: lvl, lámina vascularizada inferior; uvl, lámina vascularizada superior. A barra de escala representa 20 mm./Papers in Palaeontology

Nos confíns montañosos do Cabo Occidental surafricano, nunha zona esquecida polo tempo e azoutada outrora por glaciares, apareceu un dos fósiles máis estraños xamais descubertos. Trátase de Keurbos susanae, alcumado Sue pola súa descubridora, a paleontóloga Sarah Gabbott, que atopou os restos hai xa máis de 25 anos. O que o converte nunha auténtica anomalía paleontolóxica non é só a súa antigüidade (uns 440 millóns de anos, en plena extinción masiva do Ordovícico), senón o modo insólito en que foi preservado: desde dentro cara a fóra.

Este achado, descrito recentemente na revista Papers in Palaeontology, e acompañado por unha nota de prensa da Universidade de Leicester, desafía todo o que os científicos crían saber sobre a fosilización de animais mariños. Mentres que na maioría de fósiles consérvanse as partes duras (esqueletos, caparazones, dentes), K. susanae mostra o oposto: un corpo sen cabeza nin extremidades visibles, sen exoesqueleto, pero con músculos, tendóns e estruturas internas tan intactas que parecen esculpidas onte mesmo.

Os restos desta criatura, que pertencía ao fío dos artrópodos, foron achados na formación Soom Shale, ao norte de Cidade do Cabo. Esta capa de rocha negra, rica en materia orgánica e de orixe mariña, depositouse xusto ao final do período Ordovícico, nun mundo que atravesaba unha das maiores crises biolóxicas da súa historia. Un episodio de glaciación severa acabou co 85% das especies oceánicas, converténdose nunha do chamadas “cinco grandes extincións”.

Pero o que distingue a Soom Shale é que actuou como unha cápsula do tempo para organismos mariños de corpo brando, que normalmente non deixan rastro fósil. Alí, baixo condicións extremas de baixa osixenación e presenza de compostos tóxicos como o sulfuro de hidróxeno, os cadáveres non se descompuxeron do modo habitual. No caso de Sue, estas condicións permitiron a mineralización rápida dos seus tecidos internos mediante fosfato cálcico (o mesmo material que compón os nosos dentes e ósos) antes de que as bacterias puidesen destruílos.

Curiosamente, a súa parte externa non tivo tanta sorte. O caparazón, as patas e a cabeza (estruturas normalmente máis resistentes) perdéronse. Os científicos cren que a acidez dos sedimentos mariños disolveu estas partes, deixando soamente o que estaba dentro. Por iso é polo que esta criatura describiuse como “fósil do revés”, unha rareza nos anais da paleontoloxía.

A pesar da súa excelente preservación interna, K. susanae expón máis preguntas que respostas. Trátase dun artrópodo segmentado, duns 43 centímetros de lonxitude, sen patas nin cabeza visible, pero cun tronco que consta de 46 segmentos similares entre si. Esta morfoloxía homónoma, rara entre os artrópodos, non encaixa facilmente con ningún grupo coñecido.

A disposición simétrica dos seus músculos e estruturas internas suxire que o animal tiña un corpo plano e alongado, probablemente adaptado para deslizarse polo fondo mariño ou nadar preto do substrato. No ventral, a parte inferior, atópanse unhas estruturas en forma de placas esternais, acompañadas de finas prolongacións que poderían funcionar como órganos sensoriais ou respiratorios.

Aínda que se baralla que Sue pertencese á liñaxe dos pancrustáceos (o grupo que inclúe a cangrexos, insectos e camaróns), non hai suficientes elementos para unha clasificación precisa. O achado desafiou mesmo os métodos habituais de análise evolutiva, pois a súa combinación de trazos non encaixa con ningún dos clados definidos.

Poucas historias científicas teñen un compoñente tan persoal como a de K. susanae. A investigadora Sarah Gabbott levaba anos explorando a área do Cederberg cando deu co fósil. Para extraelo, foi necesario envolvelo en escaiola e transportalo a Inglaterra nunha caixa que pesaba máis de 70 quilos. De feito, a propia British Airways ofreceulle un asento de primeira clase ao exemplar.

Durante máis de dúas décadas, Gabbott traballou para entender o que tiña entre mans. O fósil resultaba desconcertante. Cada intento de encaixalo nun grupo coñecido acababa en canellóns sen saída. Foi necesario unha análise química detallada dos minerais que o compoñían e da contorna sedimentario para desentrañar a súa historia. Ao final, decidiu bautizalo en honra á súa nai, quen sempre a animou a seguir unha carreira que a fixese feliz.

Detrás do nome Sue hai unha mestura de humor e homenaxe: a súa nai chanceaba dicindo que se ía poñerlle o seu nome a un fósil, máis valía que o fixese antes de que ela mesma acabase fosilizada.

O sitio onde se atopou o fósil foi parcialmente cuberto por traballos de canteira, o que fai improbable achar novos exemplares no futuro. Ata o de agora, só coñécense dous especímenes de Keurbos susanae, o que aumenta o seu valor científico e fai que cada detalle conte.

Este achado lémbranos cuán fráxil é a xanela ao pasado que representan os fósiles. E como, ás veces, o máis revelador non é o que se preserva... senón o que falta. A ausencia de caparazón, cabeza ou patas neste caso non foi un obstáculo, senón unha oportunidade para mirar máis aló das formas externas e explorar as entrañas dun ser que viviu moito antes que os dinosauros.

Nun tempo no que a ciencia busca comprender como as especies evolucionaron e sobreviviron a cataclismos globais, Keurbos susanae ofrece unha lección inesperada: que ata na perda, a natureza pode deixar pegadas asombrosas.

FONTE: Christian Pérez/muyinteresante.com/ciencia

CANTO SABES DE ASTURIAS?

Asturias, oficialmente Principado de Asturias é unha comunidade autónoma española uniprovincial, situada no norte da Península Ibérica. Especialmente apreciada e querida por min, xa que vivín algún tempo nela, caracterízase por ter unha especial contorna verde e natural coa mestura perfecta entre mar e montaña, praias, cantís e miradoiros espectaculares, municipios e pobos pesqueiros moi pintorescos que os fai únicos. En resumo, Asturias concentra as paisaxes máis bonitas da península, ao meu entender.

Se a queres coñecer millor, propoñoche una serie de preguntas e respostas diarias. Anímaste? Pois alá imos!

1. Asturias limita con…

- Con Galicia ao oeste, con Cantabria ao leste, con Castela e León ao sur, e co Mar Cantábrico ao norte.

- Con Galicia ao oeste, co País Vasco ao leste, con Castela e León ao sur, e co Mar Cantábrico ao norte.

Mañá a solución e una nova proposta

FONTE: es.wikipedia.org    Imaxes: inmocasal.es e villaviciosa.es

SOPA DE LETRAS CLXXII

CHAD          ANGOLA          MADAGASCAR

MALÍ           LESOTO           BOTSUANA

KENIA         ETIOPÍA          CAMARÚN

NÍGER         ERITREA          BURUNDI     

Algúns países africanos! 

A ORIXE DAS PALABRAS: O CAN DO HORTELÁN, NIN COME NIN DEIXA COMER

"Como o can do hortelán, nin come nin deixa comer": a historia do proverbio que Lope de Vega converteu nunha obra inmortal / Midjourney / E. F.

O proverbio o can do hortelán, nin come nin deixa comer constitúe unha das expresións máis arraigadas na tradición hispánica. Esta máxima, que transcendeu séculos e fronteiras, evidencia desde logo unha verdade humana extrapolable ao orbe en xeral e encerra unha profunda observación sobre certos comportamentos humanos que resultan tan recoñecibles hoxe como cando a expresión foi acuñada. E é que aqueles que, non aproveitándose das cousas impiden que outro o faga, sinceramente, son o pan o noso de cada día. E unha absoluta lata. Ou non?

A orixe deste refrán remóntase á época medieval, cando as hortas representaban unha fonte esencial de alimentación para as comunidades. A RAE recolle o devandito desta forma: "O can do hortelán, que nin come as verzas nin as deixa comer". A ver, explicamos un pouco: os horteláns adoitaban ter cans gardiáns que, aínda que non consumían as hortalizas que custodiaban, impedían celosamente que outros animais ou persoas alleas achegásense a elas. Esta imaxe do can vixiante que non aproveita o que garda pero tampouco permite que outros o gocen cristalizou na cultura popular desde outrora.

A primeira documentación escrita deste proverbio aparece en compilacións de refráns casteláns do século XV, aínda que o seu uso oral probablemente sexa moi anterior. O Seniloquium, unha das primeiras coleccións de refráns casteláns, xa recolle esta expresión, evidenciando o seu arraigamento no fala cotiá da época.

Esta colección, compilada cara a 1478-1480 e atribuída ao bacharel Diego García de Castro, cóengo de Segovia, inclúe uns 495 refráns glosados en latín, sendo un testemuño invaluable do refraneiro castelán medieval. A entrada correspondente ao noso refrán ilustra xa ese comportamento contraditorio e egoísta que segue sendo relevante cinco séculos despois.

A popularidade e riqueza semántica do devandito alcanzou a súa máxima expresión literaria en 1618, cando Lope de Vega utilizouno como título para unha das súas obras máis soadas: O can do hortelán. Esta comedia, inscrita no Século de Ouro español, narra a historia de Diana, condesa de Belflor, quen non corresponde ao amor do seu secretario Teodoro, pero tampouco soporta que este ame a outra muller. A que vos soa o asunto? O xenial dramaturgo aproveitou maxistralmente a metáfora para retratar os complexos carreiros do amor, os celos e as diferenzas sociais. A obra contribuíu decisivamente á difusión internacional do proverbio e a enriquecer as súas connotacións, ampliando a súa aplicación máis aló do egoísmo básico e máis persoal ou individual para abarcar as contradicións do desexo humano xeneral.

E, desde logo, desde a obra de Lope de Vega, esta expresión utilizouse en varias outras. Entre elas, destaca unha película peruana de 1996 titulada O can do hortelán, dirixida por Francisco Lombardi; a maxistral adaptación cinematográfica española da obra de Lope de Vega en 1996, dirixida por Pilar Miró e protagonizada por Emma Suárez e Carmelo Gómez, que obtivo sete premios Goya e achegou esta comedia clásica a novas xeracións, revitalizando o interese polo teatro do Século de Ouro.

FONTE: Carmen Sabalete/muyinteresante.com

Solución: Caerías na piscina ou fóra?



A resposta á pregunta de que ocorre se unha persoa salta nun trampolín que está nunha piscina situada no teito dunha furgoneta en marcha depende das condicións. Primeiro do vento, e, sobre todo, da aceleración ou non na velocidade da furgoneta. O vento podemos obvialo porque nas viñetas non aparece un vento enorme que sería o que podería influír. O importante aquí é se a furgoneta vai a velocidade constante ou ten aceleración.

Para chegar a aclarar o que ocorrerá imos empezar supoñendo que no canto de saltar desde un trampolín no teito da furgoneta, a persoa que está aí só salta sobre o teito: un salto en vertical cara arriba. Se a furgoneta móvese a velocidade constante, esa persoa caerá no mesmo punto. A persoa dáse impulso para saltar na vertical e, na horizontal, vai indo xunto coa furgoneta a velocidade constante. Entón a súa velocidade total é a vertical coa que inicia o salto máis unha compoñente horizontal. Esta compoñente horizontal, se a resistencia do aire é despreciable, vai permanecer constante. A que varía é a vertical porque, por acción da gravidade, sobe un pouco, pero pronto empeza a baixar. Como cando baixa segue indo á mesma velocidade horizontal, se a furgoneta non cambiou de velocidade, na horizontal movéronse o mesmo, así que por iso cae no mesmo punto. É dicir, na piscina.

Imaxinemos ese mesmo salto, pero cunha furgoneta que acelera ou decelera. Cando a persoa cae, leva a velocidade inicial, a velocidade que tiña a furgoneta cando deu o salto. Pero se a furgoneta acelerou nese momento, deulle tempo a avanzar máis que á persoa que saltou, polo que caerá noutro punto da piscina ou mesmo fóra da furgoneta se acelerou moito. E ao contrario, se decelera, a persoa caerá máis adiante do punto no que saltou.

Agora metamos o trampolín na ecuación. Primeiro imos pensar nun salto desde un trampolín dunha piscina normal que está fixa no chan. Cando unha persoa salta desde un trampolín non o fai en vertical porque se o fixese caería no trampolín e non na piscina. Debe ter velocidade inicial na vertical para ascender, pero tamén na horizontal para así avanzar cara á piscina. A isto en física chamámolo tiro parabólico: cando a única forza que inflúe no obxecto é a gravidade, de novo porque contamos cunha resistencia do aire despreciable. O movemento do proxectil na horizontal ten unha velocidade constante, mentres que na vertical a velocidade varía porque actúa a gravidade.

E por fin, chegamos ao salto desde o trampolín no teito da furgoneta. Neste caso, combínanse as dúas cousas. A persoa salta no trampolín e cando despega os pés terá certa velocidade con respecto á furgoneta porque se non caería no mesmo punto. Pero se a furgoneta ten velocidade constante, a persoa caerá coma se a furgoneta estivese parada todo o tempo, porque esa velocidade constante na horizontal tamén a ten a persoa que salta: digamos que se moven xuntos. Isto ten que ver coas leis de Newton, xa que a física é a mesma en todos os sistemas de referencia que se moven entre si a velocidade constante. Pero se a furgoneta acelera, como vimos antes, avanzará máis que a persoa que salta, polo que pode caer no trampolín ou, mesmo, fóra da furgoneta se a aceleración foi moi forte.

E se no momento do salto a furgoneta está nunha curva? Nunha curva, a velocidade horizontal da furgoneta vai cambiar de dirección, así que o que vai ocorrer é que a persoa que salta avanzará na liña inicial da compoñente horizontal, pero como a furgoneta vira, cando cae xa non hai furgoneta debaixo porque a persoa seguiu unha traxectoria recta e a furgoneta, non. Non se moveron xuntos no plano da estrada. Así que tamén neste caso caerá fóra da furgoneta.

FONTE: Prado Martín Moruno/elpais.com/ciencia

A Terra foi un “océano verde” hai miles de millóns de anos: o experimento que o revela e cambia o que sabemos sobre a orixe da vida

A Terra foi un “océano verde” fai miles de millóns de anos: o experimento que o revela e cambia o que sabemos sobre a orixe da vida / ChatGPT/E. F.

Cando os astronautas fotografaron a Terra desde o espazo e chamárona “a bóla azul”, poucos podían imaxinar que esa cor tan icónico non estivo aí desde sempre. De feito, houbo un tempo remoto no que, se alguén puidese mirar o noso planeta desde fóra, vería algo moi distinto: unha enorme esfera de tonalidades verdes. Non era polas plantas, que aínda non existían, senón por outra razón moito máis sorprendente.

Un recente estudo publicado en Nature Ecology & Evolution confirmou que os océanos primitivos da Terra eran verdes, e que esa cor non era só un detalle curioso da paisaxe. Segundo a investigación, dirixida por Taro Matsuo e o seu equipo da Universidade de Nagoya, esta luz verde foi clave na evolución dos primeiros seres vivos. "Os nosos achados destacan a relación de coevolución entre os fotótrofos osixénicos e os ambientes de luz que definiron a paisaxe acuática da Terra Arcaica"​.

Hai uns 3.000 ou 4.000 millóns de anos, os mares da Terra estaban cargados de ferro. As augas non tiñan a cor azul que hoxe coñecemos, porque o ferro disolto nelas absorbía as lonxitudes de onda azul e vermella da luz solar. O resultado era un ambiente submarino dominado pola luz verde.

Isto non era un simple fenómeno óptico. Segundo o estudo, esas augas verdes condicionaron por completo a evolución das primeiras cianobacterias, uns microorganismos fotosintéticos que revolucionarían o planeta. Estas bacterias non só producían osíxeno, senón que desenvolveron estruturas especiais chamadas ficobilisomas, capaces de aproveitar mellor a luz verde.

Os investigadores explican que a abundancia de ferro ferroso (Fe II) nos océanos provocaba que, ao oxidarse, formásense partículas de hidróxido de ferro. Estas partículas flotaban na auga e filtraban a luz solar, creando unha xanela de luz verde estable durante moito tempo. "O espectro de luz subacuática durante a era Arcaica foi probablemente predominantemente verde debido á precipitación de Fe(III) oxidado"​.

Ambiente de luz verde submarino despois da aparición das cianobacterias e os fotoferrotrofos na era Arcaica.

a, Suposto da contorna acuática arqueano para calcular a concentración de hidróxido de ferro. A área sombreada en verde representa a rexión oxidada, mentres que os puntos laranxas indican partículas de hidróxido de ferro. Inférese que os hábitats das cianobacterias (área descontinua amarela) e os fotoferrotrofos (área descontinua marrón) separáronse en zonas oxidadas e reducidas, respectivamente. O ferro reducido dos respiraderos termais no fondo mariño transformouse en hidróxido de ferro mediante actividades fotoferrotróficas e cianobacterianas. A columna vertical sólida branca indica a área de cálculo, unha columna vertical unidimensional cunha altura de 150 m. b, Concentración de hidróxido de ferro (verde), osíxeno (vermello) e ferro reducido (azul), coa profundidade da picnoclina establecida en 50 m. c, Fluxo de fotóns incidentes na auga superficial (liña de puntos gris) e a profundidades de 5 m (liña descontinua negra) e 20 m (liña sólida negra). Os espectros de absorción de pigmentos superpóñense: Chl a (liña azul), PE (liña verde), PC (liña laranxa) e APC (liña marrón). As rexións de fondo coloreadas nas figuras indican os rangos de lonxitude de onda de absorción dos diferentes pigmentos. d,e: Correlación do fluxo de fotóns incidentes con pigmentos fotosintéticos a profundidades de 20 m (d) e 5 m (e). O código de cor é o mesmo que o da Fig. 1c.

Os científicos sempre se preguntaron por que as cianobacterias posúen uns sistemas de captación de luz tan complexos e grandes. A diferenza doutras formas de vida fotosintética, que usan clorofilas para captar luz azul e vermella, as cianobacterias desenvolveron proteínas extra que lles permiten capturar outras lonxitudes de onda.

O novo estudo achega unha resposta moi sólida: porque vivían nun mundo verde. "A contorna de luz verde, probablemente modelado polos organismos fotosintéticos, podería dirixir a súa propia evolución fotosintética"​.

As probas desta hipótese veñen de dúas frontes. Por unha banda, os investigadores realizaron simulacións numéricas de como era a luz baixo a auga naquela época. Por outro, fixeron experimentos de laboratorio modificando xeneticamente cianobacterias actuais para que producisen máis pigmentos especializados en captar luz verde.

As simulacións desenvolvidas por Matsuo e o seu equipo mostran que, a profundidades de entre 5 e 20 metros, o ambiente luminoso do océano primitivo estaba dominado pola luz verde. Isto ocorría mesmo cando a cantidade de partículas de ferro cambiaba considerablemente. A estabilidade dese rango de luz verde ofrecería un escenario evolutivo perfecto para que as cianobacterias adaptásense.

Ademais, os experimentos xenéticos confirmaron que as cepas de cianobacterias modificadas para producir un pigmento chamado phycoerythrobilin (PEB) medraban moito mellor en luz verde que as normais. Segundo os autores, "as cianobacterias que adquiriron un ficobilino especializado en verde chamado phycoerythrobilin poderían prosperar en contornas de luz verde"​.

O dato máis impactante é que o PEB nin sequera necesitaba estar unido á súa proteína habitual para funcionar. Bastaba con que se asociase a outra proteína fotosintética para transferir a enerxía captada. Esta versatilidade sería determinante nun mundo onde aproveitar a escasa luz dispoñible era cuestión de supervivencia.

Para completar a súa investigación, Matsuo e os seus colegas buscaron un lugar na Terra actual onde puidesen observar un fenómeno similar. Atopárono na illa de Iwo, en Xapón, onde as augas próximas a uns respiraderos hidrotermais teñen un ton verde moi característico pola presenza de ferro.

Desde o seu barco, o científico comprobou que a paisaxe submarina era exactamente como o imaxinaba: augas verdes brillantes, cunha composición química parecida á dos mares de hai miles de millóns de anos. "Desde o barco, podiamos ver que as augas circundantes tiñan un brillo verde distintivo debido aos hidróxidos de ferro, exactamente como imaxinei que adoitaba verse a Terra"​.

Análises posteriores das mostras de auga confirmaron que, a pouca profundidade, as cianobacterias desa zona contiñan unha maior cantidade de PEB, igual que nos experimentos de laboratorio.

Este descubrimento non só cambia o que sabemos sobre a Terra primitiva, senón que tamén podería ter implicacións para a procura de vida noutros planetas. Ata o de agora, os científicos buscaban mundos azuis como sinal de océanos. Pero quizais un planeta verde podería ser, de feito, un mellor candidato a albergar vida.

Matsuo e o seu equipo lembran que as augas con partículas de ferro reflicten máis luz e son máis brillantes. Isto significa que un exoplaneta con océanos ricos en ferro podería parecer verde desde o espazo, facéndoo máis fácil de detectar con telescopios.

A historia das ficobilisomas, esas antenas de captación de luz tan elaboradas, é tamén unha historia de adaptación ás condicións cambiantes da Terra. Coa chegada do Gran Evento de Oxidación (hai 2.400 millóns de anos), os océanos aclaráronse e o ambiente lumínico transformouse. Algunhas cianobacterias perderon as súas pigmentos especializados en verde, pero outras os conservaron, especialmente as que seguiron vivindo en zonas escuras e profundas.

Como resumen de todo o traballo, os autores conclúen que a cor verde dos océanos arcaicos foi un signo distintivo dunha etapa evolutiva moi concreta. "Este estudo presenta un panorama integral que explica a traxectoria de coevolución entre as cianobacterias e a contorna de luz"​.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com/ciencia

Caerías na piscina ou fóra?

Convídote a adiviñar que sucede se o protagonista da imaxe da viñeta de Yuval Robicheck salta do trampolín dunha furgoneta en movemento.

Mañá a solución!

#DígochoEu: É correcto 'perruquería'?

’Perruquería’, perrucaría’, ’salón de peiteado’... Hai varias formas de chamarlle tanto ao lugar coma ao oficio, pero non todas as palabras están recollidas en todos os dicionarios

#DígochoEu